Wie vormen de stoottroepen die Elon Musk loslaat op Washington?

Posted on February 7, 2025 by admin

Voor de grootscheepse saneringsoperatie die Elon Musk is begonnen binnen de Amerikaanse federale overheid, leunt de informele Trump-adviseur en techimiljardair sterk op enkele (vaak piepjonge) computerprogrammeurs. Hun voornaamste (of enige) arbeidservaring deden deze ‘techies’ op binnen een van Musks bedrijven, zoals Tesla, SpaceX, Twitter (nu X) of Neuralink. De brutale, disruptieve ‘move fast and break things’-mentaliteit die zij meekregen in Sillicon Valley, laten ze nu los op Washington.

Musks pseudo-ministerie voor overheidsefficiëntie (DOGE) heeft zich tot doel gesteld voor 4 juli 2026 tot 2.000 miljard dollar aan bezuinigingen te vinden. Hiervoor moet een van de grootste bureaucratieën ter wereld worden opgeschud, gestroomlijnd en verder geautomatiseerd – dat laatste vooral met inzet van nieuwe AI-technieken.

In december riep Musk geïnteresseerden per tweet op zich te melden voor een baan bij DOGE, waarvoor hij „lange dagen tegen weinig loon” in het vooruitzicht stelde. Het team dat hij samenstelde, weet sinds Trumps aantreden razendsnel zijn weg te vinden in de lettersoep van overheidsdiensten en agentschappen. Van het ‘federale chequeboekje’ BFS en ict-dienst TTS tot zorgregelingencentra CMS: overal kijken Musks tijdelijke krachten mee in databanken en overheidsservers.

Het verklaard doel is deze ter bezuiniging door te spitten op ‘verkwistende’ of ‘frauduleuze’ uitgaven. Maar onder dit mom hebben Musk en zijn discipelen nu wel toegang tot privédata van burgers en bedrijven, tot de broncode van .gov-websites en ook tot concurrentiegevoelige informatie over Musks zakelijke concurrenten.

Musks stekkerautobedrijf Tesla profiteerde de afgelopen jaren al van subsidieregelingen voor de elektrificatie van het Amerikaanse wagenpark en het aanjagen van de energietransitie. En met zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX haalde hij in het afgelopen decennium voor zeker 15 miljard dollar aan overheidsopdrachten binnen.

‘Musk-minions’

Deze „vijandige overname” door wat critici al een „vierde macht” van „Musk-minions” noemen, lijkt de afgelopen maanden gedegen voorbereid. Zo parachuteerde Musk eind vorige maand Thomas Shedd als directeur van de Technology Transformation Services (TTS). Deze federale ict-dienst ziet DOGE als cruciale schakel om toegang te krijgen tot systemen.

Voormalig Tesla-ingenieur Shedd hield ondergeschikten na zijn aantreden voor dat ze hun dienst moesten gaan zien als „een softwarestart-up die in financieel zwaar weer verkeert”, meldde techmedium Wired. Vervolgens werden de geschokte ambtenaren door Musks inhuurkrachten geïnterviewd over wat hun baan eigenlijk inhield, wat hun belangrijkste prestaties waren en welke hindernissen ze ondervonden om zo efficiënt mogelijk te werken. Ook werd hun kantoor verblijd met een verrassingsbezoek door Musk.

Met een lange loopbaan in Sillicon Valley, waarvan acht jaar bij Tesla, is Shedd een ervaren rot in Musks team. Veel andere leden zijn twintigers en werken pas enkele maanden of jaren voor hem. Omdat ze op tijdelijke basis worden ingehuurd, zouden ze niet onderworpen hoeven worden aan het gebruikelijke antecedentenonderzoek voor federale ambtenaren.

Lees ook

‘Ze willen álles slopen’: Amerikaanse ambtenaren in angst door drastische maatregelen van Trump en Musk

Media voerden zulke ‘background checks’ deze week alsnog uit en lichtten de doopceel van de Musk-medewerkers. Zoals die van de 25-jarige Marko Elez, een voormalig X- en SpaceX-ingenieur, die op het ministerie van Financiën gedetacheerd werd. Hij bleek daar voor zichzelf bevoegdheden te hebben bedongen om diep in de overheidsservers door te kunnen dringen. Nadat bleek dat hij zo software kon herschrijven, stapte een actiegroep naar de rechter. Die beperkte donderdagochtend zijn toegang tot ‘alleen-lezen’.

De ‘vijandige overname’ door ‘Musk-minions’ lijkt gedegen voorbereid

Diezelfde dag kwam Elez weer in opspraak, toen The Wall Street Journal verwijderde tweets opdiepte waarin Elez zich racistisch uitliet „over trouwen buiten mijn etniciteit” en over kenniswerkers die de techsector uit India haalt. Toen de krant bij het Witte Huis om een reactie vroeg, meldde dit dat Elez ontslag genomen had.

