Voor Pieter Omtzigt is het niet genoeg, woensdag aan het eind van het Tweede Kamerdebat over de vastgelopen formatie. PVV, VVD en BBB hebben er de hele dag van alles aan gedaan om hem terug aan de onderhandelingstafel te krijgen, ondanks hun enorme irritatie over zijn gedrag daar de afgelopen acht weken.
VVD-leider Dilan Yesilgöz had voor het eerst hardop gezegd wat in haar partij al langer rondgaat: dat de VVD de ‘gedoogrol’ opgeeft en voluit mee gaat doen aan een kabinet, al wil ze dat alleen als het ‘extraparlementair’ gaat heten en NSC van Omtzigt ook meedoet. PVV-leider Geert Wilders had gezegd dat zijn twittergedrag van de afgelopen weken – over de NPO die van hem mocht verdwijnen, over Yesilgöz die hij „zuur” noemde – „ook wel wat minder” had gekund .
Zelfs in de keuze van de nieuwe informateur, SER-voorzitter en PvdA’er Kim Putters, had Wilders rekening gehouden met de wens van Omtzigt. En die informateur gaat ook nog eens, na een rondje gesprekken met álle fracties in de Tweede Kamer, de kabinetsvariant onderzoeken die Omtzigt al heel lang zegt te willen: extraparlementair.
Lees ook
Weer een informateur met PvdA-wortels en met kennis van de ‘boze burger’
Maar zit Pieter Omtzigt wel te wachten op die toenadering? Hij blijft zeggen dat PVV, VVD en BBB eerst maar eens met z’n drieën moeten gaan praten over een minderheidskabinet, en misschien wil hij dat dan wel steunen. Als SGP’er Chris Stoffer vraagt of hij daarvoor „de SGP-variant” kiest, zonder officiële gedoogrol maar wel bijna altijd „constructief”, zegt Omtzigt: „Daar ben ik nog niet helemaal uit.”
Hij vindt de SGP-manier wel „sympathiek”, en probeert de partij van Stoffer er meteen bij te halen voor een „breed extraparlementair kabinet”. Want dat ziet hij nog steeds wel zitten. Maar dan op zijn eigen voorwaarden: met meer partijen dan alleen PVV, VVD, BBB en NSC. Kan ook het CDA daar niet aan meedoen? CDA-leider Henri Bontenbal moet er niets van hebben. „Het CDA”, zegt hij, „stapt niet in een coalitie met de PVV en zal ook geen gedoogconstructie met die partij aangaan.”
‘Wegloper’
Het zijn de terugkerende twijfels en steeds nieuwe voorwaarden van Omtzigt die PVV, VVD en BBB volgens betrokkenen in de formatiegesprekken al wekenlang hebben meegemaakt. En waar je in de wandelgangen van de Tweede Kamer bij die drie partijen veel ergernis over hoort. Maar ze weten ook dat ze Pieter Omtzigt in álle rechtse varianten van een kabinet nodig zullen hebben.
Toch willen ze hun irritatie over Omtzigt even stevig uiten, deze woensdagmiddag. Want de sfeer is flink verziekt geraakt. Wilders noemt Omtzigt meer dan tien keer, op allerlei manieren, een wegloper. „We moeten”, zegt hij, „verdorie onze verantwoordelijkheid nemen.” Yesilgöz verwijt Omtzigt „de politieke impasse” waar „het land” in terechtgekomen is, nadat hij vorige week „abrupt” was gestopt met de formatiegesprekken. Caroline van der Plas (BBB) noemt dat stoppen „een schoffering”. „En sorry hebben we nog niet gehoord.” Ze zegt ook dat ze heeft geprobeerd om het met Omtzigt uit te praten, en dat dat niet was gelukt: hij had haar niet gebeld, al had hij dat wel beloofd. Maar ook zíj noemt hem „heel belangrijk”, als Kamerlid. En NSC wil, denkt ze, in veel opzichten hetzelfde voor Nederland als BBB.
