N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Zo kwam de paus opeens twee keer achter elkaar in het nieuws, en heel eigentijds: met zorgen over zijn gezondheid en met een hippe pufferjas. Het eerste bleek loos alarm, hij mocht naar huis. Het tweede ook: de bolle witte winterjas die hij droeg op een foto die wereldwijd viraal ging bleek een AI-creatie van de computer. Nepnieuws.
Intussen viel een derde pauselijk nieuwsfeit een beetje tussen wal en schip. Vorige week donderdag nam het Vaticaan afstand van de ‘doctrine van ontdekking’, die vanaf de zestiende eeuw de Europese kolonisatie van Amerika en delen van Afrika en Azië rechtvaardigde. Inheemse groepen drongen daar al langer op aan, nu was het zover.
Goed, het kwam niet rechtstreeks van de paus – die was misschien even die jas aan het passen – maar wel van de Heilige Stoel. De congregatie voor de Bevordering van de Gehele Menselijke Ontwikkeling en die voor Cultuur en Onderwijs verklaarden dat de doctrine „geen deel is van de kerkelijke leer”. Maar ook de kerk schoot tekort in respect voor inheemse volken en mag zich „nooit meer laten infecteren door het idee dat de ene cultuur superieur is aan de andere”.
De ontdekkingsdoctrine hield in dat Europese naties soevereiniteit claimden over niet-christelijke gebieden die ze hadden ‘ontdekt’. Onder juristen bleef de doctrine omstreden, historisch gaat die terug op een reeks pauselijke uitspraken. In de bullen Dum Diversas (1452) en Romanus Pontifex (1455) ontving de Portugese koning de zegen uit Rome om „heidenen en Saracenen” voor eeuwig te onderwerpen. Na Columbus’ ‘ontdekking’ van Amerika bepaalde Inter caetera (1493) dat gebieden ten westen van een lijn door de Atlantische Oceaan aan Spanje mochten toevallen.
Het Vaticaan houdt het er nu op dat die achterhaalde uitspraken zijn misbruikt om inheemse volken te onderdrukken. De kerk wijst op de latere bul Sublimis Deus (1537), die slavernij van inheemse Amerikanen verbood en hen erkende als „volwaardige mensen”. Karel V legde dat vast in een wet, die overzee een dode letter bleef.
In protestantse kolonies in Noord-Amerika legde het gezag van de paus geen gewicht in de schaal, maar ook daar dook de doctrine op. In 1823 oordeelde het Hooggerechtshof dat de VS, als opvolger van Europese ontdekkers, het land in bezit hadden en inheemse volken louter recht hielden op bewoning en gebruik. Die uitspraak werkt nog steeds door.
Goed, de paus heeft dus spijt – maar wat maakt het uit? Je kunt zeggen: laat de Amerikanen eerst eens ernst maken met het honoreren van verdragen en het teruggeven van geroofd grondgebied, zoals de Black Hills in Zuid-Dakota.
Maar toch. Ook deze symbolische rekenschap is welkom – en staat de paus beter dan een digitale pufferjas.