N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Fossiele subsidies Zijn vorige berekening over fossiele overheidssubsidies kreeg al veel aandacht, maar nu is oud-Europarlementariër Alman Metten verder gaan rekenen. Hij komt uit op een nóg hoger bedrag: 30 miljard euro.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98437491-44a8a9.jpg)
Foto Olivier Middendorp
Hij is de man achter ‘het getal’. Bij elke A12-blokkade van Extinction Rebellion prijkt het weer op de spandoeken: de ‘17,5 miljard’ (naar boven afgerond) die jaarlijks zouden worden betaald aan fossiele subsidies.
Het cijfer komt niet van de Nederlandse overheid, maar uit een berekening van Alman Metten (74), economisch onderzoeker en voormalig Europarlementariër voor de PvdA. De afgelopen maanden is hij opnieuw gaan rekenen, met nieuwe CBS-informatie. Zijn bedrag was al hoog volgens critici, nu komt hij nog hoger uit: in zowel 2019 als 2020 zou grofweg 30 miljard euro aan fossiele subsidies indirect naar het bedrijfsleven zijn gegaan.
Fossiele subsidies zijn bijna nooit directe betalingen, maar vooral potentieel gemiste inkomsten voor de staat, omdat grote energieverbruikers relatief véél minder energiebelasting betalen dan burgers en andere bedrijven. Dat is het gevolg van verschillende fiscale tarieven, vrijstellingen en kortingen. Daarbij gaat het niet alleen om voordelen voor de zware industrie zoals Tata Steel en Shell , maar veel breder: over al het gebruik van fossiele energie (gas, kolen, olie) door het bedrijfsleven.
Minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) heeft gezegd dat hij in het voorjaar meer duidelijkheid zal geven over de omvang van fossiele subsidies. Metten licht aan de telefoon zijn nieuwe berekening toe.
Hoe kan uw nieuwe berekening nu zoveel hoger uitpakken?
„Er is een betere berekening mogelijk doordat er veel preciezere cijfers zijn. Het CBS heeft op verzoek van de ministers van Financiën en Economische Zaken de verbruiksgegevens voor gas en elektra per belastingschijf verzameld en gepubliceerd. Daarnaast is er meer informatie gepubliceerd over de belastingvrijstellingen die er zijn.
„Veruit de grootste fossiele subsidies zijn de degressieve energiebelasting voor met aardgas en fossiel opgewekte elektriciteit en belastingvrijstellingen. Er is een getrapte tariefstructuur van energiebelasting, waardoor de allergrootste energieverbruikers – denk aan fabrieken – véél minder energiebelasting betalen dan huishoudens en de meeste bedrijven. In 2019 betaalden huishoudens voor een kubieke meter aardgas bijvoorbeeld 22 keer zoveel energiebelasting als grote fabrieken. Juist de honderden grootste verbruikers missen zo een sterke prikkel om zuiniger met energie om te gaan.
„Daarnaast tel ik ook de gemiste btw mee. Over energiebelasting betaal je btw, dus ik heb ook berekend hoeveel btw we op deze manier mislopen. Dat hoort wat mij betreft ook bij de fossiele subsidies.”
In 2019 betaalden huishoudens voor 1 kubieke meter aardgas 22 keer zoveel energiebelasting als grote fabrieken, stelt Metten.
Is het fair dat u de energieheffing voor grootgebruikers afzet tegen het hoogste tarief? De tarieven voor fabrieken zijn lager uit concurrentieoverwegingen, en het ministerie van Economische Zaken heeft eerder gesuggereerd dat zo’n vergelijking nogal willekeurig is.
„In het advies dat de regering zelf heeft gevraagd van de OESO, over hoe zij belastingsubsidies nu moest berekenen, stelt de OESO voor het consumententarief te gebruiken. Daarnaast is dit niet alleen het tarief dat huishoudens betalen, maar ook het grootste deel van de bedrijven. Een andere vergelijking is niet logisch.”
Is ‘subsidie’ eigenlijk wel de juiste term? Mensen denken dan toch aan directe steun aan fossiele bedrijven zoals Shell.
„Zeker. Belastingsubsidies zijn tamelijk onzichtbaar: het zijn geen bedragen die je ontvangt, maar bedragen die je niet hoeft te betalen. Het effect is hetzelfde: het is steun, en geld dat andere belastingplichtigen alsnog moeten opbrengen.
„Belastingvoordelen leiden bijna nooit tot publiciteit, en voor kritische parlementariërs is er nauwelijks eer aan te behalen. Ze zijn voor het grote publiek onzichtbaar, terwijl ze een enorme omvang hebben.”
Hoe raakte u bij het onderwerp fossiele subsidies betrokken?
„Dat gaat ver terug. Tot 1999 was ik als PvdA-lid Europarlementariër, en daar woordvoerder economie voor de Europese sociaal-democraten. Het parlement gaf destijds advies over allerlei ontwerprichtlijnen van de Europese Commissie over de accijnstarieven. In de voorstellen zag je dat naarmate brandstoffen vervuilender waren, ze lichter belast werden. En destijds waren er ook al veel belastingvrijstellingen voor de fossiele industrie, denk aan de belastingvrijstelling op [vliegtuigbrandstof] kerosine. Er was geen aandacht voor milieu. Ik vond dat absurd.”
Waarom sloeg u toen zelf aan het rekenen?
„In 2020 stuurde het ministerie van Economische Zaken en Klimaat na Kamervragen een brief over de uitkomst van een onderzoek naar de omvang van fossiele subsidies. Dat zou minstens 4,3 miljard euro zijn. Vier belangrijke subsidieposten, de grootste eigenlijk, werden wel omschreven als fossiele subsidie, maar daar werd geen bedrag op geplakt. Er zouden niet genoeg gegevens beschikbaar zijn om ze te berekenen.
„Dat vond ik raar. Ik dacht onmiddellijk: laat ik het gaan uitzoeken. Het was nog behoorlijk veel werk. In het eerste rapport heb ik meer zaken beredeneerd moeten schatten dan nu, omdat er geen precieze gegevens voor waren. De regering leek er zelf ook van geschrokken geen zicht te hebben op hoeveel die lage tarieven voor het bedrijfsleven fiscaal nou eigenlijk kosten, en heeft het CBS gevraagd meer uit te zoeken over de degressieve energiebelasting. Daardoor kan ik nu preciezer zeggen: dit zijn de werkelijke kosten.”
Op uw vorige berekening kwam ook kritiek. Bijvoorbeeld op de ruim 5 miljard euro die u meerekende voor de vrijstelling van belasting op kolen en gas voor elektriciteitsopwekking. Zo’n belasting zou dubbel zijn, aangezien de elektriciteit die met kolen en gas wordt geproduceerd ook al wordt belast.
„Dat is een discussiepunt: willen we dubbele belasting vermijden? Of is het ons doel energiebedrijven te prikkelen zo weinig mogelijk fossiele brandstoffen te verbruiken? Wat ik probeer, is de cijfers duidelijk maken. Het is het ministerie zelf dat deze vrijstelling ook heeft aangemerkt als fossiele subsidie.”
Uw berekeningen zijn niet extern gevalideerd. Zou u dat wel willen?
„Ik zou het prima vinden als mijn berekening wordt getoetst. Mijn berekeningen zijn gepubliceerd op economisch discussieplatfom Me Judice en ik geef zoveel mogelijk toelichting. Wie wil, kan direct al beginnen met narekenen.”
Even los van de bedragen, hoe kijkt u naar fossiele subsidies?
„Ze zijn kwalijk. Prijsprikkels werken namelijk. We zagen afgelopen jaren door de hoge energieprijzen dat de industrie ineens tóch enorm op het gasverbruik kon besparen. Lobbyisten roepen: bedrijven vertrekken meteen naar de VS als fossiele subsidies verdwijnen. Maar de gasprijs was daar afgelopen jaren veel lager dan bij ons en ik zag geen enkel bedrijf naar de VS vertrekken.”
Ziet u uzelf meedoen aan een volgende snelwegblokkade?
„Ik heb respect voor de mensen die dat doen. Ze weten dat ze opgepakt worden. Zolang ze vreedzaam blijven, zal ik dat respect blijven houden. Ze bereiken hun doel: we hebben het nu eindelijk over datgene wat lang verborgen bleef. Want wie had het de afgelopen decennia over belastingsubsidies? Niemand.
„Zelf heb ik niet overwogen erbij te gaan zitten op de snelweg. Dat is mijn rol niet. Ik kan meer betekenen als ik onderzoek doe.”
