Een zoektocht door de Europese defensie-industrie stemde Maarten deze week optimistisch: Europa kan al best veel zelf. Marike richtte haar blik op Rusland: hoe financiert Poetin de oorlog?
In deze aflevering beantwoorden we jullie vragen. Waar liggen de kansen en uitdagingen voor een Europese defensie-industrie? Beweegt Europa al richting een voorstadium van een oorlogseconomie? Wat is een oorlogseconomie? Hoe werkt het? En kunnen grote investeringen in defensie ook iets opleveren?
‘Doe normaal of ga weg”, schreef Mark Rutte in 2017. De woorden stonden in een brief gericht aan „Alle Nederlanders”, maar die frase was toch echt voor een specifiek deel van de bevolking bestemd. Voor mensen die – zoals het in diezelfde alinea werd geformuleerd – „onze vrijheid misbruiken om hier de boel te verstieren, terwijl ze juist naar ons land zijn gekomen voor die vrijheid.” Er zat een ‘wij’ en een ‘zij’ in die brief. Een ‘ons’ en een ‘hun’. De lezer moest zelf aanvoelen tot welke categorie die behoorde.
In het drieluik Kinderen van Rutte (VPRO) liet docent maatschappijleer Halil Karaaslan een groep jongvolwassenen die brief herlezen. Ze waren samengekomen in het Johan de Witt College in de Haagse Schilderswijk. Wat hen bond was dat ze daar allemaal ooit les hadden gekregen van Mark Rutte, die er gedurende zijn premierschap ook maatschappijleer doceerde. Ondanks al hun onderlinge verschillen hadden ze nog één ding gemeen: allemaal hadden ze een migratieachtergrond. Ze wisten hoe het was om je soms „alleen te voelen in de samenleving”, dacht de in Polen geboren Roksana. En hoe het was om over de maatschappij te leren van meester Mark, terwijl je opgroeit in de maatschappij van premier Rutte.
In de documentaire, waar woensdag het laatste deel van werd uitgezonden, was aanvankelijk ook aandacht voor de positieve invloed die meester Mark op ‘zijn’ kinderen had gehad. „Hij zei tegen mij: ‘Ik zie dat je een succesvolle vrouw gaat worden’”, herinnerde oud-leerling Insaf zich in de eerste aflevering. Hij wist te motiveren, meester Mark. Hij leerde zijn leerlingen dat een Nederlander niet beter is dan een Pool en vice versa; dat je in dit „gave land” kunt worden wat je wil, zolang je er hard voor werkt. Zolang je meedoet.
Wat een ontgoocheling moet het dan zijn als je na een sollicitatie te horen krijgt dat je bent aangenomen, mits je onder werktijd je hoofddoek afdoet. Dat overkwam Hafsa. Of als je op straat door een vreemde wordt benaderd die vindt dat je „terug moet naar je eigen land”. Dat overkwam Khadija. Of als er bij je moeder blauwe brieven op de mat beginnen te vallen waarin wordt medegedeeld dat de door haar ontvangen toeslagen moeten worden terugbetaald. Dat overkwam Anar, die in aflevering 2 in beeld werd gebracht aan tafel bij zijn moeder, met zijn mobieltje tussen hen in op tafel.
Terwijl hij op de luidspreker belde met de BelastingTelefoon spitte hij door de berg brieven die zijn moeder had ontvangen. Net als veel van zijn oud-klasgenoten was hij gewend om van jongs af aan zijn ouders te helpen bij talige zaken. Met deze toeslagenkwestie was hij al anderhalf jaar bezig. „Ik heb persoonlijk nooit het gevoel gekregen dat het systeem mensen met een migratieachtergrond target”, zei Anar. „Maar dan blijkt dat ze dat wel aan het doen zijn. Het heeft me laten zien dat het systeem niet eerlijk is – terwijl ik dat wel altijd dacht.”
Israël en Gaza
Als het aankwam op werk vinden, erbij horen en rechtvaardig worden behandeld bleken de kinderen van meester Mark permanent bovengemiddeld hard te moeten werken en meedoen. En als het aankwam op je mening laten horen vroegen ze zich soms af of hun participatie überhaupt welkom was. Vooral de houding van Nederland ten opzichte van Israël en Gaza gaf ze het gevoel dat hun stem niet werd gehoord. „Ik vertrouw niet meer dat we leven in een democratie”, zei Khadija zelfs. „We leven in iets anders – ik weet niet hoe ik dat kan noemen. Maar ik zie niet dat de mening van iedereen telt.”