Eveneens donderdag kwam Wired met onthullingen over een andere ‘Muskie’. Deze Edward Coristine (19) tweet niet alleen druk onder het alias ‘Big Balls’, maar zou ook hebben gewerkt voor een bedrijf dat criminele hackers een tweede kans biedt. Daarnaast kan hij worden gelinkt aan een Telegram-account waar cyberaanvallen besteld kunnen worden, en aan een bedrijfje dat ook twee Russische web-domeinen registreerde. Ook Coristine heeft volop toegang tot overheidsservers.

Transmusical

Musk wist de nieuwscyclus deze week te domineren met de ontmanteling van het hulpagentschap USAID. Hiervoor legde DOGE de ene na de andere ‘woke’ begrotingspost bloot – van subsidies voor een vermeende transmusical in Colombia tot condooms voor de Taliban. Deze werden als ‘crap’ weggezet door het Witte Huis.

Maar er zijn ook eerste tekenen dat Musks missie zijn baas kan schaden. Om 2.000 miljard dollar te kunnen bezuinigen, ontkomt hij er niet aan ook te snijden in politiek en electoraal gevoeliger posten als sociale zekerheid, het veteranenpensioen en zorgregelingen Medicaid en Medicare.

De Democraten, onzichtbaar sinds hun nederlaag in november, hervonden deze week hun stem door de „ongekozen schaduwpresident” Musk aan te vallen. Een eerste, door Democraten bestelde enquête, wijst uit dat ook kiezers bedenkingen zouden krijgen bij Musks rol. De oppositie lanceerde al een andere lezing voor de afkorting DOGE: Destruction of Government by Elon.

Lees ook

Hoever wil Elon Musk gaan nu hij een bijna onbeperkte machtspositie binnen de Amerikaanse overheid heeft gekregen?

Mensenrechtenactivist Kenneth Roth blijft optimistisch over de internationale rechtsorde: ‘Er is altijd iets waar despoten om geven. Daar pak je ze op’

admin
April 4, 2025
0

Het was een veelzeggend beeld voor de staat van het internationaal recht. Na landing in Boedapest werd de Israëlische premier Benjamin Netanyahu donderdag op een rode loper onthaald door zijn ambtgenoot, Viktor Orbán. Dat terwijl lidstaten bij het Internationaal Strafhof de plicht hebben om Netanyahu te arresteren als hij op hun grondgebied landt. Dezelfde dag maakte Hongarije bekend dat het uit het Strafhof stapt.

Het is, zegt Kenneth Roth tijdens een gesprek in Amsterdam, „heel gevaarlijk om een uitzondering voor Israël te creëren” op de mensenrechtennormen. En niet alleen een autocraat als Orbán doet dat. Roth, van 1993 tot 2022 directeur van de invloedrijke ngo Human Rights Watch, wijst op de beoogde Duitse bondskanselier Friedrich Merz, die ook gezegd heeft dat hij Netanyahu zou verwelkomen.

„Het is volkomen begrijpelijk dat Duitsland het goed wil maken met Joden vanwege de Holocaust. De manier om dat te doen, is door sterke mensenrechtennormen te creëren, zodat ze Joden en alle anderen beschermen tegen herhaling van de Holocaust. Maar de Duitse regering ziet het steunen van Israël als haar bestaansrecht, ongeacht welke wreedheden dat land begaat. Dat ondermijnt de mensenrechtennormen die nodig zijn om Joden over de hele wereld te beschermen.”

Lees ook

Cadeautje voor Netanyahu, klap voor EU: Hongarije trekt zich terug uit het Internationaal Strafhof

Over zijn carrière publiceerde Roth onlangs het boek Righting Wrongs: Three Decades on the Front Lines Battling Abusive Governments. Hierin toont hij zich ondanks alles optimistisch over de mensenrechten.

Waar haalt u dat optimisme vandaan, nu de grote landen door autocraten geleid worden, het Internationaal Strafhof ondermijnd wordt en er in Oekraïne en Gaza allerlei oorlogsregels worden geschonden?

„Er is altijd een invalshoek om leiders ergens op aan te spreken. Hoe vreselijk de despoot of de dictator ook is, er is altijd iets waar ze om geven. Iets wat de mensenrechtengemeenschap hen kan verhinderen te krijgen, tenzij ze veranderen. Zo krijgen we dingen gedaan. Soms is het hun reputatie. Soms is het internationale erkenning. Er is altijd iets.”

