Wordt Erdogans presidentiële paleis straks een slaapzaal voor studenten?

Posted on April 25, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Verkiezingen Turkije President Erdogan heeft in Turkije steeds meer macht naar zich toegetrokken. Volgens de verenigde oppositie vormen de komende verkiezingen misschien wel de laatste kans om die hervormingen terug te draaien.

Toon Beemsterboer

25 april 2023 om 14:15

Leestijd 6 minuten

Buitenlandse staatshoofden worden in het presidentieel paleis van Erdogan in Ankara ontvangen door krijgers in historische uitdossing. In 2015 viel die eer ten beurt aan de Palestijnse leider Mahmoud Abbas. — **Buitenlandse staatshoofden** worden in het presidentieel paleis van Erdogan in Ankara ontvangen door krijgers in historische uitdossing. In 2015 viel die eer ten beurt aan de Palestijnse leider Mahmoud Abbas.

Foto AP

Het presidentiële paleis in de Turkse hoofdstad Ankara is niet te missen. Het is groter dan het Kremlin in Moskou en het Witte Huis in Washington. Het staat op een enorm, bosrijk terrein net buiten het centrum, vlak bij het mausoleum van vader des vaderlands Mustafa Kemal Atatürk. Het paleis bestaat uit drie statige witte gebouwen in neo-Ottomaanse en Seljuk-stijl, die samen 1.150 kamers tellen. Op het terrein staat ook een presidentiële moskee en een bibliotheek: een enorme ronde hal met een koepelgewelf, die van boven tot onder gevuld is met vier miljoen boeken. Buitenlandse staatshoofden en regeringsleiders die een bezoek brengen aan president Erdogan worden verwelkomd door zestien krijgers, uitgedost in maliënkolders en gouden helmen. Elke krijger belichaamt een Turks rijk uit het verleden, zoals de Hunnen, de Seljuks, de Moguls en de Ottomanen.

Het paleis vat Erdogans twintigjarige bewind aardig samen: de machtshonger, de herwaardering van het Ottomaanse verleden, de ambitie om van Turkije een grootmacht te maken. Het paleis werd in gebruik genomen op 29 oktober 2014. Erdogan was net twee maanden president, een functie die destijds slechts beperkte macht met zich meebracht. Maar hij had grote ambities. Hij pleitte voor invoering van een presidentieel systeem, waarin zijn macht sterk zou worden uitgebreid. Daar was aanvankelijk weinig animo voor binnen zijn partij en bij de kiezers. Maar na een referendum in 2017 kreeg hij toch zijn zin. Het paleis werd het zenuwcentrum, de zon waar alle andere staatsinstellingen omheen draaien. De uitvoerende macht vormt de binnenste ring, op grotere afstand cirkelen de wetgevende en de rechterlijke macht. Erdogan heeft het laatste woord over vrijwel al het overheidsbeleid.

Lees ook Hij wordt ‘de Turkse Gandhi’ genoemd: Kemal Kiliçdaroglu

Het paleis zal niet langer het zenuwcentrum zijn als de oppositie-alliantie op 14 mei de parlements- en presidentsverkiezingen wint. Want de oppositie belooft Erdogans presidentiële systeem te zullen ontmantelen ten faveure van het oude parlementaire stelsel met een premier als regeringsleider. Het is de belangrijkste verkiezingsbelofte, die een alliantie van zes zeer uiteenlopende partijen bijeen houdt. Kemal Kiliçdaroglu, de presidentskandidaat van de oppositiealliantie, ziet zichzelf als de ideale persoon om de transitie te leiden. Hij wil zijn intrek nemen in het oude presidentiële paleis in Cankaya, een onopvallend roze pand waar Atatürk nog heeft gewoond. En hij speelt met het idee om van Erdogans paleis een universiteit of een studentenslaapzaal te maken. „Ik zal alles teruggeven wat van de jeugd is gestolen”, twitterde Kiliçdaroglu in 2021. „Ik zal alle fouten en extravagantie van Erdogan compenseren.”

