‘Zolang Loekasjenko’s repressie doorgaat, kan er geen versoepeling zijn van sancties tegen Wit-Rusland’

Svitlana Tichanovskaja heeft haar steunpilaar terug. Afgelopen zaterdag kwam haar man Sergej Tichanovski vrij na vijf jaar gevangenschap in een Wit-Russisch strafkamp. „We zullen elkaar versterken”, zegt de Wit-Russische oppositieleider in ballingschap Tichanovskaja vier dagen later in een Haagse hotelbar. „We zullen samen vechten en één kracht vormen.”

Zijn onverwachte vrijlating geeft de Wit-Russische oppositie een impuls, merkt ze. „Hoewel hij gewicht heeft verloren, zit hij vol energie.” De sterk vermagerde Tichanovski is bezig met het bedenken van projecten en heeft ontmoetingen met Wit-Russen door wie hij zich gesteund voelt, vertelt ze. „Zij zien een nieuwe golf van verzet door zijn vrijlating. Hij geeft hun een energy boost.”

Hij en Tichanovskaja beschouwen de vrijlating als een kans om Wit-Rusland onder de aandacht te brengen. Die was verflauwd door de oorlog in Oekraïne en de crisis in het Midden-Oosten. De 46-jarige Tichanovski geeft interviews aan internationale media, zijzelf is aanwezig bij de NAVO-top in Den Haag. „We grijpen dit moment aan om luidkeels te vertellen wat er in Wit-Rusland gebeurt.”

Lees ook

Lees ook: Met vrijlating politieke gevangenen hoopt Loekasjenko bij Trump in het gevlij te komen

Het land zucht sinds 1994 onder de repressie van de zelfbenoemde president Aleksandr Loekasjenko. Tichanovski werd in 2020 opgepakt in de aanloop naar de presidentsverkiezingen. Hij gold toen als de belangrijkste uitdager van Loekasjenko. Na zijn arrestatie nam zijn echtgenote deze rol over. Zij werd met een ruime meerderheid gekozen, maar Loekasjenko eiste zijn frauduleuze verkiezingswinst op. Protesten tegen hem werden neergeslagen.

Voor haar veiligheid vluchtte Tichanovskaja naar het buitenland. In 2021 werd haar man veroordeeld tot achttien jaar cel voor het „organiseren van massale onrust” en het „aanzetten tot sociale haat”. Met Tichanovski kwamen zaterdag dertien andere politieke gevangenen vrij. Volgens Tichanovskaja zitten er nog 1.150 politieke gevangenen vast in Wit-Rusland.

Ook in het buitenland is Tichanovskaja (42) niet veilig voor Loekasjenko. Bij de trap naar de hotelbar staat haar beveiliger. Terwijl haar man in de Litouwse hoofdstad Vilnius verblijft, heeft Tichanovskaja in Den Haag ontmoetingen met wereldleiders. Ze presenteerde dinsdag een document waarin ze onderstreept dat een vrij en democratisch Wit-Rusland bijdraagt aan de Europese veiligheid en onderdeel hoort te zijn van de Europese familie. „Zonder dit is er een constante dreiging vanuit Wit-Russisch grondgebied. Loekasjenko dient Poetins belangen, niet die van Wit-Rusland.”

Tijdens de persconferentie van u en uw man zondag bedankten jullie de Amerikaanse president Trump en zijn regering voor hun bemiddeling. In westerse landen wordt hij vaak bekritiseerd om wat hij doet. Voelt u zich in uw werk gesteund door hem?

„Natuurlijk zijn we hem dankbaar voor de inspanningen om politieke gevangenen vrij te laten. We zien ook Trumps pogingen om onderhandelingen te beginnen tussen Rusland en Oekraïne. Dat moeten we waarderen. Maar de vraag is: tegen welke prijs? Ik geloof er heilig in dat Oekraïne niet zomaar een taart is die in stukken gesneden kan worden en waarvan delen aan Rusland en andere delen aan Oekraïne gegeven kunnen worden. Alleen Oekraïners hebben het recht om te beslissen over de territoriale integriteit en soevereiniteit van hun land.”

De vrijlating viel samen met een ontmoeting tussen de Amerikaanse gezant Keith Kellogg en Loekasjenko in Minsk. Wat was het doel van zijn bezoek?

„Later dit jaar houden Rusland en Wit-Rusland een gezamenlijke militaire oefening in Wit-Rusland, Zapad 2025. Kellogg wilde er zeker van zijn dat deze oefening geen bedreiging vormt voor NAVO-landen en geen escalatie veroorzaakt. Via dit militaire onderwerp zijn ze erin geslaagd politieke gevangenen vrij te krijgen.”

Vanwege onder meer Loekasjenko’s repressie en de frauduleuze verkiezingen van 2020 hebben de Europese Unie en de Verenigde Staten sancties opgelegd aan Wit-Rusland. Tevens erkent het Westen hem niet als president. Heeft Loekasjenko iets teruggekregen met de vrijlating van de politieke gevangenen?

„Voor zover wij weten van niet. Deze vrijlating draaide voor Loekasjenko om publiciteit. Hij verlangt naar erkenning om uit zijn isolement te komen. Loekasjenko beseft dat er veranderingen in de regio kunnen komen door de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. Uit lijfsbehoud wil hij overkomen als een belangrijke speler. Daarom had hij behoefte aan een ontmoeting met een grootmacht en was hij bereid veertien mensen vrij te laten. Natuurlijk is er overlegd met het Kremlin. Hij doet niets zonder goedkeuring van Vladimir Poetin. Uiteraard wil Loekasjenko dat de sancties worden opgeheven en dat de relatie met het Westen normaliseert. Maar zolang zijn repressie doorgaat, kan er geen versoepeling zijn van sancties. Dit is ons standpunt en dat stemmen we af met de Amerikanen.”

