Zij ontdekten AI en kunnen niet meer zonder: ‘Ik zie ChatGPT als een extra collega’

Of hij even de kamer uit kon gaan. Joseph Weizenbaum, computerwetenschapper aan het Massachusetts Institute of Technology, wist niet wat hij hoorde. Zijn secretaresse wilde graag even alleen zijn. Haar gesprek met Weizenbaums chatbot Eliza kon wel eens persoonlijk worden.

Dat gebruikers Eliza werkelijk menselijke trekjes toedichtten, had Weizenbaum nooit verwacht. Het was in 1966 een van de eerste chatbots, bestaande uit niet meer dan tweehonderd regels code. Software die op basis van patroonherkenning voorgeprogrammeerde antwoorden gaf op vragen.

Ruim vijftig jaar later is het basisprincipe achter een chatbot – mens typt vraag, computer antwoordt – onveranderd. Het verschil zit hem in de kwaliteit van de antwoorden. Door machine learning en miljardeninvesteringen in serverparken en computerchips zijn chatbots extreem goed geworden in het imiteren van mensen. Wie ChatGPT, Bard, Claude of Bing Chat gebruikt weet: chatbots zijn indrukwekkend snel, verrassend creatief en schrijven vrijwel foutloos.

Na de komst van ChatGPT, ruim een jaar geleden, is er veel veranderd. Techbedrijven zien in taalmodellen de grootste economische kans sinds de opkomst van het internet. Nu zijn zoekmachines nog de toegangspoort tot de online wereld. Straks wordt dat, als het aan techbedrijven ligt, een digitale assistent. Een gesprekspartner die je helpt, coacht, je agenda bijhoudt, e-mails stuurt en tal van werktaken overneemt.

Is AI een hype? Ongetwijfeld. Maar feit is dat ChatGPT binnen een jaar groeide naar 100 miljoen gebruikers per week. Dat maakt bedenker OpenAI een van de snelst groeiende en waardevolste start-ups ooit. En nu alle grote techbedrijven investeren in eigen taalmodellen, wordt de technologie in hoog tempo in al onze apps, sociale media, webwinkels of telefoons verwerkt.

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) constateerde afgelopen zomer dat ruim een kwart van alle banen dreigt te verdwijnen door AI. De wereld staat aan de vooravond van een „AI-revolutie”, volgens de OESO. Het begin daarvan wordt overal in de samenleving zichtbaar.

Ook in Nederland. Sociale media staan al vol met door AI geschreven berichten. Bedrijven bouwen eigen chatbots. Elke dag komen door AI geschreven boeken uit. Tekstvertalers en stemacteurs zien het aantal opdrachten teruglopen. En hoelang krijgen we nog een mens aan de lijn als we naar de klantenservice bellen?

NRC sprak met acht Nederlanders die dit jaar de technologie hebben omarmd. Hoe raakt het hun werk? Het bespaart veel tijd, zeggen zij. Er zijn ook zorgen. Verliezen we als mens onze creativiteit?

Lees ook: Een jaar gesprekken met ChatGPT: ‘Ik vraag me af of hij dat IQ van 155 wel verdient’

Consultant

Fauzia Mahomed Radja (40), Rotterdam:
‘Ik zie mijn chatbot als een superassistent’

„Tijdens een lunch met een oud-collega hoorde ik voor het eerst over ChatGPT. Hij pakte zijn laptop, voerde een prompt in en ik zag van alles verschijnen. Ik dacht meteen: dit is heel bijzonder.

„Ik snap dat het voor veel mensen niet tastbaar is, maar als je om je heen kijkt, zie je het overal. Ik zie op LinkedIn allemaal mensen die daar nooit iets plaatsen en ineens met allerlei teksten komen. Dat kunnen ze allemaal niet zelf geschreven hebben, denk ik dan.

„Ik kan best schrijven, maar mis het creatieve dat journalisten of schrijvers hebben. ChatGPT helpt me daarbij. Ik vraag hem om andere formuleringen. Of ik schrijf losse stukjes en vraag hem daar een mooi verhaal van te maken. En toen we laatst een brainstormdag hadden, heb ik ChatGPT gevraagd een voorstel te doen voor een programma. Ik zie mijn chatbot als iemand die met me meekijkt, me aanvult waar nodig. Een superassistent die je begeleidt, ondersteunt en uitdaagt.

„ Ik zie om me heen veel mensen die bang zijn van AI. Bang dat hun functie gaat verdwijnen of de technologie sneller gaat dan zij kunnen bijhouden. Kijk een keer een video, laat je informeren, ga weg uit het onbekende. Dan word je niet overvallen in je functie als er wordt gezegd: sorry, we gaan automatiseren.”

Architect

Frits de Kleine (44), Amsterdam:
‘Ik weet niet of AI écht origineel kan zijn’

„Met mijn ontwerpbureau Studio Frits ontwikkelen we kantoorconcepten. We komen bij een kantoor binnen, kijken hoe mensen werken en bedenken daar een plan bij. Tijdens de brainstorms denkt ChatGPT mee op de laptop van een van onze medewerkers. We zien hem als een extra, gratis collega.