Hopelijk heeft Rutte ook naar deze docu over ‘zijn’ kinderen gekeken. Dan heeft hij gehoord hoe zij in de praktijk hun weg vinden in de maatschappij die hij bijna veertien jaar lang heeft vormgegeven. En hoe ze hem aan het eind van aflevering drie ieder een net briefje terugschreven. „Beste Mark”, schreef Anar. „Ik ken u als meester Mark en meneer Rutte. Graag zie ik meer terug van meester Mark. Liefs, Amar.”
„Je moet wel een enorme lafaard zijn als je niet opkomt voor gepensioneerden”, zei wijlen Diego Maradona eens. Met de wijsheid van het Argentijnse voetbalicoon in het achterhoofd, sloten supporters van veertig voetbalclubs zich woensdagavond aan bij een protest van gepensioneerden tegen het economische beleid van de regering-Milei in hoofdstad Buenos Aires. Minstens 124 werden gearresteerd en 46 mensen raakten gewond. Dat meldt persbureau AP.
De gepensioneerden protesteren wekelijks en eisen hogere pensioenen, omdat hun levensstandaard achteruit zou zijn gegaan sinds de Argentijnse Javier Milei eind 2023 aantrad. De ‘anarcho-kapitalist’ Milei won de verkiezingen met de belofte de begroting met een kettingzaag terug te snoeien. Door overheidsbezuinigingen op het ambtenarenapparaat, pensioenen en ‘woke’ uitgavenposten, heeft hij de staatsfinanciën gezonder gemaakt. De economie trekt aan en de inflatie daalt.
Lees ook
Crypto-affaire drukt Argentijnse president Milei voor het eerst in verdediging
Bij voorgaande pensioendemonstraties werd er weleens traangas ingezet tegen gepensioneerden, maar woensdag gebruikte de politie ook waterkanonnen en rubberen kogels. Het aanvankelijk vreedzame protest liep uit de hand toen een grote groep supporters van topclub Boca Juniors verscheen. Vervolgens versperden ordediensten de doorgang tot het Congresgebouw en werd er opgetreden tegen de demonstranten. Ook oudere demonstranten werden teruggedrongen met waterkannonen. Een vrouwelijke demonstrant zou een shirt hebben gedragen met de tekst: „Sla ons niet, we zijn jullie ouders”, aldus persbureau Reuters.
Het is opmerkelijk dat de voetbalsupporters van onder meer voetbalrivalen Boca Juniors en River Plate samen optrekken. Supporters van de stadsgenoten raken dikwijls slaags met elkaar. In 2015 belaagden Boca-supporters vier River Plate-spelers met pepperspray.
Sinds een aantal jaar ben ik verwikkeld in een wetenschappelijke discussie met een groep Amerikaanse onderzoekers onder leiding van Lisa Feldmann Barrett, een van de meest prominente onderzoekers op het gebied van emotie. Ruim tweehonderd wetenschappelijke artikelen heeft zij op haar naam staan en door haar publieksoptredens en boeken is ze ook onder niet-wetenschappers vrij bekend.
Omdat ik het niet 100 procent eens ben met de theorie die zij omarmt, probeert ze me het ándere kamp in te duwen, door mij in onhoffelijke schriftelijke reacties op mijn schrijven af te schilderen als tegenstander of als iemand die haar theorie niet begrijpt.
Polarisatie, een begrip dat vaak opduikt in maatschappelijke kwesties (denk: Gaza-Israël, wappies-woke, links-rechts) is ook in de wetenschap een voorkomend fenomeen, helaas. Samen met promovendus Karlijn van Heijst en collega-onderzoeker Annemie Ploeger probeer ik twee populaire theorieën over de herkomst van emoties, ‘basic emotion theory’ en ‘theory of constructed emotion’ te integreren.
De eerste theorie legt sterk de nadruk op ‘nature’. Vanuit die zienswijze zijn emoties universele, biologisch vastgelegde verschijnselen met specifieke neurofysiologische signalen en gedragingen. De tweede, ontwikkeld door Barrett, stelt dat emoties door de hersenen in het hier en nu worden geconstrueerd door de integratie van zintuiglijke input en eerdere ervaringen (‘nurture’). Dit betekent dat bijvoorbeeld de emotie ‘woede’ niet buiten de interpretatie van onze hersenen bestaat. Context, cultuur en taal zorgen voor enorme variabiliteit in hoe emoties worden geuit en ervaren.