Waar kun je Donald Trump op aanspreken?

„De ingang tot Trump is zijn ego en zijn verlangen naar een positieve erfenis. Die kunnen we beïnvloeden. Zie Oekraïne. Als Trump zijn zin zou krijgen, zou hij de militaire frontlinie tot nieuwe grens tussen Rusland en Oekraïne uitroepen. Dan zou Poetin zich herbewapenen en opnieuw binnenvallen. Wat Poetin wil, is niet een klein beetje grondgebied in Oost-Oekraïne. Hij wil de democratie van Oekraïne uitroeien. Zodat het geen model is voor het Russische volk. Daar is het altijd om gegaan.

„Dus waar we Trump van moeten overtuigen, is dat een slechte deal hem de Neville Chamberlain van de 21ste eeuw zou maken. Het zou een erfenis zijn van naïeve verzoening, zoals Chamberlain met Hitler deed. En dat de enige manier waarop hij een goede deal in Oekraïne kan krijgen, is door de Oekraïense democratie te behouden. Daarvoor is nodig dat de VS een vangnet bieden aan Europese vredeshandhavers in Oekraïne. De Britten en de Fransen zullen hopelijk meer troepen leveren. Maar ze hebben de Amerikaanse inlichtingendienst en luchtsteun nodig. Trump moet ervan overtuigd worden dat dat nodig is voor een goede deal.”

Hoe kun je de mensenrechten nog verdedigen in het Trump-tijdperk?

„Andere regeringen kunnen een leidende rol spelen als de Verenigde Staten niet meedoen. Er zijn talloze wereldwijde verdragen gesloten ondanks de tegenstand van de VS, Rusland en China: het verdrag om antipersoonsmijnen te verbieden, het verdrag om clustermunitie te verbieden, het verdrag om het Internationaal Strafhof op te richten. Andere regeringen bundelden hun krachten en hadden de morele autoriteit om te zegevieren. We kunnen niet naar de VS kijken als enige verdediger van mensenrechten.”

Wat kan de internationale gemeenschap doen tegen de sancties die Trump aan het Internationaal Strafhof oplegt?

„In mijn ogen is het niet onmogelijk voor aanklager Karim Khan van het Strafhof om Trump aan te klagen voor obstructie van de rechtsgang. Het is een misdaad om gerechtspersoneel te intimideren of te bedreigen vanwege hun officiële taken. Dat is precies wat Trump deed.”

U schrijft over het instrument van ‘shaming’: een regering te schande maken, opdat ze zich schaamt voor haar mensenrechtenschendingen. Werkt dat nog, met leiders die zich nergens voor lijken te schamen?

„Dat is niet helemaal waar. Neem Israël: het lijkt er misschien op dat Netanyahu ongebreideld zijn gang gaat. Maar de Amerikaanse regering heeft enorme macht over Israël, omdat het de belangrijkste leverancier is van wapens en militaire hulp. Als Joe Biden dreigde om die steun in te trekken, deed Netanyahu een beroep op de Republikeinen rechts van hem. Maar er is niemand rechts van Trump. Dus als Trump Netanyahu vertelt hoe hij iets moet doen, doet hij dat.

„Trump te schande maken werkt niet zoals je zou verwachten. Als je Trump vertelt dat hij mensenrechten schendt, zou zijn antwoord zijn: wat zijn die? Je weet dat het hem niets kan schelen. Maar je weet ook dat Trump een verheerlijkt zelfbeeld heeft als een meesterlijke dealmaker. En hij wil daarvoor erkenning. Hij wil een Nobelprijs voor de Vrede. En hij wil vooral normalisatie van de betrekkingen tussen Saoedi-Arabië en Israël. Dat zal niet gebeuren zonder een duidelijk pad naar een Palestijnse staat. En dus denk ik dat het onze taak is om Trump het juiste te laten doen om de verkeerde reden: om een Palestijnse staat te eisen. Netanyahu zou moeten luisteren. Trump verkeert ironisch genoeg in een betere positie om een Palestijnse staat veilig te stellen dan Biden.”

Bent u geschokt door het loslaten van mensenrechten in de Gaza-oorlog?

„De Israëlische regering scheurt de Geneefse Conventies aan flarden. Ook als je op een militair doel schiet, mag je geen onevenredig aantal burgerslachtoffers maken. Onderzoeken hebben aangetoond dat het nu een Israëlische militaire doctrine is dat je twintig burgers mag doden voor één lage Hamas-strijder. Dat is volkomen onevenredig. Dat is een oorlogsmisdaad.