„Eerst gebruikten we hem als een soort Google om dingen op te zoeken. Daarna zijn we het interessanter gaan maken. Kan de chatbot een concept bedenken voor een kantoor dat zo min mogelijk grondstoffen wil gebruiken, beperkt budget heeft en waarbij werknemers genoeg verse lucht en privacy krijgen? Dan komt ChatGPT met zijn voorstel dat we naast ons idee kunnen leggen.

„Het risico van AI is dat we ons denkvermogen niet voldoende meer trainen. Ik heb eerder gezien wat voor effect technologie kan hebben. Toen ik begon met studeren, kwam AutoCAD net op, een tekenprogramma. Je zag dat met het stoppen van tekenen op papier ook een zekere creativiteit en behendigheid verdween.

„Mijn grote voorbeelden zijn architecten als Le Corbusier en Rem Koolhaas. Zij zijn écht origineel. Ik weet niet of AI dat ooit zou kunnen. Het zal altijd een hulpmiddel blijven, verwacht ik.”

Business developer regeneratieve geneeskunde

Nazma Ilahibaks (29), Utrecht:
‘Blijf kritisch en gebruik je boerenverstand’

„ChatGPT kwam uit toen ik net mijn promotieonderzoek had afgerond. Toen ik het zag, dacht ik: wat had dit programma me veel tijd bespaard om grammatica en literatuurverwijzingen precies goed te krijgen. Ook al mist het nog duidelijk de kritische noot die onderzoekers toevoegen en de diepgang qua inzichten.

„Ik werk als business developer bij RegMed XB, dat nieuwe therapieën voor chronische ziektes ontwikkelt. Ik ben gepromoveerd in regeneratieve geneeskunde met een focus op cardiologie. ChatGPT helpt me snel allerlei informatie in andere disciplines naar voren te krijgen, bijvoorbeeld over specifieke behandelmethodes voor hersenaandoeningen. Soms geeft het programma dan inzichten waar je zelf niet aan denkt.

„Vaak is het gebruik ook gewoon praktisch. Ik vraag ChatGPT om grammatica en spelling van mijn e-mails te corrigeren. Ontzettend handig, vooral als je aan het eind van je werkdag door je energie heen bent.

„Niet dat je helemaal op ChatGPT kunt vertrouwen. In de wetenschap moet je heel voorzichtig zijn. Dat je een tool hebt die het internet doorzoekt, samenvat en conclusies trekt, betekent niet dat alles waar is. Ik maak me zorgen op dat vlak. Mensen gaan al snel voor het gemak. Blijf kritisch en gebruik je boerenverstand. Daarom ga ik zelf alle data na voor ik iets op papier zet.”

Organisator trainingen bedrijfshulpverlening (BHV)

Nick Crutzen (38), Cadier en Keer:
‘We zijn wel erg afhankelijk van OpenAI’

„In onze trainingen doen we op locatie bij klanten een BHV-oefening. Het verslag goed op papier krijgen, was altijd een enorme uitdaging. Onze docenten worden niet op hun schrijfkwaliteiten geselecteerd, zal ik maar zeggen.

„Inmiddels schrijft ChatGPT de verslagen. Een docent vult alleen nog een formuliertje in en keurt het verslag goed. Ook onze afbeeldingen op sociale media, nieuwsbrieven en ondertiteling van video’s worden door AI gemaakt. We zien dat we hetzelfde werk met minder mensen kunnen doen. Nu we via OpenAI zelf een chatbot hebben gebouwd, is onze klantenservice van vijf werknemers gehalveerd.

„Je merkt dat collega’s angst hebben voor de technologie en snel afhaken als het niet direct werkt. Ik probeer ze uit te leggen dat een gesprek met een chatbot hetzelfde verloopt als met een mens. Als je geen goed antwoord krijgt, moet je verdiepende vragen stellen.

„We leunen wel heel sterk op OpenAI, merk ik. Dat maakt ons kwetsbaar. Als het gaat over uitwisselen van data, heb ik weinig vertrouwen in OpenAI. Wat als er een datalek plaatsvindt? Het zou beter zijn om onze processen over een aantal AI-modellen te spreiden.”

Fractievoorzitter WijApeldoorn

Lilian Haak (58), Apeldoorn:
‘Ik ben en blijf altijd zelf verantwoordelijk’

„Als in de gemeenteraad de meerjarenbegroting werd besproken, dan gebruikte ik vaak Control-F om in die 382 pagina’s te zoeken naar de belangrijkste trefwoorden. Nu upload ik het pdf-bestand en vraag ik ChatGPT: controleer voor mij of er interne tegenstrijdigheden zijn. Maak een samenvatting. Kijk of onze standpunten terugkomen in de tekst. Dat is wat ChatGPT goed kan: lappen tekst analyseren en begrijpelijk maken.