Veranderingen in je lijf
Hoe hard de onderzoekers uit beide kampen ook roepen, ze lijken elkaar maar niet te verstaan. Logisch, want ze hebben het over iets anders. De ene theorie gaat vooral over emotie, de ander over gevoel – en dat is niet hetzelfde. Een emotie is een relatief korte, automatische reactie op een gebeurtenis, vaak met duidelijke veranderingen in je lijf. Stel, er springt ineens een tarantula op je gezicht: je hartslag schiet omhoog en je ogen sperren zich wijd open. Een gevoel daarentegen is de subjectieve ervaring van gevarieerde duur, zoals wanneer je voordat je gaat slapen nog eens terugdenkt aan een mooi moment van de dag en je je realiseert dat je blijdschap ervaart. Terwijl emoties vaak onbewuste processen zijn, zijn gevoelens bewust. Een gevoel kan voortkomen uit een emotie, als een soort interpretatie ervan: ik ben bang want ik voel mijn hart sneller kloppen. Jee, wat háát ik spinnen, ik voel de angst tot in mijn tenen.
Emoties en gevoelens zijn volgens Barrett aan elkaar verbonden. Ik denk dat dat in het geval van mensen en andere dieren met een verhoogd bewustzijn inderdaad meestal zo is. Maar het hoeft niet. Ik ben me lang niet altijd bewust van mijn emoties en de wetenschap bevestigt dat ik daarin niet alleen sta. Mensen hebben soms een therapeut nodig om het deurtje open te zetten!
Barrett is niet gewend om naar andere dieren te kijken dan de mens. Maar juist omdat emotionele reacties evolutionair nut hebben (om te overleven is het bijvoorbeeld best handig om snel en automatisch terug te deinzen voor gevaar), zie je ze terug in veel verschillende diersoorten. Darwin beschreef in zijn monografie uit 1872, The Expression of the Emotions in Man and Animals, als eerste de vele overeenkomsten in uitingen van emotie bij verschillende diersoorten. Hij stelde dat zelfs bij insecten bepaalde gedragingen de expressie weerspiegelen van emoties die homoloog zijn aan die van de mens (zoals woede en angst).
We weten nu dat het te veel vanuit de mens gedacht is om dit soort labels al te makkelijk bij allerlei diersoorten te gebruiken. Elke diersoort is uniek en heeft zijn eigen palet aan gedragingen, gedragingen die we missen als we hen puur door onze mensenbril bekijken. Maar zelfs fruitvliegjes beschikken over iets wat je zou kunnen omschrijven als ‘emotion primitives’, de fundamentele basisprocessen die ten grondslag liggen aan emotie.
Primitieve elementen
Ze omvatten eenvoudige, universele mechanismen zoals arousal (de mate van activatie), valentie (positieve of negatieve beoordeling), en basale gedragsneigingen (zoals ergens op af gaan of juist iets vermijden). Deze primitieve elementen vormen de basis waarop complexe emoties en gevoelens voortbouwen, vaak door interacties met cognitieve processen en omgevingsfactoren.
Beyond Right and Wrong: Fostering Connection in Emotion Theory Debates, zo luidt de titel van mijn antwoord op Barretts reactie op ons artikel. Barrett overtuigen hoeft niet, maar een goed gesprek kan ons verder helpen. De geschiedenis leert ons dat de waarheid meestal in het midden ligt. Zelfs het ooit sterk gepolariseerde nature-nurturedebat heeft nuance gekregen door de kennis over epigenetica (bepaalde genen komen alleen tot expressie onder specifieke omgevingsomstandigheden).
Ook al lijken de twee emotie-theorieën op het eerste gezicht onverenigbaar, ik denk dat ze elkaar kunnen aanvullen en dat we samen op zoek moeten gaan naar manieren om de gaten in onze kennis op te vullen met mooi onderzoek. „The ability to compromise and find common ground is not a weakness; it’s a strength” (Barack Obama).
Mariska Kret is hoogleraar cognitieve psychologie aan de Universiteit Leiden.
