N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Brede welvaart Volgens het SCP heeft meer dan de helft van de volwassenen weinig vertrouwen in de politiek en maken zij zich zorgen over polarisatie. Maar er is ook goed nieuws: „de kwaliteit van de samenleving is relatief hoog”.
Volgens een nieuw rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau is de kwaliteit van de Nederlandse samenleving relatief hoog. Foto Marco de Swart/ANP
Het kabinet moet niet alleen een heldere langetermijnvisie voor Nederland ontwikkelen op het gebied van economische doelstellingen, maar moet daarin ook sociaal-maatschappelijke doelen mee laten wegen, zoals de kwaliteit van de samenleving en de kwaliteit van leven van de Nederlanders. Dat schrijft het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) in de vrijdag gepubliceerde Sociaal Culturele Ontwikkelingen. In dit rapport onderzoekt het SCP hoe het met de samenleving gaat en welke beleidskeuzes het kabinet zou moeten maken om een zo breed mogelijke welvaart voor Nederland en al zijn inwoners na te streven.
In het rapport beschrijft het SCP een aantal ontwikkelingen die de kwaliteit van de Nederlandse samenleving onder druk zetten. Zo heeft meer dan de helft van de volwassenen weinig vertrouwen in de politiek, zijn zij ontevreden over de democratie en hebben zij „grote twijfels over het probleemoplossend vermogen van de overheid”. Dat concludeert het SCP op basis van een enquête die door 3.093 mensen is ingevuld. Ook bestaan er grote zorgen onder Nederlanders over polarisatie en de toegang tot medische zorg en (betaalbare) woningen.
Daarnaast constateert het SCP grote verschillen tussen mensen, een „structurele ongelijkheid” die „hardnekkig” is en ondanks kabinetsbeleid niet afneemt. Eén op de zes volwassen mensen in Nederland bevindt zich, door een stapeling van problemen en een gebrek aan economische en persoonlijke hulp om op terug te vallen, in een kwetsbare situatie. Vaker dan anderen voelen zij zich eenzaam en ze zijn minder tevreden met hun leven.
Goed nieuws
Maar er is ook goed nieuws: met veel Nederlanders gaat het goed en „de kwaliteit van de samenleving is relatief hoog”, concludeert het SCP. Veel Nederlanders hebben vertrouwen in elkaar en hebben verschillende mogelijkheden om bij te dragen aan de samenleving en er voor andere mensen te zijn, bijvoorbeeld door te werken, door vrijwilligerswerk uit te voeren of mantelzorg te verlenen.
Om de maatschappelijke opgaven het hoofd te bieden en te voorkomen dat de samenleving verder onder druk komt te staan, zijn politieke keuzes nú nodig, stelt het planbureau. „Momenteel ontbreekt het nog aan een aanpak waarbij een visie op de samenleving centraal staat. De doelen die het kabinet heeft gesteld kennen weinig onderlinge samenhang en zijn relatief vaak gericht op een specifiek beleidsdomein. Dat vergroot de kans dat beleid weinig aansluit bij het leven van mensen.” Het SCP adviseert het kabinet dan ook om zowel sociaal-maatschappelijke als economische en leefomgevingsaspecten mee te wegen in beslissingen.
Al ruim tien jaar worden zeesterren langs de westkust van de Verenigde Staten in hun voortbestaan bedreigd door een epidemie. De mysterieuze sea star wasting disease (SSWD) begint met witte verkleuringen, rare vervormingen en afvallende armen en leidt binnen enkele weken onherroepelijk tot de dood. Nu beschrijven Canadese en Amerikaanse biologen in Nature Ecology & Evolution de dader: Vibrio pectenicida, verre familie van de cholerabacterie.
Zeker twintig zeestersoorten lijden onder SSWD, maar geen soort heeft het zo zwaar als de zonnebloemster Pycnopodia helianthoides.
Cascade-effect
De zuidelijke populaties ter hoogte van Mexico zijn al uitgestorven en van de noordelijke populaties nabij Alaska is nog maar iets meer dan 10 procent over. Het verlies van die soort zorgt voor een verregaand cascade-effect: een ongebreidelde groei in de aantallen zee-egels (die normaal worden opgegeten door de zonnebloemsterren) en daaropvolgend een ‘overbegrazing’ van de kelpwouden in de Stille Oceaan.
