N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Hoewel er nog steeds enkele verdwaalde toeristen in oranje-tenue op 30 april door Amsterdam struinen – te danken aan verouderde reisgidsen waarin Koninginnedag nog als feestdag vermeld staat – vieren Nederlanders al sinds 2014 Koningsdag. Dat maakt 2023 het tiende jaar dat deze feestdag plaatsvindt op de verjaardag van koning Willem-Alexander, een jubileumjaar. In deze gids duikt NRC nog iets verder in de geschiedenis van het feest én vind je tips voor een geslaagde dag.
Koningsdag: van toen tot nu
De manier waarop Nederlanders de verjaardag van hun vorst vieren, inclusief kinderspelen en vrijmarkten, is in de wereld redelijk uniek. Maar hoe is deze feestdag tot stand gekomen? Een korte ontstaansgeschiedenis. Ook delen we het programma van Koningsdag in Rotterdam, de stad die de koninklijke familie bezoekt
1Waarom vieren we koningsdag?
Koningsdag was natuurlijk eerst Koninginnedag. Maar nog vóór Koninginnedag heette deze dag Prinsessedag. Deze feestdag hebben we niet te danken aan het koningshuis, maar aan de bezorgde journalist J.W. Gerlach. Deze hoofdredacteur van het liberaal getinte Utrechts Provinciaal en Stedelijk Dagblad pleitte in 1885 in een hoofdartikel voor een nieuw nationaal volksfeest om Nederlanders dichter bij elkaar te brengen. De verjaardag van de toen 5-jarige prinses Wilhelmina op 31 augustus leek hem een mooie datum.
Dat idee vond gehoor. In zijn eigen stad Utrecht en omgeving begonnen mensen nog datzelfde jaar kinderspelen te organiseren op die dag. De jaren erna breidden de feesten zich uit en in 1886 werd 31 augustus tot Prinsessedag gedoopt. Vier jaar later, toen Wilhelmina koningin werd, ging het pas Koninginnedag heten. Ze bezocht de Oranjefeesten wel, maar echt warm werd ze er niet van.
2Hoe vier(d)en we Koningsdag door de jaren heen?
Prinssessedag begon met kleinschalige kinderspelen, die in wijken en buurten werden georganiseerd. De jaren daarna breidden de Oranjefeesten zich als een olievlek over het land uit en begon ook de commerciële wereld het nut van de nationale feestdag in te zien.
Toen Juliana in 1948 koningin werd, veranderde niet alleen de datum van Koninginnedag (30 april, haar verjaardag), maar ook de wijze waarop het gevierd werd. Juliana genoot van het feest. Vaste prik werden de zogenoemde defilés, waarbij kinderen, muziekkorpsen en vrijwilligers van allerlei organisaties in de tuin van Paleis Soestdijk langskwamen. 30 april werd een soort ‘nationale moederdag’.
Beatrix, geboren op 31 januari, liet de datum van Koninginnedag staan. Met haar begon de traditie dat de vorst naar het volk toe komt. Ook Willem-Alexander is dit blijven doen toen Koninginnedag in 2014 veranderde in Koningsdag, gevierd op 27 april. Nog steeds is er op deze nationale feestdag, bijna 140 jaar later, behoefte aan samenhorigheid.
Bekijk hier foto’s van Koningsdag door de jaren heen
3Wat doet de koninklijke familie dit jaar op Koningsdag?
De leden van het koningshuis reizen dit jaar af naar Rotterdam. Om 11.00 uur wordt de koninklijke familie ter hoogte van het Afrikaanderplein welkom geheten, waarna zij een koninklijke wandeling maken door de stad. Onderweg maken de gezinsleden kennis met Rotterdammers met een eigen verhaal en krijgen zij optredens te zien.
Vervolgens stapt het gezin aan boord van een watertaxi, die onder de Erasmusbrug door vaart. Op het water krijgt het koningspaar onder meer een indruk van de internationale haven. Daarna volgt een wandeling richting Blaak, waar een straatfeest wordt georganiseerd. Het bezoek van de koninklijke familie aan Rotterdam eindigt op de Binnenrotte, waar het Koningsdag Festival is.
Het programma voor Koningsdag werd samen met de inwoners van Rotterdam samengesteld. In totaal zonden zevenhonderd mensen ideeën in en nodigde de gemeente honderden mensen uit om mee te denken.
Wat kun je doen op Koningsdag?
Naast het koninklijk feest in Rotterdam zijn er door heel het land tal van festivals en vrijmarkten. We zetten een paar activiteiten op een rij (ook voor de niet-Oranjefan).
1 Struin over de vrijmarkt
Wie Koningsdag zegt, zegt vrijmarkten. Door heel het land rollen Nederlanders hun kleedjes uit, met daarop tweedehandsspullen in de verkoop. Hoewel de kraampjes met spullen soms op willekeurige plekken voor huizen opduiken, veranderen er ook hele parken en buurten in een heuse vrijmarkt. Waar moet je zijn?
– In Amsterdam staat de Beethovenstraat en de aangrenzende Apollolaan bekend om de goede kwaliteit van de aangeboden spullen.
– De gemeente Utrecht zet in het centrum een ‘vrijmarktgebied’ af, met drie speciale plekken voor kinderen: Park Lepelenburg, het Nijntjepleintje en de Van Asch van Wijckskade.
– In Eindhoven worden, verspreid door de stad, meerdere vrijmarkten georganiseerd. Onder meer op het Wilhelminaplein en in het Stadswandelpark kun je op zoek naar koopjes.
