Bitcoinbeliever Mario H. was helpdesk voor iedereen, ook voor criminelen

Posted on by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Bitcoincrime Uitleggen van cryptohandel is zijn tweede natuur, maar de rechtbank ziet in H. vooral een witwasser en drugshandelaar. Vonnis: 40 maanden cel en zo’n 3,5 miljoen euro boete.







Verdachte Mario H. gedraagt zich in de rechtszaal als een helpdeskmedewerker. Geduldig neemt hij de juristen mee in de wereld van cryptovaluta. „Kijk, hier kocht ik ripple”, wijst hij bijvoorbeeld aan op een transactieoverzicht. Hij mag er even voor uit het verdachtenbankje komen en naar de rechters toelopen. De twee officieren van justitie en een rechter buigen zich met hem over de laptop van de advocaat en turen op het scherm. „En daar, wisselde ik monero voor 0,99 bitcoin.”

Al zolang hij zich bezighoudt met cryptovaluta moet hij die aan anderen uitleggen, vertelt Mario H. in november op de eerste zittingsdag bij de meervoudige kamer in Rotterdam. Iedereen wil er geld mee verdienen en bijna niemand begrijpt hoe het werkt. Het uitleggen is een tweede natuur geworden.

„Gelukkig hebben wij onze cliënt voor het begrijpen van deze zaak”, zegt Gerald Roethof, een van zijn twee advocaten. Mario H., een lange vijftiger met bril in een witte capuchontrui en spijkerbroek, wordt door de verdediging omschreven als een ‘pionier’ en een ‘educator’. „Een echte bitcoinbeliever. Een van de vele mensen op deze aardkloot die geloven dat cryptocurrency de toekomst heeft.” Roethof wrijft het de rechtbank nog wat in. „Het is voor u denk ik redelijk onontgonnen terrein.”

Hulpje criminelen

H., zo denkt het Openbaar Ministerie, zou met al zijn cryptodienstbaarheid vooral de verkeerde types hebben geholpen. Als die niet wisten hoe ze cryptovaluta konden kopen, ze veilig bewaren of omzetten in cash, kon hij het voor ze regelen. De belangrijkste van de drie verdenkingen tegen hem is dan ook het plegen van ‘bedrijfsmatig- en gewoontewitwassen’.

Daarnaast heeft hij valsheid in geschrifte gepleegd, wat hij toegeeft. Daaruit, maar ook uit onderschept berichtenverkeer zou bovendien blijken dat hij drugshandel tussen zijn geboorteland Colombia en Nederland faciliteerde. De eis is 6 jaar en 8 maanden en beslag op zijn cryptovermogen. Daarbij eist het OM ook de munten op waarvan wel sporen zijn gevonden, maar die tot nu toe buiten bereik van justitie zijn gebleven.

Mario H. is bang dat het onbegrip van de cryptowereld hem parten gaat spelen. Als rechters het niet begrijpen, vinden ze het al snel verdacht, zegt hij te vrezen als hij op 23 februari zijn zenuwen onder controle probeert te krijgen voor aanvang van de tweede zitting in de zaak.

Het OM is H. op het spoor gekomen door meldingen van ongebruikelijke transacties, gecombineerd met meldingen bij het Team Criminele Inlichtingen en een klikbrief bij de FIOD. Die kwam van zijn ex-vrouw, vermoedt H. Hij voedt hun twee tieners nu zonder haar op. Ze wonen in Spanje, hoewel hij staat ingeschreven in Delft. Met een andere vrouw heeft hij nog een dochtertje van 3. Ze hebben een omgangsregeling, waardoor het meisje deels in Colombia woont.

Vaststaat dat het hem financieel voor de wind is gegaan. Toen de Spaanse politie op 3 november 2020 op verzoek van de Nederlandse justitie binnenviel in zijn villa in Marbella, werd 87.000 euro contant aangetroffen en veel cryptovaluta op verschillende gegevensdragers. Het gaat omgerekend om miljoenen euro’s. Op de bank stond daarnaast zo’n acht ton.

Volgens H. kan hij prima uitleggen waar dat vandaan komt. Het cashgeld had hij in huis omdat hij soms als een soort wisselkantoor fungeerde. Mensen konden bij hem contant voor cryptomunten betalen als dat zo uitkwam, of ze aan hem verkopen. „Er zijn weinig plekken waar dat kan. Banken doen steeds moeilijker.” Bovendien is het in Marbella vooral een cash economie. De cryptomunten kocht hij vanaf 2015 beetje bij beetje. En die hebben goed gerendeerd.

Het geld dat hij in crypto’s stak, verdiende hij tussen 2015 en 2017 met de verkoop van versleutelde telefoons via zijn bedrijf in Colombia. Hij verzorgde de installatie van PGP-software op telefoons. PGP staat voor Pretty Good Privacy. Met name Blackberry’s met deze software waren uiterst populair bij criminelen die dachten dat ze niet waren af te luisteren. In 2017 werd het Nederlandse bedrijf Ennetcom, waar hij telefoons inkocht, opgerold door de politie. Dat leidde tot een doorbraak in veel zaken.


Kijk ook over PGP: Hoe de politie de onderwereld ontmaskert

Zijn klanten waren meestal andere bedrijven, vertelt Mario H. En een keer indirect de president van Colombia. Die herinnert hij zich nog goed, want die wilde een met goud beklede telefoon. Veel kopers maakten gebruik van de mogelijkheid in crypto’s te betalen, al dan niet na uitleg van H. Als een bedrijf in Mexico een set telefoons kocht bij zijn bedrijf in Colombia was het sneller, eenvoudiger en goedkoper de transactie in bitcoin te doen dan via dure overboekingen via reguliere banken, zegt H. Ofwel: niets geheims aan.

Het OM wil zijn boekhouding zien. Het vindt hem, als om namen en rugnummers wordt gevraagd, opvallend vaag in zijn antwoorden. „Kennelijk garandeert verdachte zijn klanten (nog immer) anonimiteit.” Zijn verleden ondersteunt zijn geloofwaardigheid niet: H. heeft een strafblad, is in 1993 veroordeeld om overtreding van de opiumwet en in 2013 voor witwassen.

Voor de twee officieren van justitie is het een optelsom, waaruit blijkt dat H. een radertje was in een netwerk dat aan alle kanten stinkt. Hij gebruikte zelf ook een PGP-telefoon. Daarop zijn chatberichten gevonden die over het verstoppen van koffers vol MDMA en cocaïne in de cargoruimten van vliegtuigen naar Nederland lijken te gaan en over de verdeling van opbrengst.

