Hoe oud-staatssecretaris Cees van Leeuwen sjoemelt met de regels, huurders intimideert en ruziet met de gemeente

Posted on April 21, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Woningmarkt Drie expats die een kamer huren aan de Amsterdamse Keizersgracht worden opgeschrikt door een gemeentecontrole. „Gewoon niet opendoen”, appt hun huisbaas Cees van Leeuwen. Het blijkt dat de oud-staatssecretaris en vastgoedinvesteerder wel vaker sjoemelt met de verhuurregels.

Op zaterdagochtend 2 juli 2022 stuurt de eigenaar van een monumentaal herenhuis aan de Keizersgracht in Amsterdam een bericht naar drie van zijn huurders: „Beste allemaal, de gemeente staat buiten en wil proberen om het huis van binnen te checken. Dus laat alsjeblieft niemand naar binnen gaan, jullie zijn niet verplicht ze binnen te laten. Ze proberen indruk op jullie te maken door te zeggen dat ze van de politie zijn, maar dat zijn ze niet.”

Meteen kijkt een van de vrouwelijke expats uit het raam van haar kleine kamer. En inderdaad: er ijsbeert een plukje mensen op de stoep. Even later appt ze haar huisbaas dat er voortdurend wordt aangebeld.

„Gewoon niet opendoen. Uiteindelijk gaan ze wel weg”, antwoordt die.

Een kwartier later appt ze opnieuw. De bel blijft maar gaan. „En er staat nu ook een politieauto?!”

„Niet opendoen.”

De ambtenaren en de politie zijn duidelijk niet van plan zomaar te vertrekken en dus vraagt de huurder na een kwartier aan haar verhuurder wat ze moet doen als ze naar buiten wil. Haar huisbaas: „Ze moeten niet zien dat jullie daar met z’n drieën wonen. Dus als je weggaat, niets zeggen.”

Weer een kwartier later ziet ze een busje van SEON op de stoep staan, een door de gemeente ingeschakeld bedrijf dat ‘binnentredingseenheden’ levert – technici die deuren openmaken bij doorzoekingen en invallen. Een paar minuten later hoort ze lawaai bij de voordeur.

„Wat moet ik doen?”, appt ze in paniek aan de huisbaas.

„Het is beter als je nu het pand verlaat en zegt dat je er te gast was”, stuurt hij terug. Hij is zelf niet in het land, ze staat er alleen voor: „Ik zit in Spanje en kan daarom niet langskomen.”

Zo zitten de drie vrouwelijke huurders van een appartement op de Keizersgracht nummer 470 tussen twee vuren in. Aan de ene kant de gemeente, die vermoedt dat hun huisbaas zich niet aan de huurwetgeving houdt. En aan de andere kant de huisbaas zelf, die appt dat ze de deur dicht moeten houden en dat ze moeten liegen tegen de controleurs.

Omdat haar huisbaas ver weg in Spanje zit en de politie op de stoep staat, besluit de huurder de controleurs binnen te laten. De voordeur van het grachtenpand is toch al geforceerd.

Het voorval is exemplarisch voor de positie van huurders op de overspannen woningmarkt, zeker die in de grote steden. Vastgoedeigenaren zoeken de grenzen van de wet op om zoveel mogelijk rendement uit hun panden te halen, terwijl huurders zo blij zijn dat ze een plek hebben gevonden dat ze gesjoemel van hun verhuurder accepteren. Gemeenten proberen ondertussen met de weinige wetten en regels die zij tot hun beschikking hebben excessen op de geliberaliseerde huurmarkt te corrigeren.

Advertentie op Facebook

Het begon zo mooi. In 2020 kwamen de drie expats via een advertentie op Facebook bij Cees van Leeuwen terecht, eigenaar en verhuurder van diverse appartementen aan de Keizersgracht. Goedkoop is Van Leeuwen niet, hij vraagt 750 tot 900 euro voor een kamertje van tien vierkante meter – waarvan hij er kort daarvoor drie in een van zijn appartementen heeft laten timmeren. Aan de andere kant: het is in het centrum van Amsterdam, in een monumentaal grachtenpand – en inclusief water, energie- en stookkosten. En dus gaan ze ervoor.

Er is geen wasmachine, die huren ze met z’n drieën. En maar één van hen kan zich bij Van Leeuwen inschrijven als officiële huurder, anders heeft hij een verkameringsvergunning nodig en moet het appartement aan allerlei voorwaarden voldoen. Zonder morren registreren twee van de huurders zich bij familie of vrienden. Zo gaat dat in Amsterdam.

In de eerste contacten toont hun 71-jarige huisbaas zich van zijn beste kant. Hij is een fervent amateurgolfer die geniet van het leven en zo vaak in Spanje verblijft dat de Spaanse belastingdienst hem als inwoner van dat land ziet. Hij reageert snel en vriendelijk als er problemen met de verwarming zijn en verontschuldigt zich voor zijn vele reizen. Ze krijgen berichten uit New York, Spanje, maar ook uit Noordwijk – waar voetbalcoach Louis van Gaal zijn buurman is. Van Leeuwen komt er graag, zegt hij. In Amsterdam ergert hij zich aan alle toeristen, maar hier aan de kust is het „elke dag zwemmen in zee”.

Van Leeuwen is niet de eerste de beste, dat vindt hij zelf ook. Hij schermt met zijn politieke connecties – „Rutte is een vriend” – en met alle BN’ers die hij kent. Ooit was hij muzikant: hij speelde bas in de symfonische rockband Kayak, voordat die een paar serieuze hits scoorde. Later stond hij nog met Herman Brood op het podium in het Zuiderpark in Den Haag.

Meer mensen kennen hem van zijn kortstondige carrière in politiek Den Haag, waar hij als afgezwaaid advocaat in 2003 belandde. Na de moord op Pim Fortuyn vroeg Mat Herben – de rechterhand van Fortuyn die van het ene op het andere moment LPF-leider werd – hem of hij geen staatssecretaris wilde worden. Onder het motto „kansen moet je grijpen”, pakte Van Leeuwen de portefeuille Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in het kabinet-Balkenende I.

Lang duurde dat niet. Binnen een jaar klapte de boel door interne ruzies bij de LPF en was de politieke carrière van Van Leeuwen alweer voorbij. Ter afsluiting nam hij een singletje op over het avontuur: de Balkenende Blues – „Ain’t got nothing to lose, singing the Balkenende Blues”.

Van Leeuwen is een huisjesmelker van de oude stempel, die er alles aan doet om zijn vastgoed maximaal te laten renderen

Na zijn politieke carrière bleef hij actief met advies- en wervingsbureau Van Leeuwen Associates – en als vastgoedinvesteerder. Door zijn spaargeld in stenen te stoppen heeft hij een aanzienlijke beleggingsportefeuille opgebouwd. Hij bezit „zo’n negentig appartementen, allemaal verhuurd”, zo zegt hij zelf, in onder meer Frankrijk, New York en Spanje.

De meeste panden bezit hij in Nederland, zoals in Rotterdam en Leiden. De parels aan zijn kroon zijn de twee monumentale panden aan de Keizersgracht in Amsterdam, verdeeld in twaalf appartementen voor de verhuur. Op die adressen van Van Leeuwen zitten zes bed and breakfasts, met namen als The Wall, White & Black Studio en Apartment Marble.

Uit onderzoek van NRC blijkt dat Van Leeuwen een huisjesmelker van de oude stempel is, die er alles aan doet om zijn vastgoed maximaal te laten renderen. Hij vraagt hoge huren voor kleine kamers, overtreedt de regels rondom verhuur aan toeristen, intimideert huurders en ligt in de clinch met de gemeente, die hem als een recidivist ziet.

Op 26 januari 2023 legde de gemeente Amsterdam Van Leeuwen een boete op en een last onder dwangsom van 25.000 euro, vanwege „handelen in strijd met de regels” voor B&B’s en het „hotelmatig exploiteren” van zijn woningen aan de Keizersgracht. Van Leeuwen heeft geen goed woord over voor de gang van zaken. In de beschikking van de gemeente telt hij 33 „overduidelijke fouten”. Hij verwacht de zaak in een bezwaarprocedure of anders bij de rechter te winnen.

Er is maar één echt slachtoffer, vindt Van Leeuwen: hij zelf. Hij schrijft de gemeente: „Ik heb de afgelopen tijd vaak moeten denken aan andere slachtoffers van optreden door een (te) wrede overheid, zoals de slachtoffers van de toeslagenaffaire. Ook in de onderhavige zaak is evident sprake van ‘regelfetisjisme’ en onevenredig misbruik van overheidsmacht ten koste van een normale en meewerkende burger.”

Een gemeentewoordvoerder laat weten niet op „individuele zaken” te willen reageren.

Toeristische verhuur

Al in december 2014 tekenden de gemeente Amsterdam en verhuurplatform Airbnb een convenant, zodat toeristen én woningbezitters wisten waar ze aan toe waren. Airbnb-medeoprichter Nathan Blecharczyk juichte in het bijbehorende persbericht: „We zijn blij dat Amsterdam moderne regels heeft waardoor mensen hun huis kunnen delen met gasten die nieuwe steden en buurten willen ervaren zoals de locals dat doen.” Daarop volgde later een regel: een pandeigenaar mag niet meer dan één kamer als B&B verhuren, om te voorkomen dat complete huizen worden omgebouwd tot hotels.

Een jaar later bleek hoezeer Amsterdam zich had verkeken op de toeristenverhuur. Terwijl bewoners van populaire wijken steen en been klaagden over de invasie van de rolkoffertjes, reageerde de Amsterdamse vastgoedwereld heel anders. De verhuur aan toeristen was weliswaar bewerkelijker dan die aan expats of studenten, maar ook veel lucratiever. In korte tijd explodeerde het aantal huizen met daarin B&B’s of kamers voor de verhuur.

Ook Van Leeuwen stortte zich op de toeristenmarkt. In 2015 liet hij de gemeente weten dat hij aan de Keizersgracht ging verbouwen, met het oog op „toeristische verhuur”. In de praktijk betekende dit dat hij op diverse etages mini-appartementjes realiseerde, naast de bestaande appartementen. Daarvoor werden B&B-vergunningen aangevraagd, met steeds een andere huurder als contactpersoon. Ongeveer driehonderd nachten per jaar zijn de units verhuurd.

Op papier heeft Van Leeuwen niets te maken met de verhuur van de B&B’s. Dat doen zijn huurders, zegt hij voortdurend. Maar uit gesprekken met drie voormalige huurders, honderden appberichten van Van Leeuwen en een brief van de juridische afdeling van de gemeente blijkt hoe het echt zit: Van Leeuwen is nauw betrokken bij de B&B’s en profiteert daar financieel van. Ook zijn familie helpt mee: een zoon en een dochter hebben vergunningen op hun naam, net als zijn vrouw.

De oud-huurders vertellen NRC hoe Van Leeuwen hun een pakketdeal aanbood: als zij van hem een appartement wilden huren, moesten ze een B&B-vergunning aanvragen, een bestaande vergunning overnemen of accepteren dat een voormalig huurder ingeschreven bleef vanwege de B&B-vergunning op diens naam.

Van Leeuwen beloofde daarbij dat ze geen omkijken naar de B&B’s zouden hebben. Over de overlast van de toeristen zweeg hij volgens de huurders. Die was er volop: gasten die midden in de nacht aanklopten, klaagden over hun slecht werkende wifi, feestjes hielden, wiet rookten, luidruchtige seks hadden. En die de gezamenlijke douche vies achterlieten of ongevraagd de badjas van de huurder gebruikten.

Dreigementen

Ongemakkelijk wordt het als Van Leeuwen zijn zin niet krijgt. Een woordvoerder van Stichting !Woon, die Amsterdamse huurders in benarde situaties bijstaat, zegt dat Van Leeuwen al twee decennia te boek staat als slechte verhuurder.

„Wij hebben meerdere klachten ontvangen van huurders over de heer Van Leeuwen, over zijn dreigementen met eigenhandige ontruiming, over het veranderen van de sloten zodat huurders hun woning niet meer konden betreden, maar ook klachten over het exploiteren van een illegaal hotel in zijn panden op de Keizersgracht”, aldus een woordvoerder van de stichting. „Wij hebben meerdere huurders ondersteund en werken samen met de gemeente, zodat die goed kan handhaven.”

Hoe de dreigementen uitpakken, blijkt bijvoorbeeld uit het relaas (en de app-geschiedenis) van een vrouwelijke expat die in maart 2020 een huurcontract voor een appartement tekent bij Van Leeuwen. Ze betaalt 1.500 euro huur per maand en mag zich officieel inschrijven aan de Keizersgracht – mits ze een B&B-vergunning op haar naam accepteert. Ze gaat in eerste instantie akkoord, tot Van Leeuwen zich per app meldt en klaagt dat Airbnb hem niet uitbetaalt.

„Airbnb heeft me de laatste huurbedragen van gasten niet uitbetaald omdat jij ze nog steeds geen goeie foto hebt gestuurd”, appt hij de vrouw.

Een bewuste keuze, appt de vrouw terug. Een vergunning op haar naam, vooruit. Maar ze wil zich niet officieel registreren bij Airbnb.

Van Leeuwen reageert pissig. „Ik vraag het zodat wij onze B&B, waarvoor wij een vergunning hebben tot 2026, kunnen blijven exploiteren”, appt hij terug. Omdat jij hier toevallig woont, „staat de vergunning op jouw naam, ik heb je dat bij het begin van het huurcontract laten weten”.

Kijk in de spiegel, je maakt je leven heel gecompliceerd – for no reason.

De vrouw laat weten er klaar mee te zijn. Ze wil de B&B-vergunning opzeggen.

„Dat zou het eind van onze huurovereenkomst betekenen”, reageert Van Leeuwen.

De vrouw, die inmiddels advies heeft ingewonnen bij Stichting !Woon, antwoordt dat dit juridisch niet kan en dat Van Leeuwen moet inbinden en geen dreigende toon mag aanslaan.

„Er is geen bedreiging, je kiest hier zelf voor”, antwoordt hij. „We hebben geen enkel probleem met onze andere zeven B&B’s. Kijk in de spiegel, je maakt je leven heel gecompliceerd – for no reason.”

Door de situatie besluit de vrouw met haar nieuwe vriend op zoek te gaan naar een ander appartement. Zodra ze dat heeft gevonden, laat ze de gemeente weten dat de B&B-vergunning op haar naam ingetrokken moet worden. De 1.500 euro borg betaalt Van Leeuwen, die haar „you stupid girl” toebijt over de app, niet terug.

Ook de drie huurders die in de zomer van 2022 de politie en de gemeentelijke controleurs binnenlaten, voelen zich geïntimideerd door de voormalig staatssecretaris. Hun frictie met Van Leeuwen begint in juni van dat jaar, als die plotseling de huur verhoogt. Daarin zit 100 euro per maand voor water, gas en elektriciteit. Door de hoge energieprijzen kan dat niet meer uit, laat Van Leeuwen per app weten. Per direct moeten ze 200 euro per persoon extra betalen. Vervelend, vindt hij. „Maar dit is nu eenmaal de huidige situatie.”

De drie vrouwen weigeren te betalen. Ze willen een specificatie zien, 600 euro per maand er bij aan gas, water en elektriciteit voor drie kleine kamertjes – is dat niet wat veel? Of zitten daar ook de energiekosten van de B&B bij, op hun etage? Van Leeuwen appt terug dat hij goed nieuws heeft. Hij komt ineens uit op 88 euro per maand extra. Ter onderbouwing stuurt hij een handgeschreven berekening mee van zijn energieadviseur.

Het conflict escaleert na het bezoek van de politie en de controleurs, in juli 2022. De reden: de gemeente wijst Van Leeuwen er op dat hij zich niet aan de regels heeft gehouden. Hij had niet zomaar muurtjes in zijn monumentale grachtenpand mogen timmeren, en hij had het appartement niet als drie losse studentenkamers mogen verhuren.

Van Leeuwen reageert woedend. De gemeente voert „razzia’s” uit bij eerzame vastgoedeigenaren, zegt hij. Ook de vrouw die de politie binnenliet, krijgt een veeg uit de pan. Ze wist toch dat ze dat niet moest doen? Ze wist toch wat ze had moeten zeggen? Hij acht haar (en haar medehuurders) verantwoordelijk voor de boetes die hem boven het hoofd hangen, appt hij kort na het huisbezoek. De twee huurders die niet officieel staan ingeschreven, moeten binnen drie weken het huis uit.

De vrouwen raken in paniek. Ze kunnen onmogelijk zo snel iets anders vinden. En wettelijk kan hij ze er toch niet zomaar uitzetten?

Van Leeuwen is niet onder de indruk. „Jullie wisten dat het niet was toegestaan om daar met z’n drieën te wonen. Dat heb ik vaak genoeg gezegd. Dus we hebben samen het risico genomen, wat betekent dat de normale regels voor opzeggen niet gelden. Als jullie er toch tegen de regels in blijven wonen, is een deel van de boete van 20.000 euro voor jullie”, appt hij.

Twee van de drie huurders blijven zitten en weigeren de hogere energierekening te betalen. Van Leeuwen appt nieuwe dreigementen. Hij gaat de verwarming en elektriciteit afsluiten en de post achterhouden: „Als jullie oorlog willen, kun je die krijgen. Ik zorg er morgen voor dat jullie namen op een zwarte lijst terechtkomen. Dat is slecht voor jullie reputatie en toekomst als huurder. De keuze is aan jullie.

In november geven ze het op. De een vindt een andere kamer in Amsterdam, de ander trekt tijdelijk in bij haar zus. De gehuurde wasmachine staat nog steeds op de Keizersgracht – als stille getuige. Van Leeuwen weigert die terug te geven aan het verhuurbedrijf.

‘Niet het onderste uit de kan’

Cees van Leeuwen, een paarse trui over zijn gestreepte overhemd, zit op maandagochtend met zijn energieadviseur Harm Bons en zijn vastgoedbeheerder Outman Mgharbi in hotel Van der Valk in Leiden. Hij wil tegenover NRC een hardnekkig misverstand uit de wereld helpen. Ja, hij heeft een prima vastgoedportefeuille, maar met huurders, energienota’s of B&B’s heeft hij „helemaal niets te maken”, zo heeft hij voorafgaand aan het gesprek diverse malen geappt en gemaild.

Energieadviseur Bons trapt af en legt uit dat hij in opdracht van Van Leeuwen in „alle redelijkheid” een verdeelsleutel heeft gemaakt van de door de oorlog in Oekraïne gestegen energieprijzen. En ja, de huurders op de Keizersgracht moesten bijbetalen.

Dan neemt Van Leeuwen het gesprek over. „Ik hoefde helemaal niet het onderste uit de kan”, zegt hij. Hij is zich met de vrouwelijke huurders aan de Keizersgracht gaan bemoeien toen die de verhoging niet wilden betalen. „Dat was achteraf een fout”, zegt hij. En die dwingende appjes, die had hij niet moeten sturen. Maar ja: „Ik ben een emotionele man.”

Tot overmaat van ramp bleek er per ongeluk een illegale verhuursituatie ontstaan, vervolgt Van Leeuwen. Een ambtenaar had hem voorgespiegeld dat hij één van zijn grachtenappartementen in kamers mocht opsplitsen. Klusjesman Tarik was direct aan het timmeren geslagen en voordat Van Leeuwen er erg in had, zaten er drie huurders in – terwijl de vergunning nog niet in orde was. Van Leeuwen: „Ook een fout van mij. Ik had moeten wachten.”

Toen de gemeente vervolgens de vergunning weigerde, zat hij met illegale huurders – die wel een huurcontract hadden. Bij hem. „Die kun je er dan niet zomaar uitzetten.” Van de gepeperde appgesprekken die daarop volgden, kan Van Leeuwen zich weinig herinneren.

Dat geldt niet voor de gehuurde wasmachine. Die blijft op de Keizersgracht staan, totdat de vrouwen betaald hebben. Zijn adviseur Mgharbi knikt. „Een kwestie van retentierecht”, noemt die dat. Hij zegt dat er vaak wordt geklaagd over vastgoedeigenaren, maar dat huurders ook geen lieverdjes zijn: „Ze moeten nog betalen. En beetje kinderlijk misschien, maar je moet zakelijk blijven.”

Die dwingende appjes had hij niet moeten sturen, zegt Van Leeuwen. Maar ja: ‘Ik ben een emotionele man’

Dan switcht Van Leeuwen naar de B&B’s op de Keizersgracht. Hij wil expliciet benadrukken dat hij daar niets mee te maken heeft. Toeristenverhuur is een nevenactiviteiten van zijn huurders, zegt hij. Niet van hem. „Huurders die dat graag willen, moeten mij alleen wat meer huur betalen.” Hij gebaart naar zijn adviseur. „Dat regelt Outman. De huurder mag vervolgens de opbrengst van de B&B houden. Dat weet ik.”

Adviseur Mgharbi: „Dat klopt niet, wat je nu zegt.”

Van Leeuwen: „Hoe dan wel?”

Mgharbi heel stellig: „Ik weet van niets.”

Oké, mompelt Van Leeuwen. „Dan weet ik het ook niet.”

Mgharbi: „Cees kan zich vergissen, ik kan me ook vergissen.”

Van Leeuwen knikt weer naar zijn adviseur: „Dat moeten we toch maar even nakijken.”

Alle appjes, verklaringen van huurders, de boete en brieven van de gemeente, de vergunningen op zijn naam, de verbouwingen in zijn pand, buren die klagen: Van Leeuwen blijft verbolgen over het feit dat de buitenwereld denkt dat hij zes B&B’s aan de Keizersgracht exploiteert. Hij heeft er werkelijk niets mee te maken.

„Ik kan niet bevestigen wat ik niet weet”, zegt hij. Wat hij wel weet: NRC moet niet de oren laten hangen naar „rancuneuze huurders”. „Alles wat klopt mag je opschrijven, maar wat niet klopt moet je niet opschrijven, want dan word ik boos.”

In de dagen daarna probeert Van Leeuwen opheldering te geven. Hij mailt dat hij na vragen van NRC heeft ontdekt dat de huurder die geen B&B-vergunning op haar naam wilde haar borg niet heeft teruggekregen. Dat is „slordig”. Van Leeuwen: „Ik zal erop nazien dat het deposit vandaag wordt teruggestort.”

Ook heeft zijn adviseur Mgharbi de kwestie met de B&B’s uitgezocht, laat Van Leeuwen weten. Hij stuurt een mailtje door. „Hoi Cees. Ik heb wat contracten intern gecheckt en de huurders met B&B’s betalen toch meer huur, tussen 1000 en 1400 euro per maand. Je had dus toch gelijk, ik wist dat zelf niet,” staat daarin. Toch blijft de oud-staatssecretaris bij zijn standpunt. Toeristenverhuur is niets voor hem: „Ik heb nog nooit iemand in- of uitgecheckt, zelfs niet bij de B&B van mijn vrouw.”

Illustraties Sophie van de Mars

Kabinet wil aftrek hypotheekrente verhogen voor midden- en hoge inkomens

admin
November 25, 2024
0

Goedemorgen, welkom bij het economieblog van 25 november.

De aftrek van de hypotheekrente is een heikel punt. Toch is het kabinet van plan om de regels te veranderen: middeninkomens en hoge inkomens mogen straks meer aftrekken dan lage inkomens, meldt Het Financieele Dagblad. De Eerste Kamer kan er nog een stokje voor steken.

De verwachting is dat de regering-Biden nog deze week strengere exportmaatregelen voor Chinese chipbedrijven aankondigt. Het zou gaan om honderden chipmakers in China die geen geavanceerde apparatuur uit het Westen meer mogen importeren. Wat dat voor ASML en ASM International betekent is niet zeker. Nog voor Thanksgiving (donderdag) zouden de regels bekend moeten worden.

De Italiaanse bank UniCredit doet een bod van 10 miljard dollar op zijn Italiaanse concurrent, Banco BPM. De Financial Times ziet dit als het teken van een nieuwe consolidatietrend, om met grotere Europese banken beter te concurreren met banken uit de VS en Azië.

Bloomberg meldt dat beurzen positief reageren op de keuze van Scott Bessent als voorgestelde kandidaat-minister van Financiën in de regering-Trump. Geen verrassing: hij is van plan de belastingen te verlagen, vertelde hij de The Wall Street Journal.

Oliereuzen hebben zich op massaproductie van plastic gestort. Hoe Shell bij Pittsburgh de buurt vervuilt met een enorme plasticfabriek

admin
November 22, 2024
0

Zoet. Zo rook de lucht, de eerste keer dat hij de fabriek rook. „Geen vieze geur”, zegt Skyler Brimmeier (31). „Een beetje als ahornsiroop.” Maar soms rook de lucht „een paar dagen naar rotte eieren”. En meestal „naar verbrande benzine”.

Brimmeier, met een strakke donkergrijze jeans en een groene sweater, zit aan een houten picknicktafel voor de bibliotheek van de gemeente Beaver County, in de staat Pennsylvania. Hij zit er graag, vanwege het uitzicht over de rivier de Ohio. De bomen aan de overkant van de vallei steken in rode en gele herfsttinten tegen elkaar af.

Vanuit zijn achtertuin in het plaatsje Vanport zag hij tot twee jaar geleden de fabriek van Shell anderhalve kilometer verderop verrijzen; de aanblik van een kleine stad. De geuren vlogen hem aan als hij ’s ochtends de deur uit stapte om zijn hond uit te laten. Nog indrukwekkender waren de kleuren. „Soms waren de vlammen door het affakkelen van gassen zo hoog, dat het leek of er een gigantische oranje lichtbol over de horizon hing. Vrienden uit Ohio vroegen of Beaver in brand stond.”

Op een terrein van minstens 225 voetbalvelden groot bouwde Shell voor 13 miljard euro een nieuwe plasticfabriek. In de fabriek heeft de oliereus de capaciteit jaarlijks 1,6 miljoen ton plastic te maken. Het gaat om polyetheen-korrels, die worden gebruikt voor shampooflessen, speelgoed en flexibele plastics zoals verpakkingen en wegwerptasjes.

De bouw begon in 2017, eind 2022 startte de fabriek de eerste productie. Het kreeg vergunningen om bepaalde hoeveelheden chemische stoffen uit te stoten, maar na ruim één maand productie schoot Shell al door de maximale jaarlijkse uitstoot heen.

Grootste fossiele groeimarkt

Shell noemt zich in reclames graag een van de grootste aanjagers van de energietransitie. Tegelijk investeert het aan de andere kant van de wereld in de grootste fossiele groeimarkt van de toekomst: (wegwerp-)plastics.

Shell ziet net als andere oliebedrijven dat de vraag naar brandstof door elektrische auto’s kan gaan dalen. Oliereuzen hebben afgelopen jaren de ene na de andere plasticfabriek – zoals deze in Pennsylvania – gebouwd. Ze investeerden gezamenlijk honderden miljarden euro’s in plastic productie wereldwijd.

Omdat plastic een wereldmarkt is en in de praktijk fossiel plastic met gerecycled plastic concurreert, hebben Europese reyclingbedrijven last van de goedkope, fossiele plastics van oliereuzen en andere fabrieken die via de haven van Antwerpen en Rotterdam het continent binnenkomen. In Nederland vielen dit jaar al vijf plasticrecyclingbedrijven om.

Monitoren als fulltime baan

Ook op een donkere avond is Clifford Lau een opvallende verschijning. Zijn donkerbruine haar zit wild, zijn baard is grijs, en zijn rug iets gebogen. In zijn hand heeft hij een meetapparaat: een soort groot uitgevallen walkie-talkie met gele knoppen, rood flikkerend licht en een lange witte antenne.

Lau parkeert zijn grijze Honda Fit onderaan Cade Drive in Monaca en stapt uit. De struiken aan het einde van de kronkelende nieuwbouwstraat tekenen scherp af tegen de witte waas van de fabriek van Shell, die door duizenden lampen wordt verlicht. Lau duwt takken opzij en loopt de heuvel af voor beter uitzicht. „Dit is eigenlijk al Shell-terrein.”

Lau brengt veel tijd door in deze bosjes in de nachtelijke uren. Voor hem is het monitoren van Shell een bijna fulltime baan geworden. Een paar jaar geleden zag zijn leven er nog heel anders uit. Lau is gepromoveerd in synthetische organische scheikunde en werkte dertig jaar als chemicus in de industrie, zoals bij Bayer en Polaroid.

Hij raakte in 2021 betrokken bij Shell na het „ahornsiroop-incident”. De lokale toezichthouder, de Department of Environmental Protection, kwam na meldingen op de zoete lucht af. „Ze gingen alle restaurants af om te vragen of ergens in de keuken suiker was aangebrand. Hoewel de geur vijf dagen bleef hangen, stelden ze wel vast dat de geur van Shell kwam. Maar ze namen geen luchtmonsters om onderzoek te doen naar de oorsprong van de zoete lucht. We besloten: als zij de fabriek niet goed in de gaten houden, moeten wij het maar doen”, zegt Lau.

**Omwonende Clifford Lau monitort** met meetapparatuur de uitstoot van de Shell-fabriek. Inmiddels is dit voor hem bijna een fulltime baan geworden, hij is het aanspreekpunt voor Beaver County.

Inmiddels is Lau het aanspreekpunt voor Beaver County. Hij krijgt regelmatig sms’jes over alarmen, geuren, licht of lichamelijke klachten en probeert waar mogelijk bij de fabriek te achterhalen wat de oorzaak is. Overtredingen meldt hij met de milieuorganisatie waarvoor hij actief is, Beaver County Marcellus Awareness Community, aan de lokale toezichthouder. In eerste instantie verzette Shell zich tegen een monitoringssysteem, nu hangen aan de huizen of hekken van tientallen buurtbewoners camera’s en meetapparaten.

De witte gloed van de fabriek schijnt op het gezicht van Lau. De fabriek heeft de aanblik van een dystopisch landschap van tientallen meters hoge torens, grote vaten en hoge pijpen, waar nu witte stoom uit komt, maar waar ook regelmatig oranje vlammen te zien zijn als de fabriek overbodige gassen affakkelt. Uit de fabriek stijgt een continu ruisend geluid op, en af en toe een hoge fluittoon. Goederentreinen rijden af en aan.

Lau wijst naar zeven slanke, tientallen metershoge pijpen naast elkaar. „Wij noemen dat de zeven zussen. Dat zijn de ethyleenkrakers. En dat”, hij wijst naar een andere installatie, „is iets wat we het soepblik noemen. En soort verbrandingsoven. Daar hebben we nog het grote potlood, en daar het kleine potlood.” Waarom al die namen? „Mensen belden mij op en zeiden: ‘Ik zie vlammen’. Wáár dan, vroeg ik. Toen hebben we deze namen bedacht. Nu kunnen mensen zeggen: bij de zeven zussen, of het soepblik.”

Kankerverwekkende stoffen

Lau somt op hoog tempo stoffen op die de fabriek uitstoot. „Stikstofdioxide, zwaveldioxide, koolmonoxide, kooldioxe, formaldehyde, benzeen, hexaan, naftaleen, tolueen. Een aantal van deze stoffen veroorzaakt een toename van ozon in de lucht. Sommige stoffen, of een cocktail ervan, kunnen een verhoogd risico op kanker geven.” De tijd moet uitwijzen wat over tien of twintig jaar de gevolgen zijn voor de mensen uit Beaver County, zegt Lau.

Soms merkt hij zelf dat de lucht anders is, bijvoorbeeld toen hij in het voorjaar van 2023 zijn keel geïrriteerd voelde raken bij de bibliotheek van Beaver. Op zijn walkie-talkie-meetapparaat zag hij de waarde van vluchtige organische stoffen enorm hoog uitslaan. „Ik was kilometers verwijderd van de fabriek.”

Shell bleek binnen 24 uur honderd kilo benzeen te hebben uitgestoten, vele malen meer dan toegestaan. Benzeen kan (in grote hoeveelheid) kankerverwekkend zijn. Buurtbewoners klaagden over geïrriteerde ogen en een sterke geur in de lucht.

Benzeen is een van de bijproducten die ontstaan in de fabriek, legt Lau uit. „Voor het proces waarmee hier plastic wordt gemaakt heb je geen olie nodig. Het wordt van vloeibaar gas gemaakt, afkomstig uit schaliegas. In die ovens verwarmen ze dat op zeer hoge temperaturen, en dan scheurt de ethaan als het ware uit elkaar. En daarbij krijg je bijproducten als methaan, benzeen – allerlei stoffen.”

Hij bekijkt de fabriek met een mix van scheikundige bewondering, en minachting. „Als ze er nou een geneesmiddel voor kanker zouden ontwikkelen, dan zou het misschien wel oké zijn. Maar ze maken geen geneesmiddel voor kanker. Polyethyleen is een behoorlijk goedkoop plastic. Het opboren van schaliegas is een vervuilend proces. Het transporteren van gas geeft vervuiling. Wat deze fabriek doet is vervuilend. En dan is het product dat ze maken op zichzelf een vervuiler van het milieu. Dus het is slecht van begin tot eind.”

‘Ik woon in een nachtmerrie’

Vijftig kilometer ten zuiden van de Shell-fabriek woont Michelle Stonemark met haar man en drie kinderen. In een bosrijk heuvellandschap, in het district Washington County, leidt een grijze oprijlaan naar haar lichtblauwe woning. ‘Happy Halloween’, staat op haar deurmat. De omgeving lijkt sereen, maar is het niet. Stonemark: „Ik woon in een nachtmerrie.”

Met haar ouders, zus en een vriendin kocht ze in 2010 dit stuk land van 12 hectare groot. Terwijl ze er elk hun eigen huizen op lieten bouwen, bleek de buurman zijn terrein te hebben verhuurd aan een schaliegasbedrijf. Inmiddels zijn er vijf schaliegasputten aangelegd bij haar buurman, zo’n 160 meter van haar woning.

„Ik voel de trillingen in m’n borst. Onze vaat rammelt, onze schilderijen schudden aan de muren. Soms word ik wagenziek als ik door mijn huis loop.”

**Even Clark (l.) en Heather Hulton VanTassel** varen op de Ohio nabij het complex van Shell om onderzoek te doen naar vervuiling van de rivier.

Problematischer dan de trillingen vindt ze het affakkelen van overbodige gassen bij haar buurman. „De vlammen kunnen bijna 10 meter hoog de lucht in schieten. Het ziet eruit als een vlammenwerper.”

’s Nachts ligt ze wakker, bezorgd over de gezondheidseffecten. „Onze kinderen hebben bloedneuzen die ze eerder nooit hadden. We hebben heel veel hoofdpijn, zijn vaak misselijk.”

Het ethaan dat wordt opgepompt naast de tuin van Stonemark, gaat naar Shell. De oliereus maakt gebruik van de schaliegasboom die er sinds twee decennia is. Ethaan is daarvan een bijproduct en dat wordt naar de fabriek boven Pittsburgh getransporteerd met een pijpleiding. Shell moest 670.000 dollar boete betalen voor milieuovertredingen rond de pijpleiding waarmee het bedrijf dat doet en het niet op de hoogte brengen van de toezichthouder. In het heuvelachtige zuidwesten van Pennsylvania is schaliegas overdadig onder de grond aanwezig en dat maakt de fabriek Shell een dankbare bestemming voor ethaan.

Treinwagons vol plastic korrels

„Wat een prachtige dag”, zegt Evan Clark. „Met deze mooie herfstkleuren. En het water zo kalm.” Hij duwt zijn boot met zijn bruine laars van een kleine pier af.

Eens per maand gaat Clark hier vanaf Vanport op inspectie. Vandaag heeft hij Heather Hulton VanTassel meegenomen, die promoveerde op ecologisch onderzoek. Samen doen ze voor de non-profitorganisatie Three Rivers Waterkeeper onderzoek naar de vervuiling in de Ohio.

„Plastic blijft mij bezighouden”, zegt Clark. „Zeventien jaar geleden haalde ik al met vrijwilligers plastic afval uit de rivier. Nu kijk ik nog steeds naar plastic, maar dan naar de productie van plastic in onze regio.”

Zijn boot glijdt de Ohio over, langs de kade, in de richting van Shell. „Je kan hier al de grijze toppen van de treinwagons zien”, zegt hij op ruim een kilometer afstand van de fabriek. „Die laden ze vol met plastic korrels, iets kleiner dan een graankorrel. Die brengen ze naar andere fabrieken, waar ze er plastic spullen van maken.”

Rokende schoorsteenpijpen steken uit boven de bomen in herfsttinten.

Afvalwater van de Shell-fabriek dat in de rivier de Ohio wordt geloosd. De lucht ruikt er naar terpentine.

Foto’s: Quinn Glabicki

Minutenlang stuurt Clark de boot langs het Shell-terrein. Dit stuk land heeft een „geschiedenis”, vertelt Hulton VanTassel. „Er heeft lange tijd een loodbedrijf gezeten. Daarna een zinkbedrijf. Dat sloot rond 2015.” Shell koos het stuk land voor de fabriek en kreeg een belastingvoordeel van 1,6 miljard dollar van de staat Pennsylvania. Shell gaf weliswaar naar eigen zeggen 80 miljoen dollar uit om het terrein op te schonen, maar de experts zijn niet overtuigd.

„De bodem is nog zwaar vervuild”, zegt Hulton VanTassel. „Waarschijnlijk is het gekocht voor een fractie van wat een ander, schoon stuk land langs de Ohio zou kosten. We zouden gezien het proces van plasticproductie geen aluminium moeten terugvinden in het water dat van het Shell-terrein komt, of zink, of lood, maar dat hebben we wel gedaan.”

Langs de fabriek – overdag niet witverlicht, maar verschillende tinten grijs – vaart Clark naar een van de plekken waar Shell z’n afvalwater loodst op de rivier. Uit een grote buis komt dampend water, dat als een kleine waterval over de rotsen neerklettert, de rivier in. De lucht ruikt er naar terpentine. Vlakbij is een meneer in een kleine bruine boot aan het vissen. Hij zwaait beleefd.

Het **fabrieksterrein van Shell in Monaca**, Pennsylvania wordt ’s nachts door duizenden lampen wit verlicht.

Toezichthouder Department of Environmental Protection stelde acht keer overtredingen vast van de milieuvergunning van Shell wat betreft het afvalwater van de fabriek, zoals te hoge concentraties tolueen en de weekmaker dibutylftalaat.

Clark loopt naar de punt van zijn boot en buigt voorover. Uit het water pakt hij een dikke tak die vastzit vlak bij de uitstroom van het afvalwater van Shell. Hij plukt er een kleine, doorzichtige korrel vanaf, die hij tussen zijn vingers omhooghoudt. Een plastic korrel, precies zoals het eindproduct van deze fabriek. „Ik kan niet garanderen dat deze van Shell komt, want een andere plasticfabriek in de buurt lekt veel plastic korrels in de rivier. Ik heb wel honderden korrels gevonden vlak bij waar het afvalwater geloosd wordt van Shell, in allerlei formaten. Deze regio heeft een groot plasticprobleem.”

Ondanks het plastic in het water, milieuzorgen en de overlast, is niet iedereen negatief over de fabriek. In West-Pennsylvania sloten veel staalfabrieken, ooit de motor van de economie. Shell beloofde met z’n plasticindustrie de regio „een nieuwe rol” te geven. De mensen uit de dorpen in Beaver County reageerden dan ook niet meteen afwijzend op een nieuw, groot, industrieel complex in hun midden.

Aan de bouw van de fabriek werkten 9.500 duizend mensen, maar die vertrokken weer. Uiteindelijk bleven er 600 de machines aansturen; veel ingenieurs, vaak mensen van buiten Beaver County die in het nabijgelegen Pittsburgh gingen wonen. Uit een rapport van de lokale universiteit bleek dat de beloofde werkgelegenheid uitbleef.

„Er zijn veel verschillende standpunten over de fabriek in de gemeenschap”, zegt Hulton VanTassel. „Ik heb mensen horen zeggen dat ze niet meer in hun eigen slaapkamer kunnen slapen, omdat ze daar te veel last hebben van de herrie van de fabriek. Sommige mensen zijn erg bezorgd over hun gezondheid. Maar er zijn ook veel mensen die vinden dat alle extra industrie in de regio goede industrie is – ook al vallen de banen wel tegen.”

Weg verhuisd

Jackie Shock-Stewart besloot niet af te wachten hoe het zou zijn deze fabriek als buurman te hebben. Ze vertelt het 150 kilometer bij de fabriek vandaan, op een bruin gestoffeerde bank in Ohio. Net als twee bevriende families is ze weg verhuisd. Ze vertrok in 2022, vlak voordat de productie begon.

Met haar ranke vingers slaat ze de bladzijden om van een fotoboek dat ze nog maakte van hun oude thuis en tuin. Hun oude huis in Beaver noemt ze een „paradijs”, met een tuin op een dichtbeboste steile heuvel. In de lente plukten ze hun eigen kersen. Stenen hakten ze zelf uit een groeve en bouwden er wandelpaden mee. Ze deelden hun tuin met herten, wasberen, slangen en soms zelfs een coyote.

Toen de fabriek werd gebouwd schenen de witte lampen door de bomen heen haar tuin in. „Alsof er stadionlichten aan stonden. De hele dag en nacht.” Ze raakte bezorgd over haar gezondheid, en die van haar kinderen, die naar een basisschool gingen vlak bij de fabriek. Toen het haar man lukte een baan te vinden in Ohio, verhuisden ze.

„Ik zie ook dat plastic een handig product is, maar voor het milieu is het niet goed. Ik denk niet dat we nog meer van zulke kolossen van fabrieken nodig hebben om zoveel plastic te maken. Zouden we niet al dat geld moeten inzetten voor alternatieven voor plastic?”

Op de bruine tegelvloer speelt haar jongste dochter, haar rode haar in twee staarten, met een kleiset die ze kreeg voor haar vijfde verjaardag. Met een grote rode speelgoedmixer ‘bakt’ ze taartjes en koekjes. De set is van plastic.

Uit huis gaan is voor jonge Spanjaarden onbetaalbaar: ‘Deze wooncrisis is een tikkende tijdbom’

admin
November 20, 2024
0

Isabel Almeida (34) werkt al tien jaar voltijds als verpleegkundige op een afdeling cardiologie in Madrid. Ze draait dagelijks twee diensten, van samen negen uur, vijf dagen in de week. „Maar met mijn salaris kan ik me geen eigen woning permitteren”, zegt ze gefrustreerd. Ze woont daarom bij haar ouders in de wijk Hortaleza, buiten de ring van Madrid. Haar zusje van 29 woont om dezelfde reden ook nog thuis.

In Europa lopen veel mensen ertegenaan dat er geen betaalbare woningen te krijgen zijn. In Spanje is de onvrede hierover in oktober al aan de oppervlakte gekomen. Spanjaarden gingen meermaals de straat op om te protesteren tegen onbetaalbare hypotheken en hoge huren, vooral in en rond de grote steden. Ook dit weekend staan weer demonstraties gepland.

Van de jonge Spanjaarden (achttien tot dertig jaar) woont meer dan 80 procent niet zelfstandig. In Nederland, dat toch ook een groot woningtekort en hoge prijzen kent, woont slechts 46 procent van de jongvolwassenen nog thuis.

„Ik schaam me er soms voor”, zegt Almeida. „Maar als ik alleen zou wonen, ben ik 70 procent van mijn salaris kwijt, voor één kamer!” Als verpleegkundige verdient ze 1.800 euro netto. Een eenkamerwoning kost in Hortaleza nu 900 tot 1.300 euro per maand. In de binnenstad van Madrid, in wijken als Lavapiés, Embajadores en Malasaña, betaal je voor zo’n woonruimte zelfs 1.400 tot 2.500 euro. „Ik ben allang gestopt met zoeken naar een huis. Hoe kan ik met wat ik overhoud een normaal leven leiden?”

Hetzelfde ervaart Jorge Rodriguez (26), personal trainer in een sportschool in de wijk Delicias. Hij werkt veertig uur per week en woont noodgedwongen bij zijn vader. „Ik moest een keuze maken: mijn complete salaris uitgeven aan vaste lasten en verder geen leven hebben, of bij mijn vader intrekken en geregeld kunnen reizen, uit eten gaan en andere leuke dingen ondernemen.” Hij koos voor het laatste en spaart, afgezien van een maandelijkse bijdrage aan zijn vader, een groot deel van zijn salaris van 1.700 euro bruto. „In de hoop dat ik voor mijn dertigste genoeg spaargeld heb om een huis te kopen.”

Steeds meer Spanjaarden met een voltijdbaan in bijvoorbeeld zorg, onderwijs of financiële sector hebben moeite een (huur)woning te vinden, vooral in grote steden als Madrid, Barcelona en Bilbao. Volgens huurplatform Idealista is een kamer huren nu gemiddeld 30 procent duurder dan vorig jaar. In Nederland is de huur in diezelfde periode met gemiddeld 5,4 procent gestegen. Gevolg van die rap stijgende huur in Spanje is dat ook meer dertigplussers bij hun ouders blijven wonen of een appartement delen met huisgenoten.

Veertig procent van Spaanse huurders geeft meer dan 40 procent van hun inkomen uit aan de huur. De centrale bank van Spanje, Banco de España, waarschuwde vorige maand dat zo’n 45 procent van de hurende Spanjaarden door de armoedegrens dreigt te zakken als gevolg van de hoge woonlasten. Ook lopen ze het risico op sociale uitsluiting. Binnen Europa ligt dat gemiddeld 15 procentpunt lager.

Tikkende tijdbom

De wooncrisis in Spanje heeft verschillende oorzaken, zegt Almudena Martínez del Olmo, hoogleraar huisvesting aan de Universidad Rey Juan Carlos in Madrid. Ze droeg bij aan een recent onderzoek over de wooncrisis, een diepgeworteld probleem dat volgens haar terugvoert op de economische crisis van 2008. „Sindsdien zijn de voorwaarden om een huis te kopen strenger geworden en is er meer onzekerheid op de arbeidsmarkt. Daardoor konden steeds minder mensen een huis kopen”, legt ze uit. „Het gevolg was krapte op de huurmarkt. En die ongekende vraag naar huurwoningen heeft geleid tot een enorme prijsstijging die niet in verhouding staat tot de financiële capaciteit van de Spanjaarden.”

Waar enkele jaren geleden de wooncrisis vooral kwetsbare groepen in de samenleving raakte, zoals migranten, is dat volgens Martínez del Olmo inmiddels verschoven naar de middenklasse.

Volgens berekeningen van Banco de España komt Spanje 1,2 miljoen woningen tekort. Jaarlijks worden er zo’n 90.000 gebouwd, maar daarmee valt de vraag niet bij te benen. Net als in Nederland kampen bouwbedrijven met personeelstekort, hoge materiaalkosten en gebrek aan ruimte in de steden.

Woningzoekenden lijden ook onder de groei van het toerisme in Spanje. Terwijl Airbnb-accommodaties en andere toeristenwoningen van de reguliere huurmarkt verdwenen, groeide het aantal woningzoekenden. Dat leidde afgelopen zomer tot massale protesten tegen toerisme.

Verschillende regio’s willen nu strengere regels voor verhuur aan toeristen. Zo stelde Barcelona in juni een verbod op toeristische verhuur van appartementen in: tegen 2028 moeten alle ruim tienduizend vergunningen daarvoor zijn ingetrokken. De lokale overheid in Malaga besloot zojuist om met ingang van deze maand de verhuur van appartementen aan toeristen te verbieden, om zo de huren in bedwang te houden.

Maar volgens hoogleraar Martínez del Olmo is tegengaan van verhuur aan toeristen en migranten – die van rechtse partijen vaak de schuld krijgen van het woningtekort – slechts symboolpolitiek. „De situatie in Spanje is problematischer dan in andere Europese landen, omdat we hier geen ‘diversiteit’ in de woningmarkt hebben. Zo zijn er nauwelijks sociale huurwoningen.”

Het land telt 300.000 sociale huurappartementen: 1 procent van de woningmarkt. In Nederland is dat 34 procent. Martínez del Olmo: „Als hier niet meer sociale huurwoningen worden gebouwd en de huurprijzen niet worden gereguleerd, wordt de noodsituatie alleen maar erger. Het is een tikkende tijdbom.”

Huurstaking

De demonstraties tegen de woningnood in oktober zijn een voorbode van een groot protest deze zaterdag, waarbij de organisatie ook oproept tot een nationale huurstaking. Valeria Racu, woordvoerder van huurdersbond Sindicato de inquilinas e inquilinos de Madrid: „Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen.”

Als de huren de komende jaren blijven stijgen en de regering en verhuurders ons niet tegemoetkomen, stoppen we met betalen

Valeria Racu
woordvoerder huurdersbond Madrid

Bij de huurdersbond zijn enkele duizenden Madrilenen aangesloten. Tientallen vergelijkbare organisaties in het land steunen de huurstaking, volgens Racu. Je huur niet betalen is illegaal, maar zij vindt de actie legitiem. „Na betaling van je huur hou je nog maar 200 of 300 euro van je loon over. We werken niet meer alleen voor onze werkgevers, maar ook voor de verhuurders. En dat trekken we niet meer.”

Isabel Almeida vertelt dat de woningnood ook mentaal knelt. „Bij je ouders wonen heeft z’n voordelen; er wordt voor je gekookt, je kleren worden gewassen. Maar het beperkt mij in mijn onafhankelijkheid. Ik ben 34, maar heb het gevoel dat ik de volwassenheid nog niet heb bereikt.”

Dat sentiment deelt de 26-jarige Jorge Rodriguez. Beschaamd kijkt hij naar het plafond: „Het is misschien sneu om te zeggen, maar soms voel ik me niet mans genoeg omdat ik nog bij mijn vader woon. Die had op mijn leeftijd al een eigen woning, kinderen én financiële vrijheid. Het doet iets met je ego, ook al is deze wooncrisis niet onze schuld.”

Op haar achttiende had Almeida een baantje als serveerster, naast haar studie. Ze huurde een kamer voor 450 euro. „Ik had een weekcontract van dertig uur, en 50 procent van mijn salaris ging naar de huur. Het was veel, maar ik voelde me volwassener door de verantwoordelijkheden die ik had.” Nadat de huiseigenaar de huur voor de vijfde keer had verhoogd, moest ze terug naar haar ouderlijke woning. „En daar zit ik voorlopig nog wel.”

Wetgeving

Vorig jaar paste de Spaanse regering de woningwet aan om huurders beter te beschermen. Nu mag de huur hooguit met 3 procent per jaar stijgen, waar eerder een limiet ontbrak. Verder moet de verhuurder voortaan makelaars- en bemiddelingskosten betalen, en in overbevolkte regio’s zoals Madrid mogen particuliere verhuurders nog maar vijf woningen bezitten. Voorheen waren dat er tien. Huurders uit hun huis zetten is ook duurder geworden.

Maar regels veranderen is één ding, ze handhaven een tweede. Daar schieten de Spaanse autoriteiten tekort. Handhaving van de nieuwe huurregels is een verantwoordelijkheid van regionale overheden, en die hebben daar niet veel zin in. Uit protest tegen de landelijke overheid soms, of omdat ze veel inkomsten genieten uit toerisme.

Ook de regering maakt van handhaving geen groot punt. „Het probleem is dat de overheid huisvesting ziet als een verdienmodel”, zegt hoogleraar Martínez del Olmo. De verhuur van woningen aan toeristen is immers ook profijtelijk gebleken voor de staatskas. Vorig jaar verdiende Spanje 10,8 miljard euro aan toerisme.

Isabel Almeida merkte dat betere huurbescherming een wassen neus is toen ze een jaar geleden probeerde een kamer te huren. „De verhuurder wilde drie maanden borg en ook nog eens een extra maand huur”, vertelt ze. Dat loopt al gauw op tot 5.000 euro. „Die extra maand huur dekt dan zogenaamd kosten om het huurcontract te tekenen. Weiger je te betalen, dan zijn er genoeg andere huurders die het wel willen. Het is illegaal, maar wie controleert ze?”

Een demonstrant met een kartonnen huisje met de tekst „de enige woning die ik kan betalen” bij **een woonprotest in Madrid**.

Minder baby’s

De wooncrisis heeft verstrekkende gevolgen voor zowel individu als samenleving. Vooral gezinnen met een laag of middeninkomen worden getroffen, wat de sociale en economische ongelijkheid vergroot. Wie huur of hypotheek niet meer kan betalen en geen vangnet heeft, belandt op straat. Volgens de jongste cijfers van het Spaanse Nationale Instituut voor Statistiek is de dakloosheid sinds 2012 met ruim 24 procent toegenomen.

Voor Spanje als geheel vormt de demografische ontwikkeling een groot probleem. Doordat kinderen steeds langer bij hun ouders blijven wonen, worden minder baby’s geboren. Met de huidige vergrijzing kan het land over twintig jaar de pensioenen niet meer betalen, zei premier Sánchez onlangs. Zijn regering wil daarom op korte termijn migranten zonder geldige papieren legaliseren, zodat die kunnen helpen de economie draaiende te houden.

Luister naar