– Haagse koopjesjagers kunnen naar het Belgisch Plein, de Bosjes van Pex en de Frederik Hendriklaan in het Statenkwartier.
– In Groningen is er een vrijmarkt op de singels. Voor kinderen is vooral de Westerkade een leuke plek.
– De vrijmarkt van Maastricht vind je in het Stadspark.
– Rotterdam is dit jaar vanwege het bezoek van de koninklijke familie een geval apart: de gemeente heeft de officiële vrijmarkt verplaatst van de Binnenrotte naar het Wijkpark Oude Westen.
2 Ga naar een festival
De keuze is reuze voor wie wil dansen op Koningsdag. Door het hele land worden muziekfestivals georganiseerd, waaronder het festival Kingsland in drie steden: Amsterdam, Rotterdam en Groningen.
Naast vele andere betaalde muziekfestivals, zijn er ook gratis festivals. Zo wordt Koningsdag in Den Haag weer traditiegetrouw de avond van tevoren ingeluid. Op het Buitenhof, aan het Noordeinde, het Lange Voorhout en bij de Hofvijver is het festival The Life I Live. In Eindhoven is er feest op het Stadhuisplein, waar Royal Dutch georganiseerd wordt. Ook NDSM Vrijhaven in Amsterdam, Oranje Koningsdag in Alkmaar en KingSize Festival in Arnhem zijn gratis festivals die je kunt bezoeken.
3 Vier het thuis
Ook wie het dicht bij huis wil houden, kan voor Oranjekoorts zorgen. Zet hapjes in koningsthema op tafel (scroll verder voor tips), kijk live naar het koninklijke bezoek aan Rotterdam of zet de radio aan en haal 538 Koningsdag, het festival van Radio 538 in Breda, naar jouw woonkamer.
4 Ontvlucht de drukte
Geen fan van Koningsdag? Ook dan heb je gewoon een vrije dag. De drukte ontvlucht je in de dierentuin, de bioscoop en het museum. Of maak er een lang weekend van en huur een huisje in de natuur. Stoor je je niet zo aan de drukte, maar ben je ook geen fan van het feestgedruis? Raadpleeg onze gidsen met beste restaurants voor Amsterdam en Rotterdam, en reserveer een tafel voor een diner terwijl de rest van Nederland oranje tompoezen eet – wel even controleren of de openingstijden niet afwijken.
Liever Koningsdag op de bank doorbrengen? Dit zijn de beste series van dit moment.
Tips voor verkopers op de vrijmarkt
Op Koningsdag staat half Nederland op straat met kleding, speelgoed, interieur- en keukenspullen. Hoe val je op tussen al die eendagswinkels? Hoe richt je je stand, kleedje of kraampje extra goed in? In NRC gaven kenners enkele jaren terug tips. De belangrijkste:
1 Sorteer je producten
Bedenk eerst of het je gaat om ‘prijs’ of om ‘inspiratie’. Heb je een prijsgedreven kraam, presenteer je spullen dan ook op prijs. Gaat het om inspiratie? Sorteer dan bijvoorbeeld kleding op kleur of seizoen. Of, als je interieurspullen verkoopt: maak leuke ingerichte hoekjes.
2 Kleed een paspop aan of hang een volledige outfit op
Op een mooi aangeklede paspop, of op hangers die je aan je luifel hangt, kun je complete setjes laten zien, met een tas en schoenen erbij. Dit stimuleert mensen om de hele outfit te kopen.
3 Zet een spiegel neer
Veel mensen willen kleding graag passen. Voorkom dat ze naar een andere kraam gaan waar wél een spiegel staat.
4 Laat jouw kraam opvallen
Bedenk iets waarmee jouw kraam eruit springt. Verkoop je bijvoorbeeld woonartikelen? Kleed je stand dan aan met hangende plantjes. En hang een banier op met een slogan, het liefst een grappige.
5 Ga vóór je kraam of kleedje staan – niet erachter
Zo kun je het publiek sneller en makkelijker aanspreken. En het is bovendien veel gezelliger, dan een hele dag achter een muur aan kleding of spullen te zitten.
Op een andere manier geld verdienen? Verhuur je huis op Koningsdag
Tips voor oranje lekkers
De echte Oranje-fan eet natuurlijk ook in stijl. Vijf tips voor lekker eten dat past bij Koningsdag.
1 De oranjetompoes
Eerst de koek, dan de pudding en tot slot het glazuur, of toch alle delen tegelijk? Lekker hoor, zo’n tompoes, maar makkelijk is het niet. Hoe eet je die krengen fatsoenlijk op?
2 Een hartig alternatief voor de oranjetompoes
Makkelijker te eten en een keer zout in plaats van zoet: Janneke Vreugdenhil draaide zelf een koningsgebakje in elkaar.
3 Een eeuwenoud oranjesoepje
Als het gaat om gastronomisch eerbetoon kwamen onze vorstinnen er bekaaid af. Er is nooit een gerecht van belang opgedragen aan Beatrix of Juliana. Maar dan maken we toch gewoon koninginnesoep? Oranje koninginnesoep (of Koningssoep), welteverstaan.
4 Een oranjetoetje
Janneke Vreugdenhil maakte een oranje-toetje uit de tijd van Koning Willem II en Anna Paulowna: mandjes gevuld met sinaasappelmousse.
Test jezelf
Ben jij een Koningsdagfanaticus? Check het hier. Of weet je gewoon veel van het Koningshuis? Doe de quiz.