En waarom stond op zijn iPhone een cryptomixer, een applicatie waarmee het spoor dat cryptomunten achterlaten verhakseld wordt, waardoor het bijna niet meer te volgen is? Daar heeft H., die in 2017 stopte met de PGP-telefoonverkoop en fulltime in de cryptospeculatie ging, geen antwoord op. Hij ontkent mixers te hebben gebruikt.

De 295,5 bitcoin waarvan sporen staan op zijn in beslag genomen laptop, waren niet van hem, maar van vage kennissen, zegt H. Ook hier was hij slechts behulpzaam. „Ik heb toen mensen geholpen hun onveilige online wallet (digitale portemonnee) naar een veiliger wallet om te zetten. Dat ging via mijn computer.” Drie of vier kennissen kwamen daarvoor vanuit Spanje naar zijn woning in Delft. „Ze hadden via een tussenpersoon een afspraak met me gemaakt.”

6,6 miljoen

Hij vindt zichzelf eigenlijk vrij netjes. Nadat hij in Nederland ging wonen met twee kinderen heeft hij zijn cryptovermogen opgegeven bij de inkomstenbelasting. Dat steeg volgens die opgave van 290.000 euro in 2017 naar 6,6 miljoen in 2018, waarna het weer fors daalde. Het zijn geen exacte berekeningen, geeft H. toe, doordat de waarde van cryptovaluta nogal schommelt. In overleg met zijn boekhouder heeft hij het gemiddelde genomen van de waarde op 1 januari van het boekjaar.

„Cliënt had wel een boekenonderzoek verwacht, het was allemaal immers vrij nieuw”, zegt zijn advocaat Ayse Cimen, die de verdediging samen met Roethof doet. „Maar in geen duizend jaar had hij verwacht dat de Spaanse politie zijn voordeur eruit zou blazen in verband met een witwasonderzoek.”

De derde verdenking is valsheid in geschrifte. Dat geeft H toe. Samen met een vriend deed hij net alsof hij in loondienst was van diens bedrijf, zodat hij met de werkgeversverklaring een hypotheek kon krijgen voor een woning. Zijn loon bracht hij eerst zelf cash langs.

Waarom kocht hij die woning niet gewoon met de winst uit crypto’s, vraagt de officier van justitie. Dat vond H. zonde, want die stegen sneller in waarde dan investeringen op de Amsterdamse woningmarkt. Zijn bitcoins wil hij sowieso „het liefst voor het leven houden”. „Ik denk dat die misschien wel een miljoen per stuk waard worden.”

„Hoe besloot u welke munten u kocht”, vraagt de voorzitter van de rechtbank. „Ik zat de hele dag naar youtubers te kijken”, zegt H. „Je moet die informatie wel filteren.”

Af en toe klinkt hij sip. De inval en inbeslaglegging hebben ertoe geleid dat hij inloggegevens kwijt is. Bij crypto ben je grotendeels je eigen bank. Gegevens kwijt staat dan gelijk aan munten kwijt.

Het steeds vragen naar een boekhouding vindt hij nogal overbodig. Alles is toch zichtbaar op de blockchains, openbare databases van transacties? De rechter en het OM laten zich overhalen. Laat maar zien dan. Er wordt een extra zittingsdag gepland en een moment waarop H. samen met de FIOD bij zijn laptop en telefoon kan. Het levert weinig op, zo blijkt als de zaak op 23 februari verder gaat. Onder meer omdat H. zich op advies van zijn advocaten op zijn zwijgrecht beroept.

Stroomschema transacties

Dit keer begint de zitting met een stroomschema van transacties, weergegeven als bolletjes met pijlen ertussen, geprint op A3. Al snel zitten zowel de rechters als het OM en de verdediging met een groot wit vel voor zich, de advocaten aan weerszijden van H. Ze turen aandachtig.

De cryptoexpert van de FIOD wordt naar voren geroepen om toe te lichten hoe het schema gelezen moet worden. Het schema begint bij twee online marktplaatsen voor illegale waar. Van daaruit komen ze via allerlei tussenstappen bij de verdachte terecht. De expert doet zijn best simpele taal te gebruiken. „Ik stop ook wel eens geld in mijn linkerbroekzak en in mijn rechterbroekzak. Maar het is één broek”, zegt hij over geldstromen die uit elkaar gaan en weer samenkomen.

Belangrijker dan de eis van opgeteld 6,8 jaar gevangenisstraf vinden de aanklagers de ontneming van Mario H.’s vermogen, blijkt bij de toelichting op de eis. Naast de bij de inval al afgepakte (crypto)valuta, willen ze de cryptomunten hebben waar wel sporen van zijn in de software op zijn laptop, maar die ze nog niet in beslag hebben kunnen nemen en verbeurd verklaren. Zo’n straf zou de maximale preventieve werking hebben, betogen ze.


Lees ook: Coole computernerds en digitale speurneuzen in een spannend boek over cryptocurrency

Het gaat om 127 bitcoins en 546 monero’s – dat is een cryptomunt die vooral door criminelen wordt gebruikt omdat hij moeilijk te traceren is. H. begint bij het horen van die eis te wiebelen. Hij zet zijn bril af en knijpt met zijn hoofd gebogen in de brug van zijn neus.

De verdediging heeft daar ook nog iets over te zeggen. Want wat is redelijk bij zo’n vordering? Waar auto’s alleen in waarde dalen, is bij de crypto’s van H. het omgekeerde aan de hand. Hij heeft van ongeveer drie ton het twintigvoudige gemaakt, betoogt zijn advocaat Ayse Cimen. „Hij moet niet worden gestraft voor zijn goede neus voor munten die in waarde stijgen.” Bovendien zijn het volgens H. munten waar hij geen toegang toe heeft.

Grote sporttas

Naar de uitspraak op 23 maart komt H. met een grote sporttas vol kleding en in een joggingbroek. Hij heeft het gevoel dat hij zijn onschuld moest bewijzen, in plaats van andersom, zegt hij. En dat voorspelt een slechte afloop.

De rechtbank oordeelt dat H. schuldig is aan zowel het witwassen als het voorbereiden van opiumwetdelicten en valsheid in geschrifte. De waardestijging van de cryptovaluta wordt niet meegewogen in het vonnis, gekeken wordt naar de herkomst van het startkapitaal. En die kan H. onvoldoende verklaren. Voor H. weegt die waardestijging wel degelijk, want de rechtbank veroordeelt hem naast veertig maanden gevangenisstraf tot het betalen van de 127 bitcoin en 546 monero of het equivalent van de dagwaarde ten tijde van het vonnis. Dat komt neer op zo’n 3,5 miljoen euro. De bitcoin is helaas voor H. vlak voor het vonnis flink in waarde gestegen. Mario H. gaat in hoger beroep.