‘Stof moet neerdalen’
En zo is er bijna drie maanden na de verkiezingen nog geen begin van een nieuw kabinet. Over plannen is nog niet onderhandeld, compromissen zijn nog niet gesloten. Waar is het al die tijd dan wél over gegaan? Bij de partijen die niet meedoen in de formatie was dat woensdag de grote vraag. Vooral D66, GroenLinks-PvdA, CDA en ChristenUnie hebben geen zin om nóg een keer langs te gaan bij een informateur, alsof de verkiezingen net zijn geweest en de ‘verkennende fase’ nog moet beginnen. „Terug bij af”, zegt D66-leider Rob Jetten.
En wat bedoeld wordt met een extraparlementair kabinet, is hem en de meeste anderen in de Tweede Kamer niet duidelijk. Waar komen de bewindslieden vandaan? En wie bedenkt het beleid dat ze gaan uitvoeren? Als dat PVV, VVD, BBB en NSC zijn, zegt Jetten, dan is dat toch een gewoon meerderheidskabinet?
Het is de andere partijen wel duidelijk dat het nauwelijks de bedoeling is van PVV, VVD en BBB om bij die ‘extraparlementaire’ kabinetsvariant méér partijen te betrekken dan NSC. „Waar heeft u óns eigenlijk voor nodig?” vroeg Mirjam Bikker van de ChristenUnie. Van der Plas geeft toe dat de ‘tussenfase’ die nu begint, onder leiding van Kim Putters, vooral bedoeld is omdat „het stof moet neerdalen”. Want Omtzigt zei begin deze week nog in het AD dat hij het niet nóg een keer ziet zitten met dezelfde partijen.
Voor „de problemen in het land” willen PVV, VVD en BBB zo snel mogelijk verder met hun gesprekken, mét Omtzigt. Om hem weer aan tafel te krijgen, nemen ze nu extra tijd.
De ándere fractievoorzitters in de Tweede Kamer noemen het „relatietherapie”, die hun niet aangaat. Kim Putters wordt op woensdagavond wel benoemd, al stemmen GroenLinks-PvdA, Volt, Denk en de Partij voor de Dieren tegen de motie van de PVV die hem heeft gevraagd. Putters krijgt de opdracht om de mogelijkheden te onderzoeken voor een „vruchtbare samenwerking die recht doet aan de verkiezingsuitslag”. „Bijvoorbeeld”, zegt Wilders, „in de vorm van een extraparlementair, gedoog- of minderheidskabinet.” Putters mag er niet langer dan vier weken over doen.
Dienstauto uitgeleend
Daarmee komt een eind aan het werk van informateur Ronald Plasterk (PvdA). Het debat draaide om zíjn eindverslag, dat onaf was omdat Omtzigt vorige week dinsdagavond niet meer mee wilde doen. Plasterk zegt in de Tweede Kamer nog eens hoe verrast hij was geweest door het vertrek van Omtzigt. Hij had geen idee wat Omtzigt die dinsdag van plan was geweest toen die zijn dienstauto met chauffeur wilde lenen. „Het is staatseigendom, die auto”, zegt Plasterk. Pas later die avond drong tot hem door waar hij ‘ja’ tegen had gezegd. Omtzigt was met de dienstauto naar een hotel gereden om een klein groepje journalisten te vertellen dat hij ermee zou stoppen. „Een royaal gebaar”, noemt Plasterk het van zichzelf.
Na het debat is in de zaal te zien dat Kim Putters geen makkelijke taak wacht. Met Omtzigt bemoeien de partijleiders van PVV, VVD en BBB zich niet. Ze zijn bij hun bankjes wel heel druk met elkaar. Omtzigt loopt langs Yesilgöz, ze kijken elkaar niet aan. Zoals ze elkaar de hele dag niet hebben aangekeken. Hij gaat in de rij staan om Plasterk te bedanken, ze praten héél even. Of het nog over de dienstauto-onthulling was gegaan, wil Plasterk later die avond niet zeggen. „We hebben elkaar een hand gegeven.”
