„Ik ben noodgedwongen overgestapt op pillen tot de Ozempic weer op voorraad is”, schrijft een patiënt op 6 januari op het Meldpunt medicijntekorten van Diabetesvereniging Nederland. „Helaas zijn mijn darmen weer overprikkeld.” Een melding op 9 januari: „Ozempic niet verkrijgbaar en moest over op Rybelsus, maar ik ben erg ziek van de tabletten. Nu een lagere dosering en gaat wat beter maar vraag me af of de werking goed is voor mijn diabetes.”
Waar fabrikant Novo Nordisk in september voor waarschuwde, is gebeurd: diabetespatiënten die Ozempic inspuiten om hun bloedsuikerspiegel stabiel te houden, moeten sinds enkele weken op andere medicijnen overstappen.
Ozempic is namelijk niet alleen een succesvol diabetesmedicijn, het blijkt ook bijzonder effectief tegen overgewicht. Gebruikers verliezen gemiddeld 15 procent van hun gewicht in anderhalf jaar. Als afslankmiddel heeft Ozempic de vraag wereldwijd enorm aangewakkerd, geholpen door beroemdheden als Elon Musk en Oprah Winfrey. „Dat er een goedgekeurd medicijn is om op gewicht en gezonder te blijven, voelt als een opluchting, als verlossing, als een geschenk”, zei Winfrey in het magazine People.
In Nederland is het gebruik van Ozempic sinds de introductie gestaag opgelopen, van 12.000 gebruikers in 2019 tot 71.000 afgelopen jaar, blijkt uit nieuwe cijfers van de Stichting Farmaceutische Kengetallen. Als Ozempic over de toonbank ging, betaalde de gebruiker dat ruim één op de tien keer zelf, zonder vergoeding van de verzekeraar. Dat duidt erop dat duizenden Nederlanders het medicijn gebruiken als afslankmiddel – want diabetespatiënten krijgen Ozempic vrijwel altijd vergoed, mensen met overgewicht niet.
Hoewel diabetespatiënten nog steeds de meerderheid vormen, is de groep die bereid is om Ozempic zelf te betalen de afgelopen twee jaar vertienvoudigd. Twee groepen strijden nu in de apotheek om één medicijn. Terwijl zij elkaar in Facebook-groepen en in de media de schuld geven van het tekort, zijn het artsen die beide groepen de recepten uitschrijven en apotheken die het verstrekken.
Voorschrijven mag
Wie zijn al die nieuwe gebruikers, en hoe komen ze aan het schaarse medicijn dat eigenlijk voor diabetespatiënten bedoeld is? Wie het zelf betaalt, moet elke maand ongeveer 135 euro afrekenen voor de prikpennen. En dat blijft zo: het effect duurt zolang het medicijn gebruikt wordt. Wie stopt komt meestal weer aan.
Ozempic is een recept-plichtig medicijn. Apothekers mogen het alleen verstrekken als het is voorgeschreven door een arts. Volgens de richtlijnen zou Ozempic weliswaar alleen aan diabetespatiënten mogen worden voorgeschreven, maar artsen kunnen van die richtlijn afwijken en het ook voorschrijven aan mensen zonder diabetes. Bij dit zogenoemd off label voorschrijven, wordt Ozempic niet vergoed door de verzekeraar.
Het zijn met name privéklinieken die gebruikmaken van deze vrijheid. De artsen die daar werken, bieden behandeltrajecten waarvoor patiënten al snel 1.000 euro betalen. De Nederlandse Obesitas Kliniek, groot geworden met maagverkleiningen, heeft het aantal cliënten de afgelopen jaren elk jaar zien verdubbelen. Zo’n tweeduizend cliënten krijgen er nu een behandeling voor gewichtsverlies.
Mensen vragen specifiek naar Ozempic, ziet medisch directeur Gijs van Acker. Hij schat dat het middel wordt ingezet bij ongeveer tachtig procent van de cliënten, als onderdeel van een behandeling waarbij ze ook aan een gezondere leefstijl werken.
Van Acker van de Nederlandse Obesitas Kliniek nuanceert het beeld dat de beperkte voorraad nu terechtkomt bij mensen die een paar kilo kwijt willen. Weliswaar is het nu alleen weggelegd voor mensen die het kunnen betalen, zegt Van Acker. „Maar we houden ons aan de richtlijnen voor obesitas.” Het wordt alleen voorgeschreven aan mensen met obesitas, of overgewicht met bijkomende aandoeningen. „Mensen die een paar kilo kwijt willen om in hun jurkje te passen, krijgen het niet.”
Lees ook
Farmaceut begint campagne tegen eigen medicijn Ozempic: ‘Gebruik het níét om af te vallen’
Gevolgen van de schaarste
Van Acker zou zelf ook liever een medicijn voorschrijven dat speciaal voor overgewicht bedoeld is, zegt hij. Het is hem te doen om de werkzame stof, semaglutide. Inmiddels krijgt een deel van zijn cliënten Wegovy. Dat medicijn komt uit dezelfde fabriek als Ozempic, heeft dezelfde werkzame stof, maar zit in pennen met een hogere dosis, speciaal ontwikkeld voor gewichtsverlies. En is vooralsnog alleen te koop bij Thuisapotheek.nl, die het uit het buitenland haalt zolang het hier nog niet op de markt is.