U zei dat Oekraïne niet verdeeld kan worden in stukken. Toch lijkt het erop dat Trump dit wel van plan is, toegeeft aan Poetins wensen en Oekraïne deels weggeeft aan Rusland. Bent u niet bang dat hij hetzelfde met Wit-Rusland zal doen?

„Natuurlijk maken we ons grote zorgen over de onafhankelijkheid en de veiligheid van Wit-Rusland. Het is ons werk en ook dat van onze Europese partners om te voorkomen dat Wit-Rusland als een troostprijs aan Poetin wordt geschonken. Daarom leggen we uit dat een vrij Wit-Rusland een strategisch belangrijke plaats inneemt binnen de Europese veiligheidsstructuur. Het is als een bufferzone tussen Rusland en Europa. Vergeet daarom Wit-Rusland niet. Als je ons land overlaat aan Poetin kan dat zeer slechte gevolgen hebben.”

Voor haar eigen ogen zag Tichanovskaja in het verkiezingsjaar van 2020 een opmerkelijke ontwikkeling: de ontwaking van een civil society tegen Loekasjenko. Mensen verenigden zich openlijk. Bijvoorbeeld tijdens Tichanovskaja’s verkiezingsbijeenkomsten in het land. In Brest stonden duizenden mensen met vreugde, hoop en vuur in hun hart naar haar te luisteren. Ook kwamen ze bijeen op pleinen in Minsk om te sporten, voor muziekoptredens en om bij te praten. Daarna volgde Loekasjenko’s repressie en werd het uit angst stil in Minsk en Brest.

Brandt dit vuur nog bij deze mensen en hoe houdt u dat vanuit het buitenland in stand?

„Dat vuur brandt nog steeds, zeker weten. Mensen voelden vrijheid in 2020. Je kunt deze gevoelens niet diep wegstoppen. Dus ze bereiden zich voor op een nieuw moment. Ik vraag hen niet om nu moedig te zijn. Want dan worden ze gevangen genomen en verliezen we hun inzet. Houd jezelf als een computer in de slaapstand. Geef ons informatie, help onderdrukte mensen, doneer geld aan de Oekraïense krijgsmacht of aan de Wit-Russische vrijwilligers die in Oekraïne aan het front vechten. Houd je emoties binnen. Die hebben we nodig in de toekomt als het moment is gekomen om tegen Loekasjenko op te staan.”

Delen

Mail de redactie

Het Statenplein in Den Haag, bij het Kunstmuseum, is gewoonlijk vooral een kruispunt waar je heel erg moet oppassen voor trams, bussen, auto’s en fietsers die overal vandaan komen. De enige gezelligheid vindt plaats in het koffiehuis met dezelfde naam. De enige humor is een borstbeeld van Stalin in een oude telefooncel ingericht als bordeel, een kunstwerk van Vitaly Komar en Aleksander Melamid.

De afgelopen dagen was het plein echter dé plek om te zijn. Wie iets wilde meepikken van de sfeer rondom de NAVO-top ging daar op een bankje zitten. De gepensioneerde brandweerman Hans de Jager en zijn echtgenote Nelly (beiden 73) zaten er maandag al, een tas met eierkoeken tussen hen in. Om te zien wat er gebeurde: de zwaar bewapende militairen, de talloze agenten die er om de paar meter stonden.

Het ging immers om de grootste veiligheidsoperatie ooit op Nederlandse bodem, met 27.000 agenten, vijfduizend militairen en vijfduizend marechaussee, zeventig gemeentelijke verkeersregelaars, duizend omleidingsborden en vijf kilometer aan hekwerk. De eerste hekken, die rondom paleis Huis ten Bosch, werden woensdagochtend alweer afgebroken.

Elk moment kwamen er op het Statenplein nieuwsgierigen langs, jong en oud. Net uit school, op de fiets, met de kinderwagen en opvallend vaak met hond. Omdat, zo vertelde een van de uitlaters, die niet met de naam in de krant wilde, het ,,normale uitlaatrondje door de Scheveningse Bosjes niet kan”. Het bos viel onder een noodverordening, niemand mocht er komen.

Foto’s Giedo van der Zwan

Ook in andere delen van de stad was het beeld er een van nieuwsgierigheid. Zeker dinsdagavond toen zowel in Wassenaar als bij de ingang van het Haagse Bos, waar paleis Huis ten Bosch ligt, honderden mensen een glimp probeerden op te vangen van de regeringsleiders op weg naar het diner met de koning en koningin. Nummerborden spotten werd een nieuwe sport. Het geronk van Apache-helikopters het bijbehorende geluid.

Groetende agenten, sommigen met een niet-Haags accent, zwermden door de stad. Je zag ze op hun eigen mountainbikes, of de groen-gele stadshuurfietsen. Samen op een deelscooter, in de talloze politiebusjes die overal te zien waren. Het officiële demonstratievak op ‘zicht- en hoorafstand’ van de accreditatietent bij het World Forum werd nauwelijks gebruikt, op het Malieveld bleef het aantal demonstranten ook beperkt.

De gezelligste plek van de wijk werd een koffiekarretje dat ’s ochtends op het Statenplein stond, waar krantenabonnees die rondom het World Forum wonen hun krant konden komen ophalen. Net als pizza- en supermarktbezorgers mocht ook de krantenbezorger niet binnen de hekken komen. Met koffie en een croissant van de gemeente werden omwonenden onthaald. Het werd een trekpleister, niet alleen voor hen, maar voor de buurt.

Delen

Mail de redactie