Tweesprong

Turkije staat met deze verkiezingen op een tweesprong: consolidatie van het autoritaire regime of democratisch herstel. Ziya Önis, professor internationale politiek aan de Koç Universiteit in Istanbul, maakt zich grote zorgen over de autoritaire wending die Turkije de afgelopen jaren heeft genomen. Maar volgens hem is het regime fragieler dan ooit, met name door de economische malaise. „Ook de aardbeving was een belangrijke ontwikkeling, die de tekortkomingen van het presidentiële systeem heeft blootgelegd. De belofte van de oppositie om dat systeem te ontmantelen maakt deel uit van een breder pakket maatregelen om een pluralistischer politiek systeem te introduceren met sterkere controlemechanismen en instituties. Ik hoop dat we na deze verkiezingen aan een nieuw hoofdstuk in onze geschiedenis zullen beginnen. Anders zal het moeilijk worden om het systeem te vervangen.”

Erdogan had een meer autoritaire staatsvorm voor ogen, naar Russisch voorbeeld

Ziya Önis professor Koç Universiteit in Istanbul

Het presidentiële systeem is volgens Önis de afgelopen jaren al sterk geïnstitutionaliseerd geraakt. De macht verschoof van de staatsinstellingen naar Erdogans familieleden en hovelingen. Belangrijke overheidsorganen, zoals het parlement, werden in dit proces aanzienlijk verzwakt. „Een presidentieel systeem is niet per definitie ondemocratisch”, zegt Önis. „Maar Erdogan had een meer autoritaire staatsvorm voor ogen, naar Russisch voorbeeld, waarin de macht sterk is geconcentreerd en weinig ruimte is voor oppositie, vrije pers of onafhankelijke rechtspraak.” De afgelopen jaren daalde Turkije naar plek 149 (van de 180) op de internationale persvrijheidsindex van Reporters Without Borders. Een soortgelijke trend is te zien bij de rechtsstaat. Önis: „Het illustreert de dramatische achteruitgang van de rechtsstaat als een van de centrale pijlers van een democratisch bestuur in Turkije.”

Doodsbedreigingen

Advocaat Erdal Dogan ziet met eigen ogen wat de gevolgen zijn van de autoritaire wending die zijn land heeft genomen. Hij doet al 25 jaar politiek gevoelige zaken, die vaak draaien om geweld tegen minderheden en andere mensenrechtenschendingen. Zo stond hij de nabestaanden bij van de Armeense journalist Hrant Dink, die in 2007 in Istanbul werd doodgeschoten. Maar zijn werk werd steeds gevaarlijker. Hij begon uit nationalistische hoek doodsbedreigingen te ontvangen, waardoor hij persoonsbeveiliging van de politie nodig had. „Ik voelde me niet veilig meer”, zegt Dogan. „En als advocaat kon ik mijn werk ook niet meer doen. Ik kon slachtoffers niet meer verdedigen in de rechtszaal. Want van eerlijke processen is geen sprake meer. Het maakt niet uit wat de realiteit is, rechters zijn slechts uit op een veroordeling. De wet is een wapen geworden in handen van de macht.”

Lees ook Opgesloten filantroop is liberale tegenpool van Erdogan

Dogan bracht de afgelopen jaren steeds vaker bezoeken aan de gevangenis. Niet alleen om cliënten te bezoeken maar ook bevriende journalisten, advocaten, kunstenaars en politici. De galerij van de schande, noemt hij dat. Een van hen is Selahattin Demirtas, de charismatische leider van de pro-Koerdische partij HDP, die sinds 2016 gevangen zit op beschuldiging van het maken van propaganda voor de Koerdische terreurbeweging PKK. Of neem de zakenman en filantroop Osman Kavala, die levenslang kreeg voor zijn rol bij de Gezi-protesten in 2013, waarin Erdogan een poging ontwaarde hem van de troon te stoten. Dogan kent hem nog van zijn toonaangevende kunst- en cultuurinstelling Anadolu Kültür, die het erfgoed van minderheden probeerde te behouden. „We streden samen voor erkenning van de Armeense genocide. Ik heb hem enkele keren opgezocht in de gevangenis, en ga binnenkort weer.”

‘Politieke gijzelaars’

Als Dogan tijdens zijn bezoeken aan de gevangenis al die politieke gevangenen ziet, dan zakt de moed hem in de schoenen. „Veel van mijn vrienden zijn doelwit van de onwettige daden van de regering”, zegt hij. „Dat ik mijn gedetineerde vrienden niet kan helpen en mijn vak niet kan uitoefenen, maakt me moedeloos. Het maakt niet uit of het Europees Hof voor de Rechten van de Mens Turkije berispt voor een oneerlijke rechtsgang, je kan het vonnis toch niet veranderen, je kunt het slachtoffer niet verdedigen, je kunt je werk niet doen. Daarom heb ik besloten mee te doen aan de verkiezingen voor de partij Groen Links [waar de HDP onlangs in op is gegaan om een partijverbod te voorkomen]. Ik ben hoopvol dat ik kan helpen om Turkije democratischer te maken. We staan op een kruispunt. Als de oppositie wint, verwacht ik dat veel politieke gijzelaars vrijkomen.”

