Poetin en Xi willen hun eigen orde, met eigen verhaallijn

Was het de Siberische zalm? De steursoep? Of het hert met kersensaus? Na een staatsbanket in Moskou nam de Chinese president Xi Jinping dinsdag vriendelijk afscheid van zijn gastheer. „Er vinden nu veranderingen plaats die we in honderd jaar niet gezien hebben”, zei hij in de deuropening. „En wij samen bewerkstelligen die veranderingen.”

Met een klassiek staatsbezoek onderstreepten China en Rusland dat ze verder naar elkaar toe willen groeien. Rusland kan in de confrontatie met het Westen over Oekraïne wel een vriend gebruiken. China zoekt partners om terug te duwen tegen de Verenigde Staten. Want die, zo verklaarde Xi onlangs, zijn eropuit de internationale invloed van Beijing in te perken.

Twee dagen later was António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, uitgenodigd voor een lunch met Europese regeringsleiders. Harde besluiten stonden niet op de agenda. Ook de Brusselse bijeenkomst was een demonstratie van verbondenheid.

De EU-leiders en Guterres onderstreepten nog eens het belang van multilateralisme, van samenwerking tussen meerdere staten volgens algemeen aanvaardde regels. Multilateralisme legt de macht van grote landen aan banden en geeft kleine landen een podium. De EU is een schoolvoorbeeld van multilateralisme. Guterres is chef mondiaal multilateralisme.

„Wij zijn voorvechters van multilateralisme en voelen ons wel eens eenzaam daarin”, zei een hoge EU-ambtenaar vooraf over het doel van het bezoekje. „Ik denk dat Guterres zich ook weleens eenzaam voelt.”

Multilateralisme is de enig manier om mondiale problemen aan te pakken. Het wetenschappelijk klimaatbureau van de VN liet deze week nog eens zien dat klimaatmaatregelen van levensbelang zijn. Kinderen die nu worden geboren, zullen in hun leven met extreme hitte te maken krijgen.

Met de oorlog in Oekraïne, de confrontatie tussen China en de VS en de opkomst van autoritaire staten heeft het multilateralisme het moeilijk. Het na-oorlogse stelsel van internationaal overleg kon tot wasdom komen omdat één wereldmacht het systeem als een goedwillende oom en uit eigenbelang ondersteunde: de VS.

China en Rusland accepteren die Amerikaans alleenheerschappij niet meer en geloven al langer niet in die wereldorde. Zij zien een wereld waarin meerdere machtscentra opkomen, een multipolaire wereld. Ze houden zich ook niet meer aan de oude normen.

Poetin schond die regels met de inval in Oekraïne. Xi eerde deze week een leider die niet alleen een onafhankelijke staat is binnengevallen, maar tegen wie een paar dagen eerder een internationaal arrestatiebevel was uitgevaardigd door het Internationaal Strafhof. Rusland zou zich met de deportatie van Oekraïense kinderen schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden. De EU, zo maakte Commissievoorzitter Ursula von der Leyen donderdag bekend, zal op initiatief van Polen en in samenwerking met de VN, een internationale conferentie beleggen met als doel de 16.200 gedeporteerde kinderen op te sporen.

Lees ook: Overleg Xi met Poetin brengt vrede in Oekraïne niet zichtbaar dichterbij

Terwijl in Brussel de bestaande ordening wordt verdedigd, bouwen Xi en Poetin aan een alternatief. China en Rusland, zo spraken ze af in een gedetailleerde verklaring, willen op elk denkbaar terrein samenwerken: technologie, energie, grondstoffen, vrijwilligerswerk, rampenbestrijding, oncologie, psychiatrie, sport, poolexpedities, zeeschepen, tv-programma’s.

De omhelzing leek innig, maar het blijven wel partners met eigen belangen. Onderhandelingen over een nieuwe gaspijpleiding die Russisch gas naar China moet brengen zijn nog niet rond, vermoedelijk omdat China gunstiger voorwaarden wil afdwingen bij een Rusland dat niet zo veel opties heeft.

Sommige analisten vonden dat Rusland zich op de top heeft uitverkocht aan China: Moskou levert onder andere grondstoffen maar krijgt er weinig voor terug. Poetin „heeft het Kremlin in onderpand gegeven aan Beijing”, schreef Ruslandkenner Sam Greene op Twitter.

De Chinees-Russiche verklaring leest ook als een handleiding bij een autoritaire wereldvisie. Moskou en Beijing zien een „diepgaande transformatie van de internationale architectuur” door de „groei van een aantal regionale machten” die hun „legitieme belangen” willen verdedigen. Ze verzetten zich tegen landen die „democratie en vrijheid gebruiken om druk uit te oefenen op anderen staten”. De visie van de Amerikaanse president Joe Biden dat er een concurrentiestrijd gaande is tussen democratie en autocratie noemen ze een valse verhaallijn.

Ze willen hun eigen orde, met een eigen verhaallijn. Ze schrijven, zonder disclaimer, dat ze zich inzetten voor vrede. En ze permitteren zich grote vrijheid met het begrip democratie. Zo bepleiten ze een „democratisering van de internationale betrekkingen”. Als Poetin dat letterlijk neemt en hij zou de meerderheid in de VN volgen, moet hij morgen weg uit Oekraïne.

Ondanks botsende wereldvisies is het internationale overleg niet helemaal stilgevallen. Zo maakt een aantal Europese leiders zich op om naar Beijing te vliegen. Eén van hen is EU-Buitenlandchef Josep Borrell. Hij zag in Moskou deze week een Xi die „wil overkomen als iemand die een diplomatieke rol kan vervullen”, zei hij vrijdag tegen een groepje journalisten. „Daarom praat China over onbegrensde vriendschap met Rusland, maar wil het niet militair betrokken raken bij Oekraïne. China moet zijn invloed aanwenden om Rusland duidelijk te maken dat deze oorlog nergens toe leidt en dat hij zijn troepen terug moet trekken.”

China heeft, wat Borrell betreft, in Oekraïne nog geen rode lijnen overschreden.