Probeert de Indiase premier Modi via de rechter van zijn tegenstanders af te komen?

De premier impliciet vergelijken met een dief: twee jaar cel én schorsing uit het parlement. Rahul Gandhi, prominent lid van de belangrijkste Indiase oppositiepartij Congress, werd in maart hard gestraft voor een campagneuitspraak van jaren geleden. In de aanloop naar de landelijke verkiezingen van volgend jaar, onderneemt de BJP-regering van Narendra Modi steeds meer stappen om de oppositie monddood te maken, vrezen analisten. De rechtspraak in India gold lang als onafhankelijk, maar lijkt steeds meer onder ondermijnd te worden door de machthebbende partij.

Gandhi werd doelwit van „een selectieve toepassing van de wet”, zegt politiek analist Nilanjan Mukhopadhyay in een telefoongesprek. „De politieke retoriek in ons land kan, zeker tijdens verkiezingen, nogal hard zijn. Er zijn ook genoeg BJP-politici die tegenstanders aanvallen in hun speeches. Maar alleen Rahul Gandhi wordt nu voor criminele laster vervolgd, een categorie met een hoge strafmaat.”

De gewraakte opmerking stamt uit 2019, tijdens de campagne die uiteindelijk leidde tot de herverkiezing van premier Narendra Modi. Tijdens een campagnebijeenkomst speelde de Congress-politicus op de man: refererend aan twee veroordeelde criminelen met dezelfde achternaam als de premier, vroeg Gandhi zich jennerig af: „Hoe komt het toch dat veel dieven allemaal ‘Modi’ heten? Die ene naam!” Daar nam een partijgenoot van de premier, die ook Modi heet, aanstoot aan. Hij klaagde Gandhi aan voor smaad bij een rechtbank in de deelstaat Gujarat.

De zaak lag jaren stil, totdat afgelopen februari de eiser zich opnieuw meldde bij de rechtbank met „nieuw bewijs”. In nog geen drie weken vonden zeven zittingen plaats, en op 23 maart werd Gandhi veroordeeld. In de 24 uur daarna volgden enkele bestuurlijke stappen: behalve de tweejarige gevangenisstraf, is hij uit de Lok Sabha, het Indiase parlement, gezet en moest hij zijn ambtswoning in New Delhi verlaten.

Meer over de positie van Rahul Gandhi in de Indiase politiek: vorig jaar liep hij voor een campagne dwars door het land

Gandhi is nu vrij in afwachting van hoger beroep. Zijn advocaten zullen deze donderdag pleiten voor het opschorten van zijn schorsing, zodat hij opnieuw in het parlement zitting kan nemen.

De BJP ontkent betrokkenheid. De zaak zou „puur juridisch” zijn, en de uitspraak een voorbeeld van hoe de wet iedereen – gekozen volksvertegenwoordiger of niet – gelijk behandelt. Woordvoerders van de regeringspartij reageren scherp op de suggestie dat de rechtspraak wordt ingezet tegen politieke tegenstanders. Premier Modi is niet zélf degene die naar de rechter is gestapt om zijn goede naam te beschermen. Maar de plotselinge, vlotte afhandeling en de stevige veroordeling doen vermoeden dat er wel degelijk inmenging is geweest.

Volgens Mukhopadhyay toont de uitspraak hoezeer het Indiase staatsapparaat onder de huidige premier is „uitgehold”. Hij schreef eerder een biografie over Modi, en verdiepte zich in diens parcours naar een steeds strengere greep op de macht. Direct nadat hij voor het eerst premier werd in 2014, probeerde Modi de benoeming van rechters te bepalen. Dat kreeg hij, net als enkele voorgangers, niet voor elkaar in de wet.

Inmiddels, schetst Mukhopadhyay, maakt de BJP gebruik van een informelere „praktijk” van beïnvloeding. „Rechters krijgen publieke, prestigieuze functies voorgehouden voor hun pensioen. De rechter die een politiek gevoelige zaak behandelt – en laten we wel wezen, dat is niet moeilijk in te zien – weet dat er beloningen zijn voor een gunstig oordeel in het voordeel van de regering en de BJP. We zien het gebeuren: het systeem wordt ondermijnd, terwijl het lijkt alsof het juridische proces netjes wordt doorlopen.”

Net als andere analisten, wijst Mukhopadhyay op de timing van de lasterzaak: in Gujarat was net een nieuwe rechter aangewezen, die de regeringspartij gunstiger gezind zou zijn. En juist vanaf begin dit jaar leek Gandhi succes te hebben met een protestactie tegen de regering, vanwege het schandaal rondom de Indiase zakenman Gautam Adani. De baas van India’s grootste zakenimperium werd door het beleggingsfonds Hindenburg beschuldigd van beursmanipulatie en fraude, en zou profiteren van een innige band met premier Modi. Die heeft nooit inhoudelijk gereageerd, en met zijn hardnekkige vragen daarover, liet Gandhi zich van zijn meest strijdbare kant zien. Zijn verzoek tot een onderzoek naar de belangenverstrengeling van de premier en de zakenman kreeg bijval van andere oppositiepartijen in het parlement.

Druk op meer oppositieleden

Gandhi is niet de eerste politieke dwarsligger die via een juridisch proces wordt afgestraft. Eerder dit jaar zijn op alle bestuurlijke niveaus al tegenstanders van de BJP-partij veroordeeld, aangeklaagd of onderzocht. In New Delhi trof die intimidatie de Aam Aadmi Party (AAP), die het in de hoofdstad voor het zeggen heeft. Twee prominente leden van de partij, die sinds enkele jaren langzaamaan aan populariteit heeft gewonnen als tegengewicht tegen Modi, zitten al weken in voorarrest voor fraude. Wanneer hun zaak wordt hervat is volstrekt onduidelijk.

Dat is sowieso vaker het geval in het Indiase juridische systeem, dat muurvast zit. De rechtbanken hebben een achterstand van tientallen miljoenen zaken. Alleen al in de 25 hogere rechtbanken in het land zijn honderden vacatures. Dat is nog een reden om de snelle afhandeling van de oude lasterzaak te wantrouwen. De revisie van Gandhi’s zaak zal dan wel weer enige tijd in beslag nemen, vermoedt Mukhopadhyay – en die vertraging komt de BJP vermoedelijk goed uit.

De Congress-leider zegt in de media dat hij ondanks de dreigende celstraf niet van plan is zich de mond te laten snoeren. Zoals in Wayanad, zijn kiesdistrict in de zuidelijke deelstaat Kerala. „De BJP kan mijn functie als parlementariër van me afnemen, of me in de gevangenis gooien, of mijn post afnemen, maar ze kunnen me er niet van weerhouden te ijveren voor de mensen van Wayanad”, zei hij dinsdag, tijdens zijn eerste publieke optreden daar sinds de veroordeling.

Juist als ‘vrijgespeelde’ politicus zou Gandhi mogelijk buiten het parlement extra campagne kunnen voeren. Zijn straf riep zo’n sterke verontwaardiging op, dat meerdere oppositiepartijen die samen veroordeelden. Sommige analisten opperen voorzichtig dat de juridische druk door de BJP kan zorgen voor een meer verenigde oppositie. De daarvoor is de landelijke stembusgang misschien nog te ver weg, eerst volgen nog deelstaatverkiezingen.