De eerste zieke zeesterren werden al in 2013 waargenomen. Aanvankelijk werd gedacht dat een virus de boosdoener was, maar na experimenten en moleculair onderzoek werd die hypothese verworpen. In 2021 besloten de auteurs van het huidige artikel daarom tot uitgebreid laboratoriumonderzoek. Ze onderzochten de microbensamenstelling van gezonde en zieke zeesterren en kwamen zo tot drie ‘hoofdverdachten’, die alle drie tot de bacteriefamilie Vibrionaceae behoren. Verreweg het meest voorkomend bij zieke zeesterren (en afwezig bij gezonde exemplaren) was Vibrio pectenicida.
Om te kijken of die bacterie ook echt de oorzaak was verzamelden de onderzoekers de potentiële pathogenen uit het ‘lichaamsholtevocht’ van twee zieke zeesterren en deden er vervolgens diverse experimenten mee. Zo concludeerden ze dat één specifieke stam van de bacterie met de naam FHCF-3 voor SSWD zorgt.
Sint-Jacobsschelpen
De herkomst van de bacterie is nog niet opgehelderd, maar de biologen vermoeden dat commerciële kweek van Sint-Jacobsschelpen een rol kan spelen. Van Vibrio pectenicida is namelijk ook bekend dat die de larven van de schelpen aanvalt, al gaat het daarbij om een andere stam. Ook zwanenhalsmosselen zijn soms de dupe van de bacterie. De ‘zwanenhalsmosselstam’ lijkt genetisch wél sterk op FHCF-3.
Dat de oorzaak pas na ruim tien jaar is gevonden is niet verwonderlijk, staat te lezen in een begeleidend News & Views-artikel in Nature: weinig mariene biologen zijn in epidemiologie gespecialiseerd en daarom kan het eindeloos duren voor ziekteverwekkers onder water worden geïdentificeerd. Ook bij de ondergang van de Californische zeeoorschelp werd de boosdoener (een Rickettsia-achtige bacterie) pas na een decennium bekend, en het trilhaardiertje dat in de jaren tachtig zorgde voor massale sterfte onder Caribische diadeemzee-egels bleef eveneens lang in nevelen gehuld. De oorzaak van de huidige stony coral tissue loss disease, die een bedreiging vormt voor Caribische koraalriffen, is zelfs nog altijd onbekend.
Bij de zeesterren is de vervolgvraag vooral: hoe nu verder? Er kan bijvoorbeeld worden geëxperimenteerd met het kweken van bacterieresistente zeesterren, of er kan worden gezocht naar een geschikt bacteriofaag – een virus dat bacteriën eet. Tot die tijd is het te hopen dat de nog overgebleven zonnebloemsterren gevrijwaard blijven van witte vlekken en afvallende armen.
Menig belegger zit er de eerste vrijdag van de maand klaar voor aan zijn scherm: de banencijfers uit de Verenigde Staten, gepubliceerd door statistiekbureau Bureau for Labor Statistics (BLS). Hoeveel banen zijn er bijgekomen (of afgegaan) in de afgelopen maand? Worden de cijfers voor de maanden ervoor nog bijgesteld?
Uit deze zogeheten nonfarm payrolls (niet-agrarische loonlijsten) wordt op de markten veel afgeleid: hoe doet de Amerikaanse economie het? En wat gaat de Federal Reserve, de centrale bank, in reactie hierop doen met de rente?
Jerome Powell, voorzitter van de Fed, noemde vorige week nog de data die het BLS levert „heel belangrijk”, niet alleen voor de Fed, „maar ook voor de regering en de particuliere sector”. Dat moet wel „echt zo blijven”, zei hij woensdag tijdens een persconferentie. Powell was door een journalist gevraagd naar bezuinigingen door de regering van president Donald Trump op het BLS.
Powell kon toen niet bevroeden dat Trump het statistiekbureau nog veel harder zou treffen.
