N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Nomen est omen Karel de Grote en Ivan de Verschrikkelijke kent iedereen wel, maar er zijn nog veel meer heersers met opvallende bijnamen. Bart Funnekotter stelt ze aan u voor. Deze week: een vorst die maar van partij bleef wisselen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data98428962-ba5faa.jpg)
Illustratie Bibliothèque nationale de France, Paris
Natuurlijk, een vorst moet opportunistisch zijn als hij zijn huis wil opstoten in de vaart der volkeren. Een keertje van kant wisselen en een vriend verraden, het hoort er allemaal bij. Karel II, koning van Navarra en graaf van Évreux, liet echter zien dat je het met dit soort praktijken ook té bont kon maken.
Karel werd geboren in 1332 in Évreux, in Normandië. Zowel van vaders als moeders kant had hij een aanspraak op de Franse troon, maar aanvankelijk moest hij zich tevreden stellen met het graafschap Évreux van zijn vader en het koningschap van Navarra, dat hij na de dood in 1349 van de koningin (zijn moeder) op zich mocht nemen.
Wraak
Karel trouwde met Johanna van Valois, de dochter van koning Jan II van Frankrijk. Een voorbeeldige schoonzoon was hij bepaald niet, want in 1354 liet hij Charles de La Cerda, de favoriet van de koning, vermoorden. De Honderdjarige Oorlog tussen Frankrijk en Engeland was toen net begonnen, en toen Jan wraak wilde nemen voor deze aanslag zocht Karel hulp aan de overkant van het Kanaal. De Franse koning koos daarop eieren voor zijn geld en kocht Karels loyaliteit met de schenking van land.
Dit leverde niet meer op dan een korte vrede, want niet veel later viel Jan Normandië binnen, zette Karel gevangen en onthoofde twee van de moordenaars van De La Cerda. Nadat Jan zelf in 1356 door de Engelsen gevangen was genomen in de slag bij Poitiers, lukte het Karels aanhangers hem te bevrijden. Hij hield een grootse intocht in Parijs, waar hij de kroonprins geld en land ontfutselde.
Karel kon het konkelen niet laten
Frankrijk verkeerde in chaos: de bevolking van Parijs kwam in opstand, net zoals in 1358 de boeren van Noord-Frankrijk. Karel zette zich aanvankelijk aan het hoofd van de rebellen, maar zou hen uiteindelijk allemaal verraden. Nadat Jan II was vrijgelaten door de Engelsen, restte Karel niets anders dan de knie voor hem te buigen en zijn aanspraken op het koningschap op te geven.
Karel kon het konkelen echter niet laten. In de jaren die volgden, claimde hij (tevergeefs) het hertogdom van Bourgondië en probeerde Navarra uit te breiden door gebruik te maken van een oorlog tussen Castilië en Aragon. Om niet zelf mee te hoeven vechten, fingeerde hij zijn eigen gevangenneming.
Uitgespeeld
Zijn intriges leverden Karel uiteindelijk helemaal niets op. Castilië veroverde Navarra, terwijl de Fransen en Engelsen – die hij decennialang tegen elkaar had uitgespeeld, zijn Normandische bezittingen eind jaren 70 onder elkaar verdeelden.
Zo’n slechte vorst – letterlijk en figuurlijk – moest natuurlijk op gruwelijke wijze aan zijn einde komen. En zo geschiedde het ook, als we de kroniekschrijvers mogen geloven. Omdat Karel erg ziek was en veel pijn leed, werd hij op aanraden van zijn artsen gewikkeld in een lange doek gedrenkt in sterkedrank. Toen een meid een uitstekend stukje stof wilde verwijderen, deed ze dat met de vlam van een kaars. In een oogwenk stond de cocon in lichterlaaie. Karel de Slechte verbrandde levend.