„Ik denk dat het slechts een kwestie van tijd is voordat het Internationaal Strafhof mensen hiervoor aanklaagt. Netanyahu en oud-minister Yoav Gallant van Defensie zijn tot nu toe alleen aangeklaagd voor hun uithongeringsstrategie. Maar niemand is nog aangeklaagd voor willekeurige bombardementen. Bommen van tweeduizend pond zijn volstrekt ongepast in een dichtbevolkt gebied. Je weet dat deze bommen iedereen binnen een straal van twee voetbalvelden kunnen doden. En Israël heeft ze herhaaldelijk gebruikt. Het zou me niet verbazen als Khan een reeks Israëlische functionarissen aanklaagt.

„Ook de Israëlische nederzettingen op de bezette Westelijke Jordaanoever zijn een oorlogsmisdaad. En het is niet eens moeilijk te bewijzen. Ze liggen daar. Ik denk dat het Strafhof nog veel meer kan doen.”

Lees ook

‘Zij hebben wapens en stokken, wij hebben camera’s’ – kolonisten terroriseren Palestijns dorp in Masafer Yatta

Wat vindt u van de kritiek dat Human Rights Watch zich buitensporig op Israël richt?

„Voor mensen die zeggen dat we ons alleen op dit of dat land richten, kijk dan eens op onze website. Dat is gewoon niet waar. Human Rights Watch is in honderd landen actief. Dictators en autocraten zeggen graag dat we alleen op hen mikken. Maar Human Rights Watch past overal dezelfde principes toe. Dezelfde normen voor feitenonderzoek. Dat is de bron van onze geloofwaardigheid.

„De kritiek dat we Israël oneerlijk aanvallen is gewoon een goedkoop excuus om kritiek op Israël te vermijden. Want de verdedigers van de Israëlische regering willen niet minder kritiek op Israël. Ze willen geen kritiek op Israël. Dat gaat niet gebeuren zolang Israël deze enorme oorlogsmisdaden begaat.”

Kan het Internationaal Strafhof nog functioneren als lidstaten niet bereid zijn om arrestatiebevelen op te volgen?

„Laten we niet vergeten dat het Hof recent nog een flink succes te vieren had: de arrestatie van de Filippijnse oud-president Rodrigo Duterte. Wij brachten al een rapport uit toen hij burgemeester was van Davao City en daar een doodseskader organiseerde dat hetzelfde deed als toen hij president was: jonge mannen executeren van wie hij beweerde dat ze drugsdealers waren. We hebben lang aangedrongen op verantwoording voor zijn daden en het is erg bemoedigend om hem in hechtenis te zien in Den Haag.”

Ziet u nog andere optimistische voorbeelden voor de internationale rechtsorde?

„De algemene opvatting is dat de autocraten wereldwijd de overhand hebben en dat de democratie in verval is. Ik denk dat dat te simplistisch is. Mensen die onder autocraten leven maken bijna allemaal duidelijk dat ze eruit willen. Ze willen een verantwoordelijke democratie. En dus hebben we massaal protest na massaal protest tegen autocratie gezien, het meest recent in Turkije. Maar je kunt ook kijken naar Servië, Hongkong, Thailand, Myanmar, Bangladesh, Sri Lanka, Iran, Rusland, Wit-Rusland, Polen, ga maar door.

„Het probleem vandaag de dag ligt bij de gevestigde democratieën, waar mensen die zich achtergesteld voelen vatbaar zijn voor de autocratische aantrekkingskracht. En dus moeten we democratieën ertoe aanzetten om iedereen in het land beter te bedienen. Maar ook om terug te vechten tegen de autocratische neiging om bepaalde minderheden tot zondebok te maken. We moeten laten zien dat het aanwijzen van zondebokken vaak een excuus is om de echte problemen van een land niet aan te pakken.

„We moeten ook het gevoel versterken dat alle inwoners van een land lid zijn van de gemeenschap. Dat is het probleem van identiteitspolitiek, want als we alleen maar bezorgd zijn over deze of gene identiteit, versterkt dat de gemeenschap niet. Het maakt het makkelijker voor een autocraat om bepaalde identiteiten eruit te pikken die niet in de smaak vallen. En dus moeten we terug naar het idee dat geen van onze rechten veilig is totdat de rechten van iedereen veilig zijn. Als de autocraat kan zeggen dat we vandaag de rechten van homo’s of immigranten afpakken, dan zal dat morgen ook anderen overkomen.”

Na ontdekking van een ‘vernietigingskamp’ van een drugskartel zoekt Mexico weer even naar zijn vele vermisten

admin
March 31, 2025
0

De muren van het vierkante hoofdgebouw waren ooit rood geverfd. De rest van de betonnen omheining is even grauw als de verkleurde akkers eromheen. Een zwarte toegangspoort, met twee steigerende paarden erop geschilderd. En daarboven, in grote witte letters: ‘Izaguirre Rancho’.