De cijfers zijn „VERVALST” om „de Republikeinen en MIJ er slecht uit te laten komen”, schreef Trump op sociale media
Afgelopen vrijdag ontsloeg Trump de directeur van het BLS, Erika McEntarfer. Haar vergrijp, in de ogen van de president: de jongste banencijfers waren niet gunstig. In juli kwamen er in de VS 73.000 banen bij, rapporteerde het BLS, zo’n 30.000 minder dan alom was verwacht. Bovendien stelde het bureau de eerdere cijfers over mei en juni fors naar beneden bij: er waren in die maanden in totaal een kwart miljoen minder nieuwe banen bijgekomen dan eerder was gemeld.
De cijfers zijn „VERVALST” om „de Republikeinen en MIJ er slecht uit te laten komen”, schreef een boze Trump op sociale media. Hij zei zondag dat hij deze week een opvolger voor McEntarfer zal benoemen.
Politieke arena
Het ontslag van McEntarfer is ongekend. Het BLS en andere statistiekbureaus (Census Bureau, Bureau of Economic Analysis) werden tot voor kort goeddeels buiten de politieke arena gehouden – zelfs in deze gepolariseerde tijden. In 2023 stemde nog een overweldigende meerderheid in de Amerikaanse senaat (86 stemmen voor, 8 tegen) voor de benoeming van McEntarfer, op voordracht van Trumps Democratische voorganger Joe Biden. Ook iemand als toenmalig senator JD Vance, Republikeinse havik en nu vicepresident, stemde voor haar benoeming.
Erika McEntarfer, het vrijdag ontslagen hoofd van het Amerikaanse Bureau of Labor Statistics. Foto U.S. Bureau of Labor Statistics
De Amerikaanse statistiekbureaus (anders dan veel andere landen hebben de VS er niet één maar meerdere) leveren de cijfers die de basis vormen van veel besluiten die beleggers, bedrijven, overheden en de centrale bank dagelijks nemen. Gegevens over werkloosheid, bbp-groei, prijzen, inkomens, consumptie: ze bieden feitelijke houvast, hoeveel er ook te interpreteren en te discussiëren valt naar aanleiding van allerlei statistieken.
Wanneer dat houvast onder de economie wegvalt, kan er zoiets gebeuren als in Griekenland. Dat land manipuleerde eerst de (begrotings)statistieken om te kunnen toetreden tot de euro in 2001 en deed dit weer in 2009. Beleggers verloren het vertrouwen in het land, dat in een ernstige schuldencrisis (2010-2015) raakte. Meer recent zijn experts meer en meer gaan twijfelen over de statistieken die China publiceert. Datareeksen die voor de regering negatief uitpakken, zoals jeugdwerkloosheid, verschijnen daar ineens niet meer, wat het vertrouwen in de Chinese economie geen goed doet.
Sovjet-Unie
Gebeurt er nu iets soortgelijks in de VS? Amerikaanse economen zijn bezorgd over Trumps bemoeienis met de statistiek. „De geloofwaardigheid van Amerikaanse statistieken is van fundamenteel belang”, schrijft Nobelprijseconoom George Akerlof in The New York Times. Hij werpt de vraag op: gaan statistiekbureaus voortaan onder politieke druk de data aanpassen? „Als we de cijfers niet meer kunnen geloven, hoe kunnen we dan nog íets geloven?”
Democratische senatoren verwijten Trump autoritair gedrag dat doet denken aan de Sovjet-Unie, zoals senator Cory Booker (New Jersey) het verwoordde. Binnen Trumps Republikeinse partij is niet iedereen even gecharmeerd van de beslissing van de president, hoewel de kritiek mild van aard is.
De Trump-regering verdedigt het ontslag van McEntafer door te stellen dat zij „partijdig” was. De neerwaartse bijstelling van de banencijfers over mei en juni zou absurd groot zijn en passen in een patroon van correcties die slecht zouden uitpakken voor de Republikeinen. Inderdaad zijn de correcties fors, schrijven Amerikaanse media, hoewel er ook wel eens grotere bijstellingen plaatsvonden – óók onder Democratische presidenten.
De banencijfers zijn gebaseerd op enquêtes onder ruim 121.000 bedrijven. De laatste tijd nemen de zorgen toe over het gedaalde aantal bedrijven dat aan deze en andere enquêtes meedoet. Ook reageren bedrijven vaker later op de vragenlijsten, waardoor er meer bijstellingen zijn.
