Wil de islamitische Huub Oosterhuis opstaan?

Dichter en theoloog Huub Oosterhuis is op Eerste Paasdag overleden. Zijn overlijden vormde de opening van het NOS Journaal en ook alle dagbladen stonden er uitgebreid bij stil. Oosterhuis wordt dan ook gezien als een groot vernieuwer. Iemand die in de jaren zestig vrijzinnigheid heeft gebracht in toen nog overwegend orthodox-christelijk Nederland.

Ook de islam kent vrijzinnigen: ‘cultuurmoslims’ die de islamitische regels met een korreltje zout nemen bijvoorbeeld – ze bidden niet, dromen niet van de hadj naar Mekka en laten hun zonen niet besnijden. Maar ze vieren bijvoorbeeld wel het Suikerfeest, zeggen ‘in naam van God’ bij het begin van de maaltijd of geloven in één god, als je ze er naar vraagt. In Turkije leven miljoenen van zulke ‘vrijzinnige’ moslims. Vooral in de grote steden en in de westelijke en zuidelijke kustregio’s.

De eerste generatie Turken die naar Nederland kwam in de jaren zestig en zeventig telde naast zulke vrijzinnige cultuurmoslims ook openlijke atheïsten. De vrijzinnigen en fundamentalisten accepteerden elkaar zonder veel problemen.

Sinds de jaren tachtig, toen de groep Turkse migranten steeds groter werd, kreeg de cultuurmoslim het moeilijker. De meeste Turkse arbeidsmigranten kwamen uit conservatieve plattelandsregio’s zoals Konya. In hun wereld hoor je er alleen bij als je trouw naar de moskee gaat, vrouwen en meisjes een hoofddoek dragen en je de regels van de islam letterlijk navolgt. Turken die dat niet doen, worden tegenwoordig (op sociale media) vaak uitgemaakt voor ‘islamofoob’, ‘moslimhater’ en ‘landverrader’.

Als het over de islam gaat in de media, komt steevast de hoofddoek in beeld

Waarom is er in de wereld van de conservatieve islam in Europa geen Huub Oosterhuis opgestaan, vroeg ik me af tijdens de paasdagen. Gelukkig doet een enkeling een dappere poging. De vrouwelijke imam (en activiste en advocate) Seyran Ates in Berlijn bijvoorbeeld. Ze verkondigt dat mannen en vrouwen gelijk zijn, en laat ze in haar moskee gezamenlijk in één ruimte bidden. Ook lhbtqi’ers zijn welkom. Het gevolg is dat ze al jaren zwaar beveiligd werd en nog altijd moet vrezen voor haar veiligheid. In 1984 is Ates al eens neergeschoten en er zijn twee fatwa’s over haar uitgesproken.

Openlijk afwijken van de orthodoxe leer is in de islam ingewikkeld. In Europa vermoedelijk meer dan in de conservatieve binnenlanden van Turkije. Het schrijnende is dat veel media en politici in Nederland daar (onbewust) aan meewerken. Als het over de islam gaat in de media, komt steevast de hoofddoek in beeld. Of het gaat erover dat moslims geen alcohol drinken, of tijdens de ramadan vasten. Dat is de islam gelijkstellen aan de conservatieve vorm van islambeleving. Alsof iedere christen in zwarte kousen rondloopt en gelooft in de erfzonde.

Lees ook dit interview met Seyran Ates: ‘Onze moskee bewijst dat er ook plaats is voor een vrije islam’

Tien jaar geleden gispte bekeerling Nourdeen Wildeman journalisten en de toenmalige minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher als ze spraken over ‘gematigde’ moslims. Want er is maar één islam. Spreken over ‘gematigde’ moslims impliceerde dat de meerderheid van de Nederlandse moslims dat niet is, en dat is anti-islam of islamofobie.

De meerderheid van de moslims bidt niet vijf keer per dag. Velen van hen dragen nooit een hoofddoek en vasten niet (altijd) tijdens de ramadan of zijn minder strikt dan wij denken. Van zulke moslims ken ik er persoonlijk tientallen in Nederland. Maar ze worden genegeerd door de media als het over de islam gaat.

Wat Nederland nodig heeft is een islamitische Huub Oosterhuis. Die publiekelijk verkondigt wat veel moslims (helaas vaak in stilte) denken en vinden: dat mannen en vrouwen gelijk zijn, dat homo’s en transseksuelen er volledig bij horen, dat je de Koran niet letterlijk hoeft te nemen en dat wie wél eet tijdens de ramadan, wie een hoofddoek paternalistische flauwekul vindt en wie een glas wijn drinkt bij het eten, ook een prima moslim kan zijn.

Aylin Bilic is headhunter en publicist.