Related Posts

De ene Ugchelenaar wil wafels uitdelen in het azc, een andere zegt: ‘We worden het afvoerputje van Ter Apel’

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

Deze foto is typerend voor de afgelopen tijd in Ugchelen, vindt Chris de Winter (72). Hij tikt op een zwart-witfoto in De Bron, dat op de keukentafel ligt in zijn ruime twee-onder-een-kapwoning. De Winter is redacteur van het kerkdorpsblaadje en schreef namens de plaatselijke PKN-kerk een stukje in de editie van 23 oktober. De foto toont een stuk karton dat tegen een raam van een oude basisschool in Ugchelen is geplakt. „Elk mens verdient een warme plek!”, staat erop, met een getekend hartje erbij. En daar weer onder, in een ander handschrift: „Behalve vluchtelingen.”

Begin oktober kondigde Apeldoorn aan dat de gemeente tot 31 december honderd noodbedden wil neerzetten in het oude schoolgebouw in Ugchelen, voor vluchtelingen die tijdens hun aanmeldproces niet meer in aanmeldcentrum Ter Apel terechtkunnen. Het oude gebouw staat midden in het dorp. Met honderd meter verderop de spiksplinternieuwe katholieke basisschool, de bso en het kinderdagverblijf.

Meteen na aankondiging van het plan ontstaat protest. De gemeente besluit na een dag al dat de opvang wordt beperkt tot een nachtnoodopvang. Toch laten ouders van leerlingen en omwonenden van de basisschool van zich horen. Er worden spandoeken bij het oude schoolgebouw opgehangen, met teksten als „Niet naast onze kinderen, dat moeten we verhinderen” en „AZC heilig, school onveilig”.

In een appgroep met zo’n zestig mensen spreken we af wie ’s avonds gaat staan als er bussen komen

Taco Oosterkamp
tegenstander van de opvang

Op 9 oktober gooit een onbekend persoon een explosief in de beoogde nachtopvang. Door de schade moet de komst van asielzoekers worden uitgesteld. Op een daaropvolgende informatieavond van de gemeente voeren woedende tegenstanders volgens aanwezigen het hoogste woord. Maar burgemeester Ton Heerts wijkt niet verder af van het plan.

Wanneer voor de tweede keer, laat in de avond, een bus met asielzoekers uit Ter Apel het dorp binnenrijdt, wordt die opgewacht door een groepje buurtbewoners. De asielzoekers worden uitgejouwd. Op beelden is te zien dat politiemensen een haag vormen, zodat de vluchtelingen naar binnen kunnen lopen. „Kijk eens, mooie kleertjes”, roept een buurtbewoner. Een ander: „Hij heeft nog een duurdere jas dan ik!” Iemand die uit de bus stapt heeft een gitaar op zijn rug, waarop hoongelach klinkt.

Een maand later is het stil in het dorp. Journalisten en cameraploegen hebben het protest gefilmd, ouders en omwonenden gesproken en vertrokken weer. De spandoeken bij het oude schoolgebouw werden weggehaald, de schade van de explosie is gerepareerd. Pas twee keer hebben asielzoekers de nacht doorgebracht in Ugchelen.

Welke gevoelens blijven hangen bij bewoners?

‘Perfect’

Wie Ugchelen inrijdt, ziet aan de dorpsrand grote, vrijstaande koophuizen en lanen met hoge bomen. In de dorpskern enkele huurwoningen. Ugchelen heeft een protestants kerkje, een supermarkt en een winkelstraat met rode klinkers. Het dorp heeft zo’n 6.000 inwoners, van wie een derde ouder is dan 65. Er zijn wandelclubs, een tennisvereniging en ’s avonds wordt er gebiljart in het dorpshuis Ugchelens Belang. De gelijknamige dorpsvereniging organiseert jeugddisco’s en een sinterklaasintocht. De buurtbus draait op vrijwilligers.

Bas te Riele (55) en Jaap van de Kamp (57) vinden Ugchelen „fijn en groen”. Ze drinken een alcoholvrij biertje in het dorpshuis. Aan de andere tafels wordt gekaart, het vrouwenkoor is net klaar met repeteren en de biljartclub verorbert een bittergarnituur. Te Riele woont al zijn hele leven in Ugchelen, Van de Kamp sinds een paar jaar. „Maar ik voel me geen nieuwkomer”, zegt hij. „Als je een beetje je best doet, is het een open gemeenschap.”

Ja, ze zien overal in het land weerstand tegen asielopvang, maar bijna iedereen die NRC in Ugchelen spreekt, zegt dat ze het hier niet op deze manier hadden verwacht.

Het dorp Ugchelen, nabij Apeldoorn.

Kritisch

„Ik had verwacht dat mensen kritisch zouden zijn, maar niet discriminerend,” zegt een man bij de biljarttafel. Vanwege de gevoeligheid van het onderwerp wil hij anoniem blijven. De biljarter was op de informatieavond: „Voor mijn gevoel hadden een paar ouders van basisschoolkinderen de overhand en die reageerden heel agressief.”

De dorpsraad heeft slechts vier of vijf mails en een belletje over de kwestie gehad, zegt voorzitter Te Riele. „En die berichten waren niet negatief, eerder vragend.” Dat komt volgens medebestuurslid Van de Kamp misschien omdat de raad niet overal bekend is, maar ook omdat maar een klein deel van het dorp rond de school woont. „Degene die het hardst schreeuwt, krijgt de aandacht, hè”, zegt Te Riele.

„Jij bent de spreekbuis van Ugchelen, hebben de mensen het veel over de asielzoekers?”, vraagt Te Riele aan de uitbaatster van Ugchelens Belang, Gonny Bakker (‘Gon’), die een schaal gevulde eieren voor de mannen neerzet. Ze schudt haar hoofd. „Heel Nederland had het erover. Maar nu valt het mee.” Kent ze mensen die enorm tegen zijn? Ze denkt na. „Nee, ik zou het niet weten.”

Degene die het hardst schreeuwt, krijgt de aandacht

Bas te Riele
bestuurslid dorpsraad

Toch zijn de tegenstanders er wel degelijk. „Wij zijn de harde kern”, zegt Ugchelenaar Taco Oosterkamp (44). Hij heeft vier kinderen van basisschoolleeftijd en maakt zich zorgen. „Deze mensen uit de bussen zijn niet gescreend, wij zijn zo het afvoerputje van Ter Apel.” Oosterkamp maakte de protestspandoeken en hing ze aan de oude school. „In een appgroep met zo’n zestig mensen spreken we af wie er ’s avonds gaat staan als er bussen komen. Dan tellen we de mensen, kijken we of het COA zich aan de afspraken houdt.”

Kan hij zich voorstellen dat andere dorpsbewoners dat intimiderend vinden? „Een paar mensen in de groep zijn soms iets te enthousiast, om het maar zo te zeggen. Ik begrijp ze wel, er komt veel emotie bij kijken.”