Meer cijfers vallen tegen
Het Witte Huis probeert intussen niet de zorgen weg te nemen dat de president het BLS wil politiseren. Trump wil „zijn eigen mensen daar hebben”, zei diens hoogste economische adviseur Kevin Hassett, op tv-zender CNBC. De president wil de cijfers kunnen „vertrouwen”.
Maar al te graag wil Trump aan de kiezer meegeven dat de economie het fantastisch doet. De „hottest” economie ter wereld is nu de Amerikaanse, zegt hij telkens. Maar nu beginnen de cijfers een beetje tegen te vallen. Het op de eerste blik mooie bbp-cijfer over het tweede kwartaal (3 procent groei op jaarbasis) is vertekend door de effecten van de handelsoorlog. Als je de eerste twee Trump-kwartalen samen neemt, zwakt de economische groei duidelijk af.
Lees ook
Het stof van Trumps handelsoorlog daalt neer, hoe ziet de economische wereldorde er nu uit?
De groei van de lonen neemt intussen af, met name voor de armste inkomensgroepen. Die worden extra hard getroffen door de inflatie die begint op te lopen. Volgens de Fed beginnen Trumps invoerhefingen door te werken in de consumentenprijzen.
Nog niet duidelijk is of deze trends – zwakkere groei, hogere inflatie – gaan doorzetten. Trumps begrotingswet – met belastingvoordelen voor vooral de rijken – gaat extra bbp-groei veroorzaken, verwacht het Internationaal Monetair Fonds.
Meer data zijn echter nodig om een duidelijker beeld te schetsen van de economische effecten van Trump-II. Ongemanipuleerde data dan, als het even kan.
In Georgië nadert de geruchtmakende rechtszaak tegen journalist Mzia Amaglobeli haar einde. Amaglobeli, mede-oprichter van de krant Batumelebi/Netgazeti, stond afgelopen maanden terecht wegens geweldpleging na het uitdelen van een klap aan een politiechef tijdens een demonstratie tegen de regering. De zaak wordt gezien als lakmoesproef voor de persvrijheid in het land, waar de regering kritische stemmen steeds harder aanpakt.
Na een lange en drukbezochte zitting afgelopen vrijdag sprak Amaglobeli deze maandag haar laatste woord in de rechtbank van Batoemi, de havenstad aan de Zwarte Zee. Daarin verklaarde zij geen bekentenis te zullen afleggen in ruil voor strafvermindering, zoals haar was aangeboden. Niet omdat ze niet erkent dat zij de agent heeft geslagen, maar vanwege de vele onregelmatigheden in het proces, dat volgens haar en haar advocaten een wraakactie is en dient als afschrikking van kritische journalisten. De 50-jarige journalist kan woensdag vier tot zeven jaar celstraf krijgen voor geweldpleging. Internationale media- en mensenrechtenorganisaties noemen haar de eerste vrouwelijke politiek gevangene in Georgië sinds de Sovjetjaren.
„De afgelopen zeven maanden is niemand van de aanklagers naar mijn cel gekomen om mij te ondervragen. Ze hebben alles verzonnen en vervalst,” zei Amaglobeli. Volgens de journalist en haar medestanders tonen de aanklagers met het proces het failliet van de Georgische rechtsstaat. Ze hekelde het feit dat hoge ambtenaren haar tijdens het proces afschilderden als „buitenlands agent” in plaats van onafhankelijk journalist. De Georgische regering voerde afgelopen mei een zeer omstreden, door Rusland geïnspireerde wet in, waarmee tegenstanders als „buitenlands agent” kunnen worden gekwalificeerd.
Bankrekeningen
In een verklaring per chat aan NRC noemt de Ierse mensenrechtenadvocaat Caoilfhionn Gallagher, die Amaglobeli vertegenwoordigt, haar cliënt een „briljante en moedige journalist” en haar werk voor de Georgische samenleving „doorslaggevend en inspirerend”. In het geval dat Amaglobeli woensdag wordt veroordeeld, roept Gallagher de internationale gemeenschap op de Georgische autoriteiten ter verantwoording te roepen.
Het incident waarvoor Amaglobeli terechtstaat, vond afgelopen januari plaats tijdens de antiregeringsprotesten, die het land al maanden in de greep houden. Tijdens een opstootje sloeg zij de politiechef van de stad, Irakli Dgebuadze, in het gezicht. Ze werd gearresteerd en hoewel er geen sprake was van letsel, zit zij sindsdien vast in een gevangenis in de stad Rustavi. Dit voorjaar vertelde Batumelebi’s hoofdredacteur Eteri Turadze in gesprek met NRC hoe de politiechef haar collega en vriendin na haar arrestatie opzocht in haar cel en haar fysiek belaagde. Uit protest ging ze in hongerstaking, maar ze beëindigde die op advies van artsen. Haar advocaat zei maandag dat Amaglobeli’s gezondheid achteruit gaat.
Als jonge journalisten richtten Turadze en Amaglobeli hun krant Batumelebi in het begin van de jaren 2000 op als antwoord op de overheersend propagandistische journalistiek in Sovjetstijl. De krant groeide uit tot invloedrijk onderzoeksmedium, met een redactie in Batumi en een in hoofdstad Tbilisi. De journalisten wonnen in de loop der jaren verschillende internationale prijzen. Maar het werk wordt hen steeds moeilijker gemaakt. Deze maand legde de overheid beslag op de bankrekeningen van de krant.
Lees ook
Lees ook dit interview met de vijfde president van Georgië, Salome Zoerabisjvili
Protest voor de rechtbank
Voor de rechtbank in de havenstad zijn al dagen protesten gaande van Georgische burgers en activisten, die Amaglobeli’s vrijlating eisen. Oud-president Salome Zoerabisjvili en verschillende EU-ambassadeurs zijn aanwezig om hun solidariteit te betonen en zorgen te uiten. Buiten de rechtbank zei Zoerabisjvili dat niet Amaglobeli terecht staat, maar „iedereen die medeplichtig is aan deze onrechtvaardigheid en verantwoording zullen moeten afleggen tegenover het land en de geschiedenis”.
Sinds de parlementsverkiezingen van vorig jaar oktober staan de politieke verhoudingen in het Zuid-Kaukasische land onder hoogspanning. Na een onregelmatige stembusgang, die getekend werd door intimidatie, claimde regeringspartij Georgische Droom de winst, voerde zij verschillende antidemocratische wetten door en annuleerde zij het EU-toetredingsproces. Sindsdien gaan burgers en activisten in Tbilisi dagelijks met gevaar voor hun eigen veiligheid en vrijheid de straat op.
Hoewel de overgrote meerderheid van de Georgische bevolking zich via opiniepeilingen uitspreekt voor aansluiting bij Europa, zijn de omvangrijke protesten onder druk van repressie uitgedoofd. Ook leven Georgiërs in permanente angst dat Rusland zich zal roeren, wanneer de protesten opnieuw oplaaien. Sinds de Georgisch-Russische oorlog in 2008 beheerst Moskou de facto de twee noordelijke provincies Abchazië en Zuid-Ossetië en voert het een bewind van intimidatie en landjepik aan de noordgrens. Daarnaast staat de leider van Georgische Droom, Bidzina Ivanisjvili, onder grote invloed van Moskou.
Welke beslissing u ook neemt, ik wil dat u weet dat ik mijzelf als overwinnaar beschouw
Hoewel zij en haar medestanders de hoogste straf niet uitsluiten, weigert Amaglobeli zichzelf als verliezer te beschouwen. „Welke beslissing u ook neemt, ik wil dat u weet dat ik mijzelf als overwinnaar beschouw”, zei ze maandag tegen de rechter. Voor deze mentaliteit bedankt zij haar advocaten en de mensenrechtenverdedigers die al maanden om aandacht vragen voor haar zaak. „Zij hielpen mij om het vertrouwen in mensen te behouden en de strijd voor rechtvaardigheid voort te zetten. Onthoud hun namen – er komt een tijd dat zíj de pijlers van de Georgische rechterlijke macht vormen.”
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/04/web-1404binnederland.jpg)
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135737261-fb45c9.jpg|https://images.nrc.nl/pagFaI3ZyAQxTYXudNZg9eIJzAE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135737261-fb45c9.jpg|https://images.nrc.nl/MNZmn4zHpuP_sAaBBgJ5FDERctw=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data135737261-fb45c9.jpg)
