Nieuwe documentaire over de autistische Kees Momma: ‘Ik heb afstand moeten doen van mijn ouders’

„Beste Monique, Ik heb heuglijk nieuws. Er is een huis voor mij gekocht.” Zo begint de nieuwe documentaire Kees vliegt uit van Monique Nolte over Kees Momma. Maar wie hem kent weet wat de grote vraag is: zal Kees er echt gaan wonen?

In 2014 keken er 1,5 miljoen mensen naar Noltes documentaire Het beste voor Kees over de autistische man die bij zijn bejaarde ouders woonde, in een aangrenzend chalet. Zijn ouders hadden één doel: zorgen dat Kees zelfstandig kon worden. Zodat het goed met hem kon blijven gaan, ook als hun steun in de toekomst zou wegvallen – zijn moeder was toen 80, zijn vader 83.

Met al zijn eigenaardigheden – zoals zijn passie voor modeltreinen, zijn aversie van warm weer en zijn beheersing van Japanse karakterkunst – werd Momma een bekende Nederlander. NRC vroeg hem columns te schrijven. Ivo Niehe, bij wie Momma in de jaren negentig al eens te gast was, wijdde in oktober 2014 een hele uitzending van de TV Show aan hem.

Mijn hoop is dat mensen beter gaan begrijpen wat autisme is

Ondertussen bleef Nolte hem volgen en nu, negen jaar later, is er Kees vliegt uit – een documentaire waarin we zien hoe Kees probeert het ouderlijk nest te verruilen voor zijn nieuwe woning, in dezelfde buurt in Velp.

We spreken Momma (57) vlak voor de première in het Baarnse theater De Speeldoos. Het publiek bestaat vooral uit donateurs: de documentaire is grotendeels via crowdfunding tot stand gekomen. De rest is betaald door Videoland, het platform waar Kees vliegt uit vanaf aankomende zondag te zien is.

Momma vraagt of de interviewer geen „hm, hm” wil zeggen en niet wil slurpen van zijn koffie. „Ik kan niet tegen plotselinge harde geluiden”, licht hij toe, „en ook niet tegen slurpen, smakken, snuffen. Dat kan me flink van streek maken.”

Minder eenzaam

Momma maakt een opgewekte, energieke indruk. Hoe ervaart hij de bekendheid die hij sinds Het beste voor Kees heeft verworven? „Aan de ene kant heeft ‘t me goed gedaan. Het heeft me veel werk opgeleverd als tekenaar. Ik teken vooral oude gebouwen. Dankzij dat tekenen ben ik dichter bij mijn medemens gekomen dan vroeger en ben ik me minder eenzaam gaan voelen. Dat is heel belangrijk. Ik heb inmiddels een flinke kennissenkring. Het contact verloopt grotendeels via de mail en WhatsApp. Het is heerlijk dat mensen meeleven.”

Maar de bekendheid heeft ook een schaduwzijde, heeft Momma gemerkt. „Er zijn ook gemene mensen die me herkennen en dan gaan roepen of toeteren. Het kan gebeuren dat ik dan boos word en krachttermen uit.”

Momma heeft een „bijzonder moeilijke periode” achter de rug, vertelt hij. „Ik heb afstand moeten doen van mijn ouders. Steeds meer, beetje bij beetje. Ik kon tot voor kort nog niet zelfstandig wonen, want hun steun, warmte en liefde waren uniek. Maar mijn moeder ging achteruit. Dementie. In april 2020 heeft ze een zware val gemaakt voor het huis en haar heup gebroken.”

Door die val is hij „tot inkeer” gekomen, vertelt Momma. „Ik ben gaan zien dat ik afstand moest nemen. Mijn broers hebben mij toen plechtig gezworen me te zullen helpen. En inderdaad heb ik nu fantastische steun van mijn broers. Zij hebben me geholpen en geloodst in deze moeilijke periode.”

In november 2020 is Momma naar eigen zeggen „geheel zelfstandig gaan wonen.” Dat is in Kees vliegt uit nog niet te zien. De documentaire bestrijkt de jaren 2015-2020 en focust op het lastige proces van losmaken. „Deze film laat de overgangsperiode zien”, aldus Momma. De echte uitvlucht krijgen we in een vervolg te zien, zegt Nolte, die bij het gesprek met Momma aanwezig is.

Apetrotse vader

In Het beste voor Kees (2014) vreesden Momma en zijn ouders nog dat hij het zonder zijn ouders niet zou redden en dan misschien wel euthanasie zou willen plegen. „Dat is nu helemaal van de baan!” zegt Momma.

Momma en Nolte kennen elkaar al 25 jaar, vertellen ze. In 1998 maakte zij al een eerste documentaire over Momma, Train Man. „Ik vind eigenlijk dat de publieke omroep die film opnieuw zou moeten uitzenden”, zegt Nolte. Momma noemt haar „mijn hartsvriendin”. Ze hebben vrijwel dagelijks contact.

Lees ook dit verhaal uit 2014: Was die docu het beste voor Kees? In brieven vertelt hij hoe het met hem gaat

Na het interview stroomt het premièrepubliek langzaam het theater binnen, inclusief Kees’ ouders. Zijn moeder Henriëtte, 89, loopt nog vlot maar maakt niet meer zo’n heldere indruk. Zijn vader Willem, 92, loopt met een rollator, maar is geestelijk nog scherp. Hij herkent iedereen die hem gedag komt zeggen. Hoe vindt hij het dat Kees nu eindelijk op zichzelf woont? „Ik ben apetrots op hem,” aldus Willem Momma.

Maar autisme blijft „een strijd zonder einde met de onvoorspelbare buitenwereld”, zegt zijn zoon die dag in Baarn. Het belangrijkste vindt hij dat Noltes documentaires het begrip voor autisme kunnen vergroten. „Mijn hoop is dat mensen beter gaan begrijpen wat autisme is en wat voor gevoelssituaties ik ervaar met zo’n handicap.”

Zijn er ook positieve kanten? „Absoluut!” zegt Momma. „De héérlijke verbeeldingskracht, die mij in staat stelt mooie tekeningen te maken. Ik vind mijn werk zelf erg mooi. En voor andere mensen is het ook fantastisch, want ik maak ze er blij mee.”