De VVD hoopte op de eerste vrouwelijke premier, ook nog eens geboren in het buitenland. GroenLinks-PvdA gokte op de eerste linkse premier sinds 2002, toen Wim Kok ermee ophield. En NSC dacht aan de eerste premier ooit van een debuterende partij in de Tweede Kamer.
Het had allemaal gekund. Maar na een spannende nek-aan-nek-race lijkt het verder weg dan ooit. In plaats van Dilan Yesilgöz, Frans Timmermans of Pieter Omtzigt zit straks mogelijk de eerste radicaal-rechtse premier in het Torentje: Geert Wilders.
Wat ging er mis bij VVD, GroenLinks-PvdA en NSC? Daarover spraken de campagneleiders van zeven politieke partijen – onder meer PVV en BBB ontbraken – donderdagochtend tijdens het traditionele campagneleidersdebat in perscentