Nederland ziet in afspraken over migranten met ‘dictatoriaal’ Tunesië geen taboe

Nederland lijkt erop aan te sturen dat de EU zo snel mogelijk migratie-afspraken maakt met Tunesië, naar het voorbeeld van de Turkijedeal uit 2016. „Grip krijgen op migratie.” En snel ook: „Tempo, tempo, tempo.” Staatssecretaris voor asiel en migratie Eric van der Burg (VVD) wond er in Rome geen doekjes om. De staatssecretaris vindt dat „op zeer korte termijn” met Tunesië moet worden gepraat, en kijkt hiervoor in de eerste plaats naar de Europese Commissie en naar Italië. Van der Burg was woensdag in Italië, waar hij de migratiecrisis in Europa besprak met minister van Binnenlandse Zaken Matteo Piantedosi (onafhankelijke, dicht bij de Lega-partij).

„Tunesië is immers de poort tot Italië, en zo ook tot Europa”, zegt de staatssecretaris. Tijdens het gesprek met zijn Italiaanse collega is het woord ‘Tunesië-deal’ nog niet gevallen, naar analogie met het akkoord dat Europa in 2016 met Turkije sloot. Maar het mag wel duidelijk zijn dat zo’n onderhandeling met Tunesië over ‘instroombeperking’ moet gaan. Kortom: Tunis moet ervan worden overtuigd dat het migranten die naar Europa willen reizen, moet tegenhouden.

Stap voor stap móéten we tot afspraken komen

Het Noord-Afrikaanse land, in 2011 nog kort de hoop van de Arabische Lente, glijdt in versneld tempo af naar een autocratie. President Kais Saied kent zichzelf steeds meer bevoegdheden toe. Deze week is oppositieleider Rached Ghannouchi gearresteerd. Over sub-Saharaanse migranten verkondigt Saied de ‘omvolkingstheorie’ en zegt hij dat er een plan zou zijn om de demografische samenstelling van Tunesië te veranderen – ook bij uiterst-rechts in Europa is dit een populaire samenzweringstheorie. De Italiaanse premier Giorgia Meloni deed in het recente verleden gelijkaardige uitspraken.

Moet Europa met een autocraat als Saied überhaupt proberen afspraken te maken? Een „ingewikkeld punt”, zegt Van der Burg, aangezien landen aan de andere kant van de Middellandse Zee „niet dezelfde normen en waarden kennen als wij in Europa.” Maar, voegt hij eraan toe, „dat betekent niet dat je niet moet kijken of het toch mogelijk is.”

Het migratiedebat verhardt, zowel in Nederland als Italië, waar migratie de politieke agenda domineert. Van der Burg geeft toe ,,de handen meer dan vol te hebben” aan de opvangcrisis. Hij loopt aan tegen gemeenten die wel vrouwen en kinderen, maar liever geen mannen opvangen. De staatssecretaris moet nu rekenen op de vrijwillige medewerking van de gemeenten, maar „dat verandert straks met de spreidingswet.”

Ook de Italiaanse regering staat met migratie voor een grote uitdaging. Al 27.500 bootvluchtelingen bereikten tijdens de eerste drie maanden van dit jaar de Zuid-Europese kusten, tegen 16.000 in dezelfde periode vorig jaar. En in de zomermaanden zal het aantal bootvluchtelingen alleen maar stijgen.

Oneigenlijk bondgenootschap

Het migratieoverleg van Van der Burg en Piantedosi bouwt voort op de zeer hartelijke ontmoeting die premier Mark Rutte vorige maand in Rome had met zijn radicaal-rechtse Italiaanse collega Giorgia Meloni (Broeders van Italië). Hiermee is een oneigenlijk bondgenootschap in de maak tussen Nederland en Italië, en tussen Noord en Zuid. Waar Den Haag en Rome vroeger al meer dan eens van mening verschilden, zeker inzake financiën, ligt een samenwerking inzake migratie ook bepaald niet voor de hand.

‘Dublin’ is alvast een groot knelpunt. Nederland hamert als noordelijke lidstaat op een hervorming van de Dublin-regels, maar wil wel vasthouden aan de verordening zelf, die voorschrijft dat asielzoekers doorgaans een asielaanvraag indienen in het eerste land waar zij de Schengenzone binnenkomen. Maar Italië, dat aan de Europese buitengrens ligt, wil ‘Dublin’ op de schop. Volgens Van der Burg is het belangrijk dat er nieuwe Dublin-afspraken worden gemaakt, „ingebed in een nieuw Europees migratiepact.”

Lees ook: Gemeenten stellen steeds vaker eisen aan de opvang van asielzoekers, ‘de overheid discrimineert’

Maar de discussie over dat migratiepact, dat de Europese Commissie al in 2020 met veel ambitie voorstelde, zit al drie jaar in het slop. De lidstaten raken het er niet over eens. „Dit jaar móet het pact worden goedgekeurd”, benadrukt de staatssecretaris.

Voor Nederland is het uitermate belangrijk dat in dat pact verplichte grenscontroles en verplichte registratie aan de Europese buitengrenzen worden opgenomen. „De Italianen kondigen aan dat zij dan ook meer solidariteit zullen eisen – en begrijpelijk”, zegt Van der Burg. Dit betekent dat Italië en andere landen aan de Europese buitengrens zullen aandringen op een verplicht herverdeelmechanisme van asielzoekers onder de 27 lidstaten. De vrijwillige herverdeling lukt tot nog niet.

Dringender dan onderlinge Europese afspraken maken is echter gaan praten met Tunesië, benadrukt de staatssecretaris. Wordt zo’n mogelijke deal geen harde noot om te kraken? „Zeer zeker, maar dat is geen reden om de dingen uit de weg te gaan. Stap voor stap móeten we tot afspraken komen.”