„Ik weet niet hoe ik het moet uitleggen”, zegt Ramona Schol (42), in de deuropening van haar huis achter de basisschool als ze wordt gevraagd naar haar precieze zorgen over de asielzoekers. „De kinderen op school zijn zo’n opvang niet gewend. Er komen alleen mannen en je weet niet wat die mensen hebben meegemaakt.” [Een incorrect beeld: volgens de site van de gemeente kunnen er ook vrouwen komen.]

Schol: „Vroeger was ik hier helemaal niet zo mee bezig. Maar nu denk ik: we zijn ons de hele tijd aan het aanpassen. Overal worden moskeeën gebouwd en Sinterklaas is niet meer wat het was. Er zijn weinig woningen, waarom gaan wij niet voor?” De landelijke discussie over „de grenzen dicht” vormde misschien ook wel haar mening, denkt ze.

De basisschool waarbij in de buurt de nachtnoodopvang komt.
Foto Merlin Daleman

Appgroep

De Winter, van de dorpskrant, blijft achter met een oncomfortabel gevoel, zegt hij. In de buurtpreventie-appgroep laaide direct na de aankondiging van de gemeente een discussie op. „Iemand schreef: ‘Hoorden jullie dat er een asielzoekerscentrum komt? Onze veiligheid is in het geding.’ Mensen reageerden gelijk: ‘Hoezo? Moeten we bang zijn voor deze mensen?’” vertelt De Winter.

Uiteindelijk wordt een aparte appgroep opgericht voor „iedereen die zich zorgen maakt” over de noodopvang. „Niet zeuren als het straks uit de klauwen loopt,” zegt iemand nog ter afscheid.

De harde tegenstanders hebben volgens sommige dorpelingen een „racistische” of „bevooroordeelde” mening. Tegenstanders zouden asielzoekers op de informatieavond ‘spermabommen’ en ‘criminelen’ hebben genoemd. De rest van het dorp lijkt juist goed op haar woorden te passen.

De Winter wilde op de informatieavond een „tegengeluid” laten horen, maar deed het niet. En wie zwijgt, stemt toch een beetje toe. „Dat voelt ongemakkelijk”, zegt hij. „Maar een paar mensen waren heel boos.” Hij vraagt zich af of een tegengeluid zou hebben geholpen. „Ik denk dat de situatie alleen maar was geëscaleerd.”

De Winter schreef namens de kerk in De Bron enerzijds „de zorgen van ouders en omwonenden serieus” te nemen en begrip te hebben voor „gevoelens van onveiligheid”, maar anderzijds moeite te hebben „met de wijze waarop de asielzoekers worden bejegend”. Over die zin heeft hij lang nagedacht. „We willen mensen niet het gevoel geven dat ze geen onveiligheid mogen voelen. Maar dat betekent niet dat hun gevoel terecht is.”

Ugchelenaar Erik van Capelleveen (69) las het stukje ook. „Dit is zo zoet als het maar kan”, zegt hij als uitgesproken voorstander van de noodopvang. „Ze willen natuurlijk niks plaatsen waar iemand zich aan kan storen.” In zijn hal staat een rieten mand met stroopwafels, per stuk verpakt in plastic. Elk krijgt een labeltje met ‘welkom’ erop en Van Capelleveen en zijn buurman willen de wafels – met toestemming van het COA – op de bedden in de noodopvang leggen. Hun actie gaat vergezeld met een ingezonden brief in De Bron, „waarin we schrijven hoezeer we ons schamen voor hoe Ugchelen in het nieuws kwam”, zegt hij.

Lees ook

Arnhem verruimt opvang voor asielzoekers en statushouders: ‘Dat zit in ons dna’

De wijk Hoogkamp, vlak bij Het Dorp waar vluchtelingen worden opgevangen.

Polarisatie

Ugchelenaar en ChristenUnie-raadslid Peter Kranenburg, die met een vervelend gevoel terugkijkt op de gebeurtenissen, denkt dat de ‘zwijgende meerderheid’ zich niet uitspreekt, omdat het niets oplevert. Tegenstanders verenigen zich in een appgroep. Zodra ze worden tegengesproken, richten ze weer een nieuwe groep op. „Zo blijven ze elkaar versterken in hun ideeën.”

Van Capelleveen merkt dat hij het moeilijk vindt om met tegenstanders te praten. Toen hij op een avond de hond uitliet, sprak hij een groepje buurtbewoners dat op de bus uit Ter Apel wachtte. Hij vroeg wat hun bedoeling was. „Dan beginnen ze meteen over de risico’s voor hun kinderen.” De zestiger sloeg dicht. „Zij zijn meteen heel emotioneel – en ik ook. Dan wordt een gesprek lastig.”

Komen mensen met verschillende meningen elkaar wel tegen? De Winter, Van Capelleveen en de mannen van de dorpsraad hebben niemand in hun kring met een compleet andere mening.

Renee Rox (62) leunt in een voortuin op een schop. „In mijn kring was niemand echt hard tegen de opvang”, zegt hij. „Mensen van buiten Ugchelen denken nu misschien dat iedereen tegen is, dat is onzin.” De kennis, van wie deze tuin is die Rox aan schoffelen is, was niet positief. „Ik zei net tegen hem: als je zelf in zo’n situatie zit, ben je ook blij dat je geholpen wordt toch? ‘Ja’, zei-ie. ‘Da’s ook wel waar.’”

Tegenstander Taco Oosterkamp kent genoeg mensen die geen probleem hebben met de opvang. „Van mijn twintig buren zijn vijftien voor”, zegt hij. „Ik praat wel met hen, maar het is gewoon hun mening. Er valt niet over te discussiëren.”

Erik van Capelleveen: „Tegenstanders zijn meteen heel emotioneel – en ik ook. Dan wordt een gesprek lastig.”
Foto Merlin Daleman

Risico’s

De dorpsraad kreeg van een inwoner de vraag of de raad iets in de discussie kan betekenen. „Dat vind ik lastig”, zegt Te Riele. „Misschien is het een zwaktebod, maar ik heb niet de illusie dat we die boze mensen kunnen laten inzien hoe de rest denkt. De polarisatie is te groot.” En uiteindelijk, wil Van de Kamp toevoegen, is er nu heel weinig aan de hand in Ugchelen. Dus waarom zou je het vuur opnieuw aanwakkeren?

Taco Oosterkamp vindt de polarisatie niet erg. „Iedereen moet vrijuit zijn mening kunnen geven. En ja, sommigen gaan dan over de schreef. Die heb je altijd.”