‘Narcoboerderij’. ‘Vernietigingskamp’. Sommige Mexicaanse opiniemakers noemden de plek met veel gevoel voor overdrijving ‘het Auschwitz van Mexico’. Op deze plek trof een groep buscadoras, moeders die stad en land afzoeken naar hun vermiste kinderen, begin maart een tafereel dat zelfs voor Mexicanen, gewend aan gruwelijkheden, alle voorstelling te boven ging.

Op het terrein van de verlaten boerderij, op een uur rijden van miljoenenstad Guadalajara in de deelstaat Jalisco, werden honderden kledingstukken, botresten en verkoolde menselijke resten gevonden. De tweehonderd paar schoenen die op het terrein lagen, gaven een idee van het aantal mensen dat hier mogelijk was omgebracht en vervolgens verbrand.

Een collectief van ‘buscadores’ vond honderden kledingstukken, botfragmenten en verkoolde menselijke resten.

Op de ranch waren drie crematoria gebouwd.

Foto’s Ulises Ruiz/AFP

Raúl Servín is aangesloten bij Guerreros Buscadores De Jalisco, het collectief dat de gruwelijkheden op de ranch ontdekte. „Al langer hoorden we verhalen dat deze plek werd gebruikt als kamp door het Jalisco-kartel. Jongeren uit heel Mexico werden hier heen gebracht, gedwongen om zich aan te sluiten bij het kartel. Wie weigerde, werd vermoord”, zegt Servín. Na de ontdekking werd zijn collectief platgebeld door wanhopige ouders uit heel Mexico, vertelt hij. Sommigen hadden op televisie de kleren gezien die hun kinderen droegen toen ze vermist raakten.

‘Izaguirre’ heeft opnieuw een van de grootste problemen van Mexico in de schijnwerpers gezet: de enorme aantallen Mexicanen die ieder jaar vermist raken en naar wie hun families, vaak zonder hulp van de autoriteiten, wanhopig blijven zoeken. Sinds 2023 zijn er jaarlijks meer vermissingen dan moorden in Mexico. Momenteel staan er meer dan 125.000 mensen als vermist geregistreerd in het land, van wie er ruim zestigduizend mensen sinds 2019 zijn verdwenen, merendeels jonge mannen tussen de 20 en 34 jaar. Jalisco, de thuisbasis van het gelijknamige kartel, is de staat waar de meeste mensen verdwijnen.

**Delen van de ranch** zijn met afzetlint afgesloten tijdens een rondleiding voor journalisten.

‘Het doel is ontmenselijking’

Darwin Franco is oprichter van de onafhankelijke nieuwssite ZonaDocs. In 2019 publiceerde hij een onderzoek over het bestaan van minstens 28 ‘vernietigingskampen’ in en rond Guadalajara. „Het doel van dit soort plekken is ontmenselijking. Het breken van de ziel”, vertelt Franco. „Je moet kiezen tussen moorden of vermoord worden. En als je later besluit te ontsnappen, gaan ze achter je familie aan.”

Lees ook

Hoe de verdwijning van 43 Mexicaanse studenten na tien jaar nog altijd symbool staat voor een gecorrumpeerd systeem

Hij vertelt hoe het kartel te werk ging op de Rancho Izaguirre. „Het plaatste op Facebook nepvacatures, waar jongeren, vaak uit omliggende staten, op ingingen. Ze reisden vol verwachting naar het busstation in de buurt en werden naar de boerderij gebracht. Wie weigerde zich bij het kartel aan te sluiten, werd vermoord, in stukken gehakt en verbrand. De rest kreeg militaire training.”

Gedwongen rekrutering door de georganiseerde misdaad is een van de redenen dat de vermissingscijfers in Mexico zo hoog zijn en waarschijnlijk ook de reden dat het met name jonge mannen zijn die verdwijnen. In een in wetenschappelijk tijdschrift Science gepubliceerde studie uit 2023 schreven onderzoekers dat enorme misdaadorganisaties als het Jalisco-kartel wekelijks tot 370 mensen moeten aanwerven om te blijven opereren.

**Leden van het collectief** ‘Guerreros Buscadores’ zoeken naar menselijke resten in de drie crematoria op het terrein.

Lakse aanpak autoriteiten

Hoewel massagraven, clandestiene crematoria en trainingskampen van kartels niets nieuws zijn in Mexico, illustreerde de zaak-Izaguirre ook weer hoe laks autoriteiten de georganiseerde misdaad aanpakken. In september 2024 was er al een inval geweest op het terrein door de militaire politie. Onderzoekers troffen toen onregelmatigheden aan op het terrein, die zouden duiden op mogelijke clandestiene graven, maar om nog onbekende reden kwam het onderzoek destijds stil te liggen. Zonder het werk van het collectief waren de gruwelijkheden mogelijk nooit ontdekt.