Klinieken zijn open over afvallen met medicijnen. Maar opvallend is dat een groot deel van de mensen die zelf betalen een recept van de huisarts inlevert. Het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) en de huisartsen die NRC benaderde, herkennen zich niet in het beeld van de dokter die Ozempic geeft om af te vallen. Ook niet als patiënten erom vragen en zelf willen betalen, zeggen ze. Het NHG roept huisartsen op om het middel wegens de tekorten alleen voor te schrijven aan patiënten met diabetes.
Maar met zo’n 12.000 huisartsen in Nederland, en een bevolking waarvan de helft overgewicht heeft, valt niet uit te sluiten dat een huisarts weleens zwicht onder druk van de toenemende vraag naar Ozempic. „Ik weet dat ze er zijn”, zegt Annemieke Horikx van apothekersorganisatie KNMP. Hoewel ook voor haar niet duidelijk is hoe vaak huisartsen Ozempic als vermageringsmiddel voorschrijven. Tegelijkertijd hebben ook apothekers een verantwoordelijkheid als er schaarste is, vindt Horikx. Ze kunnen ervoor kiezen het niet te verstrekken. „Overgewicht levert gezondheidsrisico’s op, maar diabetes is op korte termijn schadelijker. Het gebruik door mensen zonder diabetes zorgt voor tekorten waarvan mensen die het harder nodig hebben de dupe zijn.”
Dat er zo veel artsen zijn die Ozempic voorschrijven om af te vallen, is diabetespatiënten een doorn in het oog want zij ondervinden hier nu de gevolgen van. „Voor iedereen die medicijnen gebruikt, is overstappen vervelend”, zegt Karen Schipper namens de Diabetesvereniging Nederland. Ze wijst erop dat het overstappen op een ander medicijn ervoor kan zorgen dat glucosewaarden weer gaan schommelen.
Dat ook mensen met obesitas een goede behandeling verdienen, bestrijdt niemand. Obesitas is een ziekte, zegt Liesbeth van Rossum, hoogleraar en internist-endocrinoloog in het Erasmus MC, en er zijn mensen die zonder medicijnen nooit meer voldoende zullen afvallen. Maar het stoort Van Rossum dat klinieken reclame maken voor behandelingen met medicatie. „Wat je nu soms ziet is dat mensen die het helemaal niet nodig hebben, het gebruiken. Terwijl er al langer medicijnen bestaan die zijn bedoeld voor de behandeling van obesitas.” Uit studies blijkt dat deze alternatieven zoals Mysimba en Saxenda niet zo effectief zijn als Ozempic, maar ze worden tenminste wel door de zorgverzekeraar vergoed.
De alternatieven raken verder uit zicht, naarmate de belangstelling voor Ozempic groeit. De aandacht in kranten en online bereikte een piek in september, juist toen fabrikant Novo Nordisk een campagne begon om het middel terughoudend voor te schrijven en zo veel mogelijk te reserveren voor diabetespatiënten. Er werden die maand 81 krantenberichten gepubliceerd waarin het middel werd genoemd, ook het aantal Nederlandse zoekopdrachten op Google was nog nooit zo hoog.
Niet te dempen
De oproep van Novo Nordisk wist de vraag niet te dempen. De uitgifte van Ozempic liep alleen maar verder op – in augustus ging het nog 26.000 keer over de toonbank, in november was dat al 33.000 keer. Pas in november, twee maanden na de start van de campagne, stuurt het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen een officieel tekorten-bericht uit.
Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik wijst naar de producent, Novo Nordisk. „Wij waren in september meteen sceptisch, niet zozeer over de intenties, maar over het effect van die oproep. Aandacht leidt immers tot meer vraag”, zegt Marloes Dankers van het instituut. Fabrikanten zouden niet zelf de publiciteit moeten zoeken met berichten over tekorten, zegt zij. „Zij hebben een commercieel belang, zij moeten dat aan de officiële kanalen, zoals CBG, overlaten.”
Novo Nordisk schrijft in een reactie dat het bedrijf met zijn campagne juist „tegenwicht heeft willen bieden aan een ongekend grote stroom media-aandacht zowel online, offline als op tv.” Het bedrijf wilde in „open dialoog” met andere organisaties wijzen op onjuist gebruik.
Bewust aandacht vragen
Die uitleg wordt gewantrouwd. „Novo Nordisk heeft alle kranten benaderd om de geesten rijp te maken voor de introductie van Wegovy”, zegt Bert Stelder van de Healthy Weight Clinics met vier klinieken in de Randstad. Hij denkt dat de fabrikant bewust aandacht vestigde op de schaarste, om de vraag naar het nieuwe product aan te jagen.