Van Capelleveen hoopt juist dat de dorpelingen nog reflecteren op hun eigen rol. „Ik zou het echt rot vinden als 31 december de tijdelijke opvang stopt en dat we dan vergeten dat deze nare dingen hier gebeurden.”

Intussen hebben slechts twee keer mensen in het oude schoolgebouw overnacht. Ter Apel kampt nog steeds met capaciteitsproblemen, maar kiest eerst voor nabijer gelegen crisisnoodopvanglocaties. Vindt Oosterkamp zijn protest niet een hoop gedoe om niets? „Nee”, zegt hij. „Zonder onze opstand had de gemeente het plan voor een dagnoodopvang niet veranderd in een nachtnoodopvang. Dat hebben wij wel voor elkaar gekregen. Zeker weten.”

Lees ook

Albergen maakt zich op voor komst asielzoekers. ‘Van mij mogen ze komen’, zegt de een, een ander kocht een tweede hond

Landhotel ’t Elshuys in Albergen, waar over twee weken de eerste 150 asielzoekers arriveren.


Met een ‘goedgevulde grabbelton’ aan filmpjes en verhalen brengen deze geschiedenisdocenten de Tweede Wereldoorlog tot leven

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

De opa van Sem Stillebroer (21) was vijf jaar toen er een Engelse bommenwerper neerstortte vlak bij de boerderij waar hij woonde, in het Friese Wartena. Het was 5 september 1942 en het toestel was onderweg naar Bremen geraakt door het Duitse afweergeschut. Het scheerde over de boerderij heen en belandde in het laagveenmoeras de Alde Feanen. „Mijn pake sprong met zijn zusje een greppel in om haar te beschermen”, vertelt Stillebroer, die in zijn laatste jaar van de opleiding tot docent geschiedenis zit. Het verhaal van zijn opa kan hij goed gebruiken als hij lesgeeft over de oorlog, zegt hij. „Ik probeer het persoonlijk te maken, zodat leerlingen zich kunnen inleven.”

NRC heeft Stillebroer en twee andere geschiedenisleraren uitgenodigd op de redactie om te praten over hoe ze lesgeven over de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding. Hoe geven zij dit verhaal door aan jongeren die nu op school zitten?

De collectieve herinnering aan die tijd vervaagt doordat de gebeurtenissen steeds verder in het verleden liggen en leerlingen van nu geen ouders of grootouders hebben die de oorlog nog meemaakten. Bovendien verandert Nederland van samenstelling en groeien sommige kinderen op in een gezin waar de Tweede Wereldoorlog een minder vanzelfsprekend ijkpunt in de geschiedenis is.

De docenten aan tafel bevinden zich in verschillende fases van hun loopbaan. Stillebroer begon dit schooljaar als leerkracht in opleiding (lio) op Piter Jelles !mpulse in Leeuwarden. Hij heeft onderbouwklassen waarin vmbo-t (mavo), havo en vwo gemengd zijn. „Ik geef het vak mens & maatschappij, een combinatie van geschiedenis, aardrijkskunde, economie en maatschappijleer.” Hidde Wierda (29) zit in zijn achtste jaar als leraar, hij werkt bij de Christelijke Scholengemeenschap Buitenveldert in Amsterdam en werd in oktober uitgeroepen tot geschiedenisdocent van het jaar. Hij doet „eigenlijk alles”, mavo, havo en vwo, en is bezig met een masteropleiding tot eerstegraadsdocent, zodat hij ook de bovenbouw vwo kan lesgeven. Joke Osinga (61) heeft 36 jaar leservaring en werkt bij het Alkwin Kollege in Uithoorn. Zij geeft les in de bovenbouw van het vwo.

De school van Wierda heeft van de drie de meeste diverse leerlingenpopulatie. „Het is een heel mooie weerspiegeling van Amsterdam”, zegt hij. Of kinderen met een migratieachtergrond minder basiskennis over de oorlog meebrengen van huis, durft hij niet te zeggen. „Hun interesse in het onderwerp is in elk geval even groot.” Stillebroer brengt in herinnering dat de oorlog ook in Marokko in het collectieve geheugen gegrift staat. Het land, dat in die tijd door de Fransen gekoloniseerd was, werd vanaf 1940 bestuurd door het Vichy-regime, dat met de nazi’s collaboreerde. In 1943 werd het land bevrijd en daarna vochten Marokkaanse militairen mee aan geallieerde zijde. Stillebroer: „Als jouw ouders of grootouders daar vandaan komen, hebben die de Tweede Wereldoorlog net zo goed meegemaakt.”

Lees ook

‘Het is onze plicht om de oorlog te blijven herdenken’, zeggen de Bloemenkinderen van Oosterbeek

Wim van Zanten, Robert Voskuijl, Victor en Feija zijn bloemenkinderen in Oosterbeek.

Westerborkfilm

Wat Osinga opvalt is dat het gesprek al snel gaat over ‘de’ oorlog. Voor eerdere generaties was dan meteen duidelijk over wélke oorlog het ging, zegt ze, maar voor leerlingen van nu „staat die oorlog in een rijtje van andere oorlogen”. Ze heeft niet de indruk dat leerlingen minder geïnteresseerd zijn in de Tweede Wereldoorlog. „De fascinatie is er wel. Alleen, je moet harder werken om de boodschap over te krijgen.”

De hulpmiddelen die ze in de les gebruikt, zijn door de tijd heen veranderd. „Helemaal in het begin had je een boek en een videoband en de Anne Frank Krant, dat was dan het extraatje. En er waren leerlingen die voorwerpen van huis meenamen, zoals distributiebonnen. Daar waren verhalen bij: mijn opa dit, mijn opa dat”, zegt Osinga. Dat is nu niet meer zo. Je kunt wel een gastspreker aanvragen via Kamp Westerbork. „Maar dat wordt ook al lastiger.” Er zijn steeds minder ooggetuigen. En de hele tijd luisteren naar de leerkracht, „dat trekken ze niet. Dus: filmpje hier, filmpje daar.”

Ze heeft een „goedgevulde grabbelton” met materiaal, zoals De Westerborkfilm uit 1944, die toont hoe het eraan toeging in het kamp. De film is ingekleurd en het tempo is aangepast, waardoor de beelden er hedendaags uitzien. „Dat geeft een beetje een schrikeffect: o jee, hier hebben we het dus over: echte mensen die in een trein stappen, in plaats van abstracte zwart-witfiguren uit een ver verleden.”