Na de vondst heeft het Openbaar Ministerie van Jalisco een website opgezet, waar families tussen bijna zeshonderd voorwerpen kunnen zoeken of ze iets herkennen. Raúl Servín lacht erom. „Mijn zoon is zeven jaar geleden vermist geraakt. Ik heb pas deze week een uitnodiging gekregen voor een dna-test. In het forensisch instituut hier in de staat liggen vijfduizend lichamen. Alleen onder druk van de publieke opinie doen ze alsof ze ons serieus nemen. Anders gebeurt er niets”, schampert hij.

Lees ook

Mexicanen zoeken zelf naar hun vermiste familieleden

De collectieven van buscadoras zijn vrijwel de enige reden dat vermissingszaken in Mexico niet volledig naar de achtergrond verdwijnen. Op een vroege ochtend verzamelt zich in het centrum van Guadalajara een groep ouders. Ze hebben gehoord dat in een kloof aan de rand van de stad, waar veel illegaal afval wordt gedumpt, ook regelmatig lichamen worden weggegooid. Héctor Flores, die sinds vijf jaar zoekt naar zijn zoon Salvador, stapt zenuwachtig in de bus. „Wij gaan normaal gesproken eerste naar een plek toe, vaak omdat we tips krijgen. Als we iets vinden komen de autoriteiten pas in actie”. Hij zucht diep. „Maar vervolgens kan het nog jaren duren voordat gevonden lichamen geïdentificeerd worden.”

Zonder twijfel loopt hij even later rond tussen de vuilniszakken. Als de grond is omgewoeld, of als er vuilniszakken liggen waar veel vliegen opzitten, steekt hij er een lange, ijzeren paal in. Vervolgens ruikt hij aan de punt. „Ik doe dit al jaren”, zegt hij met een grimas. „De geur van lijken herken ik uit duizenden”. Hij veegt het zweet van zijn voorhoofd en ploegt door.

Tijdens een herdenking in de nabijgelegen stad Guadalajara leggen mensen paren schoenen op een grote stapel.

Nabestaanden van mogelijke slachtoffers van de Izaguierre-ranch troosten elkaar tijdens een mis in Guadalajara.

Foto’s Ulises Ruiz/AFP

Na 34 jaar is er eindelijk een akkoord over de grenzen in Centraal-Azië. ‘Een last van onze schouders’

admin
March 31, 2025
0

Opluchting. Die emotie overheerste onder de Kirgiziërs toen zij eerder deze maand hoorden dat hun regering een grensakkoord had gesloten met buurland Tadzjikistan, vertelt de Kirgizische politicoloog Shairbek Dzhuraev. „We wisten dat er onderhandelingen plaatsvonden en dat een akkoord eraan zat te komen. Maar dat het nu echt zover is, is een last van onze schouders.”

„Als de andere kant om een meter land vraagt, kun je beter twee meter geven en een lijn trekken”, luidt volgens Dzhuraev een populaire uitdrukking in Kirgizië. Die tijd is gelukkig voorbij, zegt de politicoloog, voorzitter van onderzoeksinstituut Crossroads Central Asia. „Er is nu duidelijkheid en een nieuwe status quo die veel beter is dan de jarenlange dreiging van geweld. En dat is een grote opluchting voor iedereen.”

Het half maart gesloten akkoord maakt een einde aan ruim drie decennia van conflict over de 976 kilometer lange grens die de twee landen scheidt. In 2022 leidde het geschil nog tot een gewelduitbarsting die zo’n honderd burgerlevens kostte. Voor het eerst is er nu overeenstemming over de afbakening. Naar aanleiding daarvan organiseren Kirgizië, Tadzjikistan en Oezbekistan – dat de afgelopen jaren al de grensconflicten met beide landen beslechtte – maandag de eerste trilaterale top in de Tadzjiekse plaats Choedzjand. Een „historische” bijeenkomst, zo schrijven verschillende Centraal-Aziatische media.

Op de top zullen de drie landen onder meer spreken over het versterken van regionale samenwerking, veiligheid en infrastructuurprojecten. Dat de drie met elkaar overleggen, is een doorbraak; tot nu toe vonden ontmoetingen vooral plaats in een internationale context, onder aanvoering van Rusland of China.