Lees ook In Turkije zorgen de supermarkten voor de hoge inflatie, of dat moeten burgers in elk geval geloven

Önis denkt dat de oppositie een goede kans maakt. Want de economie is Erdogans achilleshiel. Het presidentiële systeem bood hem de kans om een populistisch macro-economisch beleid te voeren: groei ten koste van alles. Maar dit leidde tot een serie valutacrises, torenhoge inflatie, toenemende armoede, en een economie die balanceert op de rand van de afgrond. „De druk van Erdogan op de centrale bank om de rente laag te houden, werkte de instabiliteit in de hand”, zegt Önis. „De regering gaf externe factoren, zoals Amerikaanse sancties, de schuld. Maar de crisis was van eigen makelij. De benoeming van Erdogans schoonzoon Berat Albayrak tot superminister van Economie en Financiën is een goed voorbeeld van het mismanagement. Omdat de invoering van het presidentiële systeem samenviel met de economische neergang, is het nooit echt populair geweest.”

**Het nieuwe presidentiële paleis in Ankara** werd in 2014 opgeleverd. Erdogan hervormde het Turkse staatsbestel en gaf de president daarin veel meer macht dan voorheen. De oppositie wil dat terugdraaien als ze in mei de verkiezingen wint.
Foto Aykut Unlupinar/Getty Images

Identiteitspolitiek

Toch moet de politieke straatvechter Erdogan volgens Önis niet worden onderschat. De verkiezingen vinden plaats in een zeer ongelijk speelveld: Erdogan controleert een groot deel van de media en heeft alle middelen van de staat tot zijn beschikking. „Bovendien zijn grote delen van het electoraat persoonlijk aan hem gehecht”, zegt Önis. „Zijn charisma en populariteit, zeker op het conservatieve platteland, spelen daarbij een belangrijke rol. Dat komt deels doordat er nog steeds economische groei is, al is die zeer ongelijk verdeeld. Een andere cruciale factor is identiteitspolitiek, en de polarisatie tussen seculier en religieus die door Erdogan op scherp is gezet. Onder Erdogan hebben conservatieve groepen aan maatschappelijke status gewonnen, zij zijn nu dominant. Zelfs middenin een economische crisis staat 30 tot 35 procent van het electoraat nog altijd pal achter hem.”

Erdogan heeft Atatürk inmiddels ingehaald als de langst zittende leider van Turkije. En hij is na hem ook het meest bepalend geweest. Na twintig jaar aan de macht vereenzelvigt zijn AK-partij zich met de staat. Als de oppositie wint, dan zal het zal een enorme opgave worden de partij van de staat te scheiden. „De kracht van het regime is gebaseerd op cliëntelistische netwerken”, zegt Önis. „Belangrijke delen van de samenleving blijven economisch profiteren. Degenen aan de top, zoals de grote bouwbedrijven, het meest. Maar mensen uit elke laag van de samenleving profiteren van de cliëntelistische netwerken, in de vorm van baantjes of sociale steun. Het zal moeilijk worden om die te ontmantelen.”

Arrestatiegolf om ‘banden met de PKK’

De Turkse politie heeft dinsdag ten minste 110 mensen aangehouden die worden beschuldigd van banden met de Koerdische PKK-beweging. De operatie vond plaats in het hele land, maar met name in Diyarbakir, de grootste stad in het overwegend Koerdische zuidoosten van Turkije. De arrestanten zijn veelal journalisten, advocaten en politici.

Tientallen leden van de pro-Koerdische HDP zijn opgepakt. De arrestanten worden volgens staatsomroep TRT verdacht van het financieren en verspreiden van propaganda voor de PKK, die door Turkije en meerdere westerse landen als terreurgroep wordt aangemerkt.

Op Twitter noemt de HDP de arrestaties een poging om de aankomende verkiezingen te beïnvloeden. De afgelopen jaren zijn duizenden leden, advocaten en burgemeesters van de pro-Koerdische partij door de Turkse regering gearresteerd of uit hun functie gezet wegens vermeende banden met de PKK.

Een versie van
dit artikel
verscheen ook in

de krant
van 26 april 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar