N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/wp-content/uploads/2023/04/anp-467916778.jpg)
Foto EPA/PRESIDENTIAL PRESS SERVICE
De Chinese president Xi Jinping had woensdag voor het eerst sinds het begin van de oorlog direct telefonisch contact met zijn Oekraïense ambtsgenoot Zelensky. Daarmee deed Xi voor het eerst in lange tijd iets dat meer in de smaak valt bij de Verenigde Staten dan bij Rusland.
John Kirby, woordvoerder van de Veiligheidsraad van het Witte Huis, noemde het ,,een goede zaak” dat beide leiders elkaar nu hebben gesproken, hoewel hij daar wel aan toevoegde dat een onderhandelde vrede pas een goed idee wordt op het moment dat Zelensky daar klaar voor is.
De woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse zaken reageerde veel lauwer op het telefoontje. ,,We nemen notitie van de bereidheid van de Chinese kant om pogingen te doen om tot een onderhandelingsproces te komen”, zei Maria Zakharova. Ze voegde daaraan toe dat onderhandelingen onder de huidige omstandigheden onwaarschijnlijk zijn.
Telefoontje hing al langer in de lucht
Het gerucht dat Xi met Zelensky zou bellen, hangt al in de lucht sinds bekend werd dat Xi in maart op bezoek zou gaan bij de Russische president Poetin in Moskou. Maar toen bleef zo’n telefoontje uit.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/04/data99273035-026a02.jpg)
Met Poetin heeft Xi een veel nauwere band: Xi sprak hem kort vóór de Russische inval in Oekraïne. Toen noemde hij het partnerschap met Rusland nog “onbegrensd.” Na het uitbreken van de oorlog sprak Xi vijf keer met Poetin, waarvan twee keer tijdens persoonlijke ontmoetingen. Zelensky hoorde ondertussen helemaal niets van Xi, terwijl beide landen al ruim dertig jaar diplomatieke banden onderhouden.
Waarom Xi nu wel met Zelensky belt, is onderwerp voor speculatie. Zo suggereerde een analist dat Xi misschien signalen van Poetin zou hebben ontvangen dat Rusland inmiddels rijp was voor onderhandelingen. Dat lijkt te worden tegengesproken door de lauwe en licht afwijzende toon in de reactie van Rusland op het telefoontje.
Misschien ook heeft Xi gereageerd op de onrust die er in veel Europese hoofdsteden is ontstaan over uitspraken eerder deze week van de Chinese ambassadeur Lu Shaye. Hij zei dat er geen effectieve internationale overeenkomsten zijn die de onafhankelijkheid onderbouwen van voormalige Sovjetrepublieken, waaronder Oekraïne. Beijing distantieerde zich van de uitspraken van Lu.
Zijn uitspraken kwamen op het moment dat EU-landen zich juist bogen over de formulering van een nieuw Chinabeleid. Misschien was het een persoonlijke uitglijder, maar het riep bij Europese landen de angst op dat Lu iets bloot had gegeven van hoe er achter de schermen in Beijing echt wordt gedacht.
Europees wantrouwen
Hoe het ook zij, de uitspraak versterkte het Europese wantrouwen tegen China. Was China wel zo neutraal in de oorlog met Oekraïne als Beijing zelf zei? Of is China in feite samen met Rusland bezig om een nieuwe, autoritaire wereldorde te scheppen?
China steekt op het moment veel energie in pogingen om Europa los te weken van de Verenigde Staten en om Europa te overtuigen van China’s goede bedoelingen. Mogelijk heeft Xi het telefoontje juist nu gepleegd om de schade te herstellen die ambassadeur Lu heeft toegebracht.
Sommige analisten denken dat China inmiddels graag een einde aan de oorlog wil, omdat de wereldeconomie zich anders moeilijk herstelt. Ook China’s economie heeft daaronder te lijden.
Mislukte bemiddelingspogingen
De Chinese staatskrant de Global Times laat Chinese experts aan het woord die benadrukken dat andere landen hebben gefaald in hun bemiddelingspogingen, maar dat China nu wel een geloofwaardige en invloedrijke bemiddelaar kan zijn in het conflict. Ze verbinden het ook met een bredere rol van China als internationale vredestichter, een rol die China’s Xi Jinping steeds meer benadrukt.
China is van plan om een hoge gezant te sturen naar Oekraïne en andere landen in de regio om ,,diepe communicatie” te bewerkstelligen met alle partijen om tot een politieke oplossing van de oorlog te komen, zo maakte het Chinese ministerie van Buitenlandse zaken woensdag bekend. Het gaat om Li Hui, speciaal vertegenwoordiger voor Euraziatische Zaken en van 2009 tot 2019 de Chinese ambassadeur in Rusland. Daarmee staat in elk geval vast dat China’s diplomatieke bemoeienis met de oorlog zich zal verdiepen.
Of China’s meer actieve bemiddeling ook echt kan leiden tot directe onderhandelingen tussen Rusland en China, is wel twijfelachtig. De basisvoorwaarden voor dergelijke gesprekken ontbreken namelijk tot nu toe geheel. Oekraïne wil alleen onderhandelen op voorwaarde dat Rusland erkent dat de nu bezette gebieden en ook de Krim bij Oekraïne horen. Dat is voor Rusland onacceptabel. China heeft nog geen enkele aanwijzing gegeven over hoe Beijing denkt dat op te kunnen lossen.