Acht exclaves

De grensconflicten in Centraal-Azië hebben hun wortels in de Sovjettijd, toen Moskou de grenzen keer op keer hertekende, zonder al te veel rekening te houden met landbouwgrond, het scheiden van families en de toegang tot belangrijke bronnen zoals water. Dat leidde tot een complexe kaart, met name in de Ferghana-vallei, het dichtstbevolkte en vruchtbaarste gebied in Centraal-Azië, waar Oezbekistan, Kirgizië en Tadzjikistan aan elkaar grenzen. In en om die vallei liggen maar liefst acht exclaves. Sommige wegen slingeren om de paar kilometer een ander land in.

Onder het Sovjetbewind was dat geen probleem: de vijf Centraal-Aziatische landen behoorden tot dezelfde unie en alle inwoners konden vrij reizen door de hele Unie. Maar de onafhankelijkheid in 1991 bracht dat systeem aan het wankelen.

Dat gebeurde niet meteen, herinnert Eric McGlinchey zich. De hoogleraar politicologie aan de George Mason Universiteit in de Verenigde Staten, gespecialiseerd in Centraal-Azië, kon in 1995 nog vrij rondreizen in het gebied en grenzen oversteken zonder dat hij het doorhad – en dat allemaal op een Russisch visum. Maar naarmate de landen zich verder ontwikkelden als onafhankelijke staten, groeide ook het bewustzijn over de grens en de implicaties daarvan, bijvoorbeeld voor de toegang tot water, landbouw- en weidegrond in de Ferghana-vallei, legt McGlinchey uit.

Ook de toetreding van Kirgizië tot de Euraziatische Economische Unie, waar Tadzjikistan geen onderdeel van uitmaakt, laat het belang van de grens zien: door dit lidmaatschap is brandstof in Kirgizië 40 procent goedkoper dan een paar kilometer verderop in Tadzjikistan.

Eerste geweld rond Voroech

Eind jaren negentig ontstonden de eerste opstootjes rond de grens, vaak gericht tegen werkzaamheden op wegen die beide landen beweerden te bezitten. Ook zijn er veel voorbeelden van kinderen die stenen gooiden naar auto’s met een nummerbord van het buurland.

Een van de meest betwiste gebieden is de weg naar de Tadzjiekse exclave Voroech in Kirgizië. Zowel Tadzjikistan als Kirgizië zeggen die twintig kilometer lange weg te bezitten en beroepen zich daarbij op Sovjetkaarten uit verschillende jaren. Het eerste gewelddadige grensconflict ontstond dan ook over deze weg, naar aanleiding van werkzaamheden begin 2014. Voor het eerst werd over en weer geschoten. Kirgizië beschuldigde Tadzjikistan ook van het gebruik van mortier- en raketgranaten. Acht mensen raakten gewond.

Lees ook

Grensconflict Centraal-Azië vormt nieuw probleem voor Poetin

Een paar jaar later liep het veel verder uit de hand. In april 2021 beschuldigde Kirgizië Tadzjikistan ervan beveiligingscamera’s te hebben geplaatst op Kirgizisch grondgebied bij het Golovnoi-waterdistributiepunt, een Sovjetbouwwerk op de grens dat het water van de rivier de Isfara verdeelt. Het conflict werd al snel gewelddadig, beide landen zetten hun legers in. Bij het geweld kwamen meer dan dertig mensen om het leven.

Aan de grens tussen de Kirgizische provincies Osh en Batken en de Tadzjiekse provincie Soeghd ging het een jaar later opnieuw mis, toen de twee landen in september 2022 elkaar ervan beschuldigden het vuur te hebben geopend op militaire en civiele doelen. Bij beschietingen over en weer werden zo’n honderd mensen gedood, honderdduizend mensen moesten hun huis verlaten en veel gebouwen raakten beschadigd.

Op 13 maart werd de Tadzjiekse president Rahmon **met veel ceremonieel** welkom geheten tijdens een bezoek aan het Kirgizische Bisjkek.

180 vergaderingen

Onderhandelingen over de grenzen zijn niet nieuw. Na de dodelijke geweldsuitbarsting in 2022 ging een nieuwe gespreksronde van start, maar ook daarvóór spraken de landen hierover. „De afgelopen twintig jaar hebben wij ongeveer 180 vergaderingen over de afbakening van de grens gehad”, zei de Tadzjiekse president Emomali Rachmon al in 2021. Voor een deel waren die succesvol: in 2015 bereikten de landen overeenstemming over ruim vijfhonderd kilometer van de grens, maar dat ging grotendeels om het dunbevolkte Pamirgebergte. De meeste betwiste 450 kilometer van de grens, dwars door de Ferghana-vallei, bleef onafgebakend.

Dat het de afgelopen jaren niet lukte om daar overeenstemming over te bereiken, komt volgens Dzhuraev vooral door een gebrek aan politieke wil. „In een proces van grensafbakening kun je vanuit het perspectief van de bevolking alleen maar verliezen, je krijgt nooit alles wat je wil. Daarom was dit voor de politiek lange tijd te pijnlijk om door te zetten.” Autoritaire leiders zijn in het verleden meermaals afgerekend omdat ze te veel land weggegeven zouden hebben, zegt McGlinchey. „In 2022 werd bijvoorbeeld in Kirgizië geprotesteerd nadat Bisjkek grensafspraken had gemaakt met Oezbekistan. Daar zat president Sadyr Zjaparov echt niet op te wachten.”

Dat de situatie nu anders is, heeft er vooral mee te maken dat Zjaparov steviger in het zadel zit, legt McGlinchey uit. Sinds zijn aantreden in 2020 is zijn positie steeds verder gestabiliseerd, terwijl de Kirgizische economie groeide. „Zjaparov voelde zich pas recent zelfverzekerd genoeg om het conflict echt aan te passen. Dat heeft verschil gemaakt.”

Eenzelfde soort ontwikkeling zag je in Oezbekistan, zegt Dzhuraev. „Onder president Karimov waren de relaties met de buurlanden stroef, maar toen Mirzijojev in 2016 president werd stelde hij zich heel anders op. In de jaren daarna werden alle grensconflicten met Kirgizië en Tadzjikistan opgelost.”

Lees ook

Waarom Poetin niet moet rekenen op steun uit Centraal-Azië

Daarbij komt dat de situatie rond voormalig kolonisator Rusland is veranderd. Moskou was lange tijd erg betrokken bij Centraal-Azië en heeft militaire bases in zowel Kirgizië als Tadzjikistan, maar sinds het begin van de oorlog in Oekraïne in 2022 is de aandacht verslapt. „Dat heeft het gevoel van onafhankelijkheid in Centraal-Azië versterkt”, zegt McGlinchey. „De landen kijken nu meer naar elkaar voor hulp, handel en communicatie. We zien een niveau van regionalisme dat er eerder niet was.”

Het verbeterde regionale contact maakte het grensakkoord mogelijk, waarbij beide landen zeggen 190 hectare land te hebben ingeleverd. De eerste gevolgen lijken positief: Rahmon bracht half maart voor het eerst in twaalf jaar een staatsbezoek aan Bisjkek om de overeenkomst te tekenen. Na vier jaar waarin de Tadzjiekse nationale vliegmaatschappij niet tussen Doesjanbe en Bisjkek vloog, wordt vanaf april ook het vliegverkeer hervat.

**Met een ceremonie op het vliegveld** van het Tadzjiekse Choedzjand werd op 16 maart de heropening van de grens met Kirgizië luister bijgezet.

Autocratisch karakter

Of de vrede duurzaam is, hangt volgens Dzhuraev af van de manier waarop de afspraken worden uitgevoerd. „De afbakening staat nu alleen nog maar op papier. Maar het gaat om de letterlijke grens, om waterfaciliteiten en wegen, die nog gecreëerd, verplaatst of uitgewisseld moeten worden. Eén dorp zal zelfs volledig verplaatst worden.”

De inwoners van de grensregio zijn volgens hem overwegend blij met het akkoord – de dreiging van geweld was voor hen het grootst. Het succes valt of staat nu bij de manier waarop de landen dit proces uitvoeren, zegt Dzuraev. „Als een grenswacht meteen gaat schieten als iemand een fout maakt, kan het conflict zo weer oplaaien. Het zou helpen als de regering gebruik van geweld in het grensgebied expliciet uitsluit, maar die verklaring heb ik nog niet gezien.”

Het autocratische karakter van de Kirgizische en in nog grotere mate de Tadzjiekse regering helpt in ieder geval, zegt McGlinchey: „Zjaparov heeft in 2022 elf demonstranten in de cel gegooid na protesten over de grens. Ik vermoed dat de oppositie nu wel twee keer nadenkt voor ze van zich laten horen.”

‘Musk-minions’

Transmusical

Related Posts

Mensenrechtenactivist Kenneth Roth blijft optimistisch over de internationale rechtsorde: ‘Er is altijd iets waar despoten om geven. Daar pak je ze op’

Na ontdekking van een ‘vernietigingskamp’ van een drugskartel zoekt Mexico weer even naar zijn vele vermisten

‘Het doel is ontmenselijking’

Lakse aanpak autoriteiten

Na 34 jaar is er eindelijk een akkoord over de grenzen in Centraal-Azië. ‘Een last van onze schouders’

Acht exclaves

Eerste geweld rond Voroech

180 vergaderingen

Autocratisch karakter