„AI is een assistent die al het uitzoek- en researchwerk uit handen neemt. De tijd die ik bespaar, gebruik ik om mijn politieke bijdrage in de raad te verbeteren. Vroeger dacht ik wat eerder: ik ben niet helemaal voorbereid, maar ik red me er wel uit. Nu zit ik er met veel meer vertrouwen.

„Ik gebruik het ook om blogs te schrijven. Ik vraag ChatGPT: dit vinden wij van het vuurwerkverbod, hier heb je vier van mijn blogs en ruwe notities. Analyseer mijn schrijfstijl en maak een blog in toegankelijke taal.

„Ik ben en blijf altijd zelf verantwoordelijk. Er zijn vuistregels: blijf altijd zelf de expert; deel geen vertrouwelijke gegevens; controleer altijd de bijdrage. Die principes moeten bekend zijn, anders kun je er beter niet mee werken.”

Meewerkend voorman houtbouw

Sjoerd Boom (49), Doetinchem:
‘Ik zie een robot mijn werk niet doen’

„Ik zit vaak te babbelen met ChatGPT tijdens het werk. Ik moet een balk ophangen van vier meter, hoeveel hoekijzers moet ik gebruiken? Als ik op deze manier de afwerking doe, wat denk je daarvan? De crux is: goede vragen stellen. Dat hij echt onzin uitkraamt, heb ik nog niet gezien. De chatbot is een kameraad in mijn broekzak. En het is gewoon fijner dan Google. Daar kreeg ik al die reclames en daar heb ik geen zin meer in.

„Ik zie in mijn vak dat de jongere generatie hier veel mee bezig is. Als ze even wat moeten schrijven, gebruiken ze het. Dat scheelt zo veel tijd. Je moet wel voorzichtig zijn. Ik gebruik nooit namen, projecten of locaties. Je weet niet wat daar allemaal mee gebeurt.

„Ik denk dat AI alleen maar verder geïntegreerd gaat worden. Daarbij blijft de mens toch uiteindelijk de initiator, die is eindverantwoordelijk. Ik geloof niet zo in doemscenario’s over robots die ons overbodig maken. Als je iets bedenkt, creëert dat ook weer werk. En ik zie voorlopig nog geen robot mijn werk doen.”

Docent natuurkunde

David Da Silva Valadares (22), Valkenswaard:
‘Alles wat nieuw is, is spannend’

„Ik leer mijn leerlingen hoe ze goede prompts kunnen schrijven. Zodat ze de juiste informatie uit ChatGPT krijgen, die ze mogen gebruiken in werkstukken. Wat wil je precies weten, vraag ik dan. Op welk niveau moet de tekst geschreven zijn? En hoe zorg je dat het ook betrouwbaar is wat er terugkomt? De informatie checken ze met hun natuurkundeboek. Wat daarin staat, is sowieso waar.

„Ja, AI heeft ook risico’s. Je hebt leerlingen die het controleren van de informatie overslaan. Zij zijn wat minder kritisch op de bron. Daar ligt onze taak als docent. Hoe zorgen wij ervoor dat een leerling inziet dat niet alle informatie waar is?

„Je hebt collega’s die roepen: AI is de ondergang van het onderwijs. Maar toen internet opkwam, was dat toch precies hetzelfde? Alles wat nieuw is, is spannend. Ik zou tegen docenten willen zeggen: sta ervoor open. Kraak het niet af als je er niks van weet.

„Als AI straks toetsen kan maken en nakijken, denk eens hoeveel werk dat scheelt. Dan kan ik meer met practica bezig zijn. En met persoonlijke aandacht voor mijn leerlingen. Met de vragen die zij hebben. Waar ligt hun passie en welke richting willen ze op?”

Boekenuitgever

Geerhard Bolte (58), Zaltbommel:
‘Vertalingen lieten we vroeger door een vertaler doen’

„Ik maak me niet direct zorgen over AI-systemen die complete boeken schrijven. AI is vooralsnog weinig creatief en maakt veel feitelijke fouten. Maar als ik kijk naar vertalingen, correcties van teksten en vormgeving voorzie ik op korte termijn een enorme impact.

„De opmaak van een boek is voor een groot deel lopendebandwerk. Als je eenmaal een concept hebt van een hoofdstuk is dat voor de overige hoofdstukken te kopiëren. Het zou me verbazen als we dat over twee jaar nog doen. Vertalingen lieten we vroeger door een vertaler doen. Nu gebruiken we daar AI voor. Een vertaler is verworden tot een veredelde corrector.

„Ik spreek veel met auteurs over hoe zij chatbots kunnen inzetten. De antwoorden zien er gelikt uit, maar kloppen soms voor geen meter. Voor andere zaken is het wel bruikbaar. ChatGPT kan prima een paragraafindeling of hoofdstukindeling maken als je hem de juiste input geeft.

„Ik vraag me af of AI echt creatief kan zijn. Ik vraag ChatGPT wel eens: bedenk eens een flaptekst. Of een boektitel. Dan is het redelijk hilarisch waar het mee komt. Maar het is niet gezegd dat dit ook zo blijft. Ik weet niet waar dit gaat eindigen.”