Thuisapotheek.nl verstuurde eerder deze maand een mail aan de Ozempic-gebruikers om te wijzen op het tekort. Ze kregen de mogelijkheid om over te stappen op Wegovy. Een weinig aantrekkelijk aanbod: één pen Ozempic kost 96 euro, één pen Wegovy kost 338 euro. Maar voor gebruikers is het soms de enige manier om hun behandeling voort te zetten.
Novo Nordisk zegt dat Ozempic inmiddels weer „afdoende” beschikbaar is. Maar de schaarste zal niet voorbij zijn op het moment dat Wegovy in Nederland vergoed wordt – alle semaglutide moet immers uit dezelfde fabrieken komen en de vraag neemt wereldwijd sneller toe dan de fabrikant kan bijbenen. „We produceren meer dan ooit tevoren en onze productiefaciliteiten werken 24 uur per dag, zeven dagen per week”, aldus de woordvoerder van het bedrijf per mail.
Intussen kijken de klinieken uit naar nieuwe medicijnen met een vergelijkbare werking als Ozempic. Concurrent Eli Lilly wordt de eerste uitdager, met het middel tirzepatide. Stelder: „Dat lijkt nog effectiever dan Ozempic en Wegovy. Dan zal Novo Nordisk nog zijn best moeten doen om zijn marktaandeel te behouden.”
Sylvia Udding (44) uit Hoogeveen‘Ik heb door Ozempic mijn leven weer teruggekregen’
Sylvia Udding (44) uit Hoogeveen laat een foto van zichzelf zien van voor ze begon met Ozempic. Toen woog ze nog ruim honderd kilo, inmiddels schommelt ze rond de tachtig.
„Ik had al overgewicht sinds de geboorte van mijn eerste kind, twaalf jaar geleden.” Diëten, sporten, ze heeft alles geprobeerd. „Dan viel ik twee of drie kilo af, en stagneerde het weer.” Ze trok zich terug, ging minder naar feestjes. „Ik sta nauwelijks op foto’s van mijn kinderen. Dat vind ik achteraf misschien wel het ergste.”
Toen ze vriendinnen vertelde dat ze was begonnen met Ozempic, waren de reacties niet onverdeeld positief. „Zij hadden ook de negatieve dingen gehoord, van mensen met diabetes. Pak je dan niet hun medicijnen af?” De tekorten vindt ze vervelend. „Maar ik vind dat ik het óók nodig heb. Ik heb door Ozempic mijn leven weer teruggekregen.”
Sylvia is beheerder van de Facebook-groep ‘Ozempic Nederland/België’, waar aanvankelijk diabetici en mensen met overgewicht samen in zaten. „Maar als iemand met overgewicht vertelde: ik kan het nog wel krijgen, dan werd daar heel lelijk op gereageerd door mensen met diabetes.” Dus is er een aparte groep voor diabetici opgericht. „Als mensen nu lelijk doen, verwijs ik ze naar die groep.”
Sylvia betaalt voor Ozempic zo lang het nodig is, maar hoopt dat ze het op den duur vergoed krijgt. „Met 103 kilo had ik ook een grotere kans op hart- en vaatziekten, diabetes. Ik hoef echt geen taart of bloemen, maar ik heb de verzekeraar wel veel geld bespaard. Ik hoop dat Ozempic in mijn pakket komt.”
Frits ten Hove (70) uit Utrecht‘Ozempic is gekaapt door de BN-ers’
Frits ten Hove (70) uit Utrecht is diabetespatiënt en gebruikt sinds twee jaar Ozempic om zijn bloedsuikerspiegel stabiel te houden. Maar hoelang nog weet hij niet. „Afwachten hoe de suiker zich gaat ontwikkelen, nu Ozempic is gekaapt door BN’ers,” schreef hij op 18 december op X. „Voorlopig niet leverbaar als het mijn apotheek niet lukt om alsnog iets te bemachtigen. Triest.” Deze maand bleek dat zijn apotheek het middel nog steeds niet kon leveren, zegt hij nu. „Ik heb nu nog twee prikken in mijn pen voor aankomende maandag en de maandag daarop. Daarna moet ik overstappen op pillen.”
Frits kreeg Ozempic twee jaar geleden voorgeschreven door de verpleegkundige van zijn huisarts, omdat andere medicatie niet goed genoeg werkte. „Ik had twee verschillende pillen, maar mijn bloedsuiker bleef jojoën, die kregen ze niet onder controle.” Eerder dit jaar hoorde hij al dat zijn apotheek nog maar met moeite aan Ozempic kon komen, soms moest hij een deel nageleverd krijgen. Inmiddels is hem verteld dat het helemaal niet meer te krijgen is.
Ten Hove heeft er moeite mee dat mensen zonder diabetes Ozempic gebruiken tegen overgewicht. „Ik vind het asociaal. Afvallen, daarbij kan je kiezen op welke manier je het doet. Maar als je het net als ik als medicijnen gebruikt voor diabetes, dan valt er weinig te kiezen.” Al begrijpt hij ook dat Ozempic ook bij overgewicht in sommige gevallen soelaas biedt. „Als het echt morbide obesitas is en er moet snel wat gewicht af, dan kan ik begrijpen dat mensen het krijgen.”