Je leidt een kind niet op tot historicus, geschiedenisles heeft een functie

Hidde Wierda
geschiedenisdocent

Wierda maakt, als de les gaat over de laatste dagen van de oorlog, gebruik van de Bevrijdingsjournaals van de NOS, waarbij het nieuws uit die tijd van dag tot dag wordt gepresenteerd. Er is een aflevering over Dolle Dinsdag, 5 september 1944. De Nederlanders dachten toen dat de bevrijding ophanden was. Ze stonden al klaar om de geallieerden binnen te halen, terwijl het nog maanden zou duren. In de klas haalt Wierda dan zijn opa aan. „Hij woonde in Haarlem, daar heb je de Amsterdamse Poort. De Haarlemmers zeiden hoopvol tegen elkaar: de geallieerden staan al voor de poort. De Duitsers kregen vlekken in hun nek van de paniek. Maar het was nog niet zover, eerst kwam de hongerwinter.”

Hij neemt leerlingen ook mee naar het Namenmonument in de Weesperstraat in Amsterdam, waarop de namen staan van ruim 102.000 slachtoffers van de Holocaust die nooit een graf kregen. „Dat vinden de leerlingen heel indrukwekkend.” En zijn school gaat elk jaar met 4 mavo naar de Duitse stad Aken. „Daar geef ik mijn leerlingen opdracht om als een soort oorlogsfotograaf door de stad te gaan en foto’s te maken van overblijfselen van de oorlog. Daarmee moeten ze een reconstructie maken van de Slag om Aken (oktober 1944). Dat mogen ze doen vanuit het perspectief van de geallieerden of van de nazi’s.” In de bovenbouw bezoeken de leerlingen de concentratiekampen Sachsenhausen en Auschwitz.

Excursies zijn helaas niet altijd mogelijk, zegt Osinga. „Als jij een bus regelt en klassen gaan weg, vallen andere lessen uit. Dat geeft veel gedoe.” Er zijn ook andere manieren om de oorlog dichterbij te halen. Ze neemt bijvoorbeeld het namenboek mee naar de klas, waarin de 102.000 namen ook staan. „Dat laat ik door de klas gaan.” Ze laat de leerlingen ook primaire bronnen bestuderen. „Er zijn veel dagboekfragmenten.” Daar laat ze de leerlingen dan over nadenken. „Met een kritische blik, zodat ze leren de betrouwbaarheid van bronnen te onderzoeken.”

Stillebroer zit geboeid te luisteren. Hij laat zich graag door de andere twee inspireren. „Ik wil dit schooljaar met mijn leerlingen naar het Fries Verzetsmuseum gaan, dat is maar tien minuten van school. Ik zou ook heel graag een gastspreker in de klas willen. Maar ik hoor van Joke en Hidde nu ook andere goede ideeën. We hebben hier de Blokhuispoort, een voormalige gevangenis, waar 51 mensen zijn bevrijd door het Friese verzet. Nu zit er een bibliotheek en restaurantjes, leerlingen fietsen er dagelijks langs. Ik wil ze meegeven wat daar is gebeurd.”

Lees ook

Kamp Erika: wat Nederlands onbekendste concentratiekamp ons leert over goed versus fout

Het justitiële strafkamp Erika bij Ommen, 1943.

Holocausteducatie

<figure aria-labelledby="figcaption-0" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Joke Osinga.” data-figure-id=”0″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Joke Osinga.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-2.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162007/data124361302-a6f997.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-10.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-8.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-9.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-10.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-11.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/M9uSQj6EdR0qQM5kDxcVoWqFDSA=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162007/data124361302-a6f997.jpg 1920w”>

Joke Osinga.

<figure aria-labelledby="figcaption-1" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Hidde Wierda.” data-figure-id=”1″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Hidde Wierda.” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-3.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162007/data124361256-e3b0da.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-14.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-12.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-13.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-14.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-15.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/fqzbJxl5pgG5xY_2YIgeZtGEvNc=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162007/data124361256-e3b0da.jpg 1920w”>

Hidde Wierda.

<figure aria-labelledby="figcaption-2" class="figure" data-captionposition="below" data-description="Sem Stillebroer. ” data-figure-id=”2″ data-variant=”grid”><img alt data-description="Sem Stillebroer. ” data-open-in-lightbox=”true” data-src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-4.jpg” data-src-medium=”https://s3.eu-west-1.amazonaws.com/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162006/data124361308-f7b202.jpg” decoding=”async” src=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-18.jpg” srcset=”http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-16.jpg 160w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-17.jpg 320w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-18.jpg 640w, http://nltoday.news/wp-content/uploads/2024/11/met-een-goedgevulde-grabbelton-aan-filmpjes-en-verhalen-brengen-deze-geschiedenisdocenten-de-tweede-wereldoorlog-tot-leven-19.jpg 1280w, https://images.nrc.nl/YSrqfEQBn9apXfjTYc4SsxPfomM=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2024/11/17162006/data124361308-f7b202.jpg 1920w”>

Sem Stillebroer.

Foto’s: Frank Ruiter

Het kabinet maakte in juni een Nationaal Plan Versterking Holocausteducatie bekend. Daarin staat: „Als de Holocaust als afschuwelijke manifestatie van antisemitisme uit het collectieve geheugen verdwijnt, groeit de ruimte voor antisemitisme en andere vormen van uitsluiting in het heden. Bovendien krijgen degenen die de Holocaust willen afdoen als mythe of overdrijving makkelijker een voet tussen de deur.”

Om leerlingen uit te leggen hoe de Holocaust kon plaatsvinden, neemt Stillebroer met hen de theorie van hoogleraar Gregory Stanton door, die stelt dat genocide een voorspelbaar proces is dat bestaat uit tien stappen. „Het is niet zo dat de Joden van de ene op de andere dag werden uitgemoord, het was een glijdende schaal. Mensen werden eerst geclassificeerd als Joden, vervolgens werden ze gestereotypeerd, dan gedemoniseerd, en ga zo maar door.” Daarmee wil hij leerlingen bijbrengen dat de manier waarop mensen zich gedragen tegen andere bevolkingsgroepen grote gevolgen kan hebben. „De schaal waarop de moord op de Joden in de Tweede Wereldoorlog plaatsvond, is uniek in de geschiedenis, maar genocide is op zichzelf geen uniek fenomeen. Die stappen richting genocide kun je ook herkennen in andere volkerenmoorden, zoals in Kosovo en Rwanda.”

Ik probeer het persoonlijk te maken, zodat leerlingen zich kunnen inleven

Sem Stillebroer
geschiedenisdocent

Hij werd tijdens zijn opleiding gewaarschuwd dat lesgeven over de Holocaust in deze tijd kan leiden tot lastige discussies. Er kunnen leerlingen zijn die Joden niet zien als slachtoffers maar als daders, vanwege het geweld van Israël tegen de Palestijnen. In een visie op holocausteducatie moest hij voor school beschrijven hoe hij daarmee zou omgaan. „Mocht je in zo’n soort situatie terechtkomen tijdens de les, dan denk ik dat het van groot belang is om aan de desbetreffende leerlingen duidelijk te maken dat je deze twee situaties [de Holocaust en het geweld van Israël tegen de Palestijnen in de Gaza] van elkaar moet scheiden en apart moet beoordelen”, schreef hij in zijn essay. Dat was in juni vorig jaar, sindsdien is het onderwerp alleen maar pregnanter geworden. Toch heeft zo’n discussie zich tot nu toe nog niet voorgedaan in zijn klas.

Ook de twee anderen hebben het nog niet meegemaakt. Wierda is het met zijn collega eens. „Je moet het los van elkaar zien. En leerlingen kunnen dat ook, is mijn ervaring.” Hij probeert in de klas een klimaat te scheppen waarin respectvol met gevoelige onderwerpen wordt omgesprongen. Eerst benoemt hij dat het een „moeilijk onderwerp” is, „maar moeilijke onderwerpen moet je ook bespreken, zoals je een ruzie ook wel eens met elkaar moet bespreken”. Als je op die manier voorwaarden creëert voor een respectvol gesprek, weten leerlingen heel goed hoe ze dat moeten voeren, zegt hij.

Lees ook

‘Vindt u Palestijnse kindjes ook lief?’, vraagt de scholier aan de Joodse oorlogsoverlevende

Rolf Loewenstein (84) wordt geïnterviewd door de leerlingen Pien, Mex en Mawin (allen 11) van basisschool De Wilderen in Waalre.

Rechtsstaat

Volgens de stichting SLO, het nationaal expertisecentrum voor leerplanontwikkeling, is bij het onderwijs over de Tweede Wereldoorlog niet alleen de overdracht van kennis belangrijk, maar ook van waarden, zoals het belang van de rechtsstaat die tijdens de oorlog buiten werking werd gesteld. Daarnaast kan het verhaal van de oorlog kinderen leren zich te verplaatsen in verschillende perspectieven.

De fascinatie is er wel. Alleen, je moet harder werken om de boodschap over te krijgen

Joke Osinga
geschiedenisdocent

„Kennis is het beginpunt”, zegt Osinga instemmend. Als zij haar leerlingen vertelt dat er in de oorlog geen vrije verkiezingen waren, probeert ze over te brengen wat het ontbreken daarvan betekent. „Ik werk op een stembureau. Afgelopen keer was er een mevrouw van 92 die helemaal trillend van de inspanning van haar scootmobiel af kwam, om maar dat ene vakje te kunnen inkleuren. Dan vraag ik in de klas: waarom denken jullie dat het voor die mevrouw zo ontzettend belangrijk is om te stemmen?”

Dat is de essentie van het vak, zegt Wierda. „Je leidt een kind niet op tot historicus, geschiedenisles heeft een functie. Je wilt dat een leerling in staat is om met genoeg historische voorkennis een kritische burger te zijn, die met analytisch vermogen echt van nep kan onderscheiden en een gefundeerde mening kan vormen in een open, vrije democratie.”

Lees ook

Strompelen over bakstenen om iets van de oorlog te ervaren

Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen


Het is aanpoten om de reusachtige herenboerderijen in Oldambt te onderhouden, maar ‘mijn verstand zegt dat dit moet blijven’

  • admin
  • November 18, 2024
  • 0

‘Er gaat in Groningen een verhaal over ons rond. Dat we ooit zo rijk en imposant waren. Dat onze zuilen versierd waren met klassieke vrouwenbeelden. Maar tijden veranderen. Door weer en wind liet het pleisterwerk van de gezichten los. Huilende bruiden, worden we genoemd.”

Wie door het Oldambt in Oost-Groningen rijdt, ziet de enorme herenboerderijen al van verre in het uitgestrekte landschap staan. Af en toe staat er een nog in volle glorie, perfect onderhouden. Maar vaak is de schuur ingestort. Of staat alleen het voorhuis nog overeind en is de schuur gesloopt. Veel van deze boerderijen zijn in slechte staat. Het onderhoud van een Oldambtster boerderij, met een gemiddelde oppervlakte van 825 vierkante meter alleen al voor de begane grond, kost tijd en geld.

De boerderij en schuur van Boelo ten Have en Annemarie Nijhoff in Drieborg is erg beschadigd door bodemdaling en aardbevingen, ze wachten op groen licht om te kunnen verbouwen. Tom Tieman (l) maakte onlangs een documentaire over dit onderwerp, Huilende Bruiden.
Foto Kees van de Veen

In zijn film Huilende Bruiden vertelt documentairemaker Tom Tieman het verhaal van de vergane glorie van de imposante herenboerderijen in het Oldambt alsof ze het zelf vertellen. Hij geeft de boerderijen een stem en laat ze spreken over wat ze hebben meegemaakt. „Ik ben een herenboerderij. Parel van het Oldambt. Boerenkathedraal. Graanpaleis. Maar die dagen zijn voorbij.”

Geen enkele herenboerderij is hetzelfde. De boeren staken elkaar de loef af

Tom Tieman
documentairemaker

Voor Huilende Bruiden volgde hij de eigenaren van twee Oldambtster boerderijen, vaak gebouwd in de periode 1880 tot 1920, een tijd waarin boeren in Oost-Groningen met graan enorme rijkdom vergaarden. „Geen enkele herenboerderij is hetzelfde”, zegt Tieman. „Ze staken elkaar de loef af.” 

Gaswinning

In Nieuwolda staat een van de oudste Oldambtster boerderijen, gebouwd in 1771. De bijbehorende kapschuur stamt uit 1900. In 1881 liet een rijke boer daarnaast een villa met slingertuin bouwen. De oude boerderij werd gebruikt om graan in op te slaan. Ronny en Karin Sauselé-Bakker kochten de villa in 2010 en knapten het huis op. Negen jaar lang zagen ze de oude boerderij naast hun huis steeds verder achteruitgaan. Het woonhuis aan de voorkant was al jaren verlaten. Het zat vol stof en spinnenwebben, planken van het plafond kwamen naar beneden. Het dak van de schuur stortte in.

In 2019 kochten ze het pand. Ze hebben de boerderij van 25 meter breed en 55 meter lang volledig gerenoveerd. In het voorhuis verhuren ze nu twee vakantiewoningen, in de enorme schuur bouwen ze een vergaderzaal om te kunnen verhuren. Het is een succesverhaal in het Oldambt. Ze kregen vorig jaar de Pieter van Vollenhovenprijs, voor een organisatie die een monumentaal pand heeft behouden door het een nieuwe bestemming te geven. Regelmatig leiden Ronny en Karin mensen rond die interesse hebben om zelf zo’n boerderij te kopen. Dat het ze gelukt is, komt vooral door de goede voorbereiding, denkt Karin. „Voor we de boerderij kochten, hebben we drie jaar lang alles uitgezocht en plannen gemaakt. Wat voor pand is het, wat moet er gebeuren, voor welke subsidies komen we in aanmerking? We wilden de risico’s uitsluiten voor we eigenaar werden.”

De grote herenboerderijen in Noord-Oost Groningen in de gemeente Oldambt hebben veel onderhoud nodig, maar dat kan niet iedereen opbrengen.

Foto’s Kees van de Veen

Zo goed vergaat het lang niet alle boerderijen in het Oldambt. „Mensen uit het westen van het land kopen hier een boerderij omdat die in hun ogen goedkoop is”, zegt Ronny. „Dan komt het onderhoud aan de beurt of is er iets met het dak. En dan hebben ze een groot probleem. Of ze bedenken pas als ze het hebben gekocht wat ze ermee willen doen en dan blijkt dat niet te mogen. Dat is lastig.”

In Drieborg, zo’n twintig kilometer van Nieuwolda, springt een enorme boerderij al vanaf de weg in het oog. Niet alleen door de grootte, maar ook doordat de voorkant roze is geschilderd. De kleur van wanhoop, zegt Tieman. Voor zijn documentaire volgde hij eigenaren Boelo ten Have en Annemarie Nijhoff. Ten Have is de zesde generatie die hier woont en boert. De boerderij werd in 1824 gebouwd, het pand heeft schade aan de fundering. De houten palen rotten weg, waardoor de boerderij verzakt. Deuren en ramen willen niet meer open. Dan zaagt Ten Have er maar weer een stukje af, zodat ze open kunnen. In de muren en de vloeren zitten enorme scheuren. Zo groot, dat je er doorheen kan kijken.

Volgens Ten Have wordt de schade veroorzaakt door de gaswinning in Groningen. Maar zijn boerderij valt net buiten het mijnbouwschadegebied en compensatie voor de schade kan hij daardoor niet krijgen. Uit frustratie verfden hij en zijn vrouw de voorkant twee jaar geleden roze. Sindsdien zijn er veel mensen over de vloer geweest, veel toezeggingen gemaakt, maar is er nog niets aan de fundering gedaan. Zelf doet hij niets meer aan het onderhoud totdat duidelijk is wat er gaat gebeuren. Sloop het maar en zet er iets nieuws neer, denkt hij regelmatig. Maar het is een Rijksmonument. Slopen is verboden.

Een verwaardeloosde boerenschuur bij Beerta.
Foto Kees van de Veen

Voorheen betekende het veel voor hem dat zijn familie al zo lang in de boerderij woont, vertelt Ten Have aan de keukentafel. Maar als hij nu naar de boerderij kijkt, wordt hij verdrietig. „De band is weg. Mijn verstand zegt dat dit moet blijven, maar ik ben er klaar mee. Ik hoop dat als het klaar is, het gevoel weer terugkomt.”

Je moeten weten waar je aan begint als je zo’n boerderij koopt, zegt Ten Have. „Het is prachtig om zo’n pand te kopen, maar het kost een hoop tijd, geld en energie. Een enkeling lukt het, maar veel mensen niet. Die raken gedesillusioneerd. Veel boerderijen hier zijn aan het verpauperen.” 

Doorzettingsvermogen

Zonder funderingsschade en met een hoop discipline en doorzettingsvermogen is het onderhoud te doen, vindt Ten Have. „Je hebt discipline nodig om het bij te houden en doorzettingsvermogen voor als je een flinke tegenslag hebt. Je moet er bovenop zitten, alles goed in de gaten houden.” 

Hier zou de overheid mee kunnen helpen, denkt Ten Have. „Niet iedereen ziet wat er moet gebeuren. Daar zou je eigenaren praktisch mee kunnen helpen. Advies geven over wat er dit jaar aan onderhoud moet gebeuren.” Dat kost al snel een paar duizend euro per jaar, zegt Ten Have. In 2018 deed Libau, de kennisorganisatie voor cultureel erfgoed in Groningen en Drenthe onderzoek naar de Oldambtster boerderijen. Een eigenaar die zo’n boerderij „sober, doelmatig en planmatig onderhoudt, zou hiervoor gemiddeld jaarlijks zo’n 10.000 tot 15.000 euro moeten reserveren”, berekende de organisatie. Sindsdien zijn deze kosten alleen maar gestegen.

De gerenoveerde boerderij en schuur van Ronny en Karin Sausele-Bakker in Nieuwolda. Toeristen kunnen hier nu overnachten.

Foto’s Kees van de Veen

Ook Ronny en Karin Sauselé-Bakker vinden dat er best wat meer hulp voor eigenaren mag komen. „Je moet ontzettend veel uitzoeken. Met de gemeente, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, subsidies. Veel mensen hebben geen idee hoe dat werkt”, zegt Karin.

Daar wil Peter Prak wat aan doen. De initiatiefnemer van Knarrenhof, hofjes voor ouderen om te wonen, is zelf geboren in het Oldambt. Hij groeide op tussen de gigantische boerderijen. Dat ze nu in verval raken, vindt hij doodzonde en tegelijkertijd begrijpelijk. „Zo’n pand is eigenlijk te groot om alleen te onderhouden”, zegt Prak.

Hij heeft de Ontwikkelingsmaatschappij voor Monumentale Massa’s opgericht, om te bemiddelen tussen de eigenaar en partijen die iets met een boerderij willen doen. Bij het Nationaal Programma Groningen (NPG), een samenwerkingsverband van het Rijk, de provincie Groningen en gemeenten, heeft hij 3 miljoen euro aangevraagd voor zijn plan. Prak denkt dat er 342 boerderijen voor in aanmerking komen. Negentien eigenaren hebben zich tot nu toe gemeld.

Ze zijn ontiegelijk groot. Je kunt er meerdere mensen in huisvesten, wat kan helpen met de woningnood van jongeren en statushouders

Peter Prak
initiatiefnemer Knarrenhof

Prak wil de boerderijen anders inrichten. „Ik zie ze als woonverzamelgebouw. Ze zijn zo ontiegelijk groot. Inclusief de schuur heb je het over een halve hectare aan woongebied. Honderden vierkante meters. Daar kun je meerdere mensen in laten wonen. Dat kan ook helpen bij de woningnood van jongeren en statushouders.’

De boerderijen horen bij het landschap in het Oldambt, vindt Prak. „Als je in het Oldambt bent, zie je altijd ergens in de verte die grote, monumentale massa’s. Je ziet overal gigantische schuren en boerderijen. Als die er niet meer zijn, dan is het net alsof je in Flevoland bent.” 

Een hoekje in de gerenoveerde boerderij van Ronny en Karin Sausele-Bakker in Nieuwolda.
Foto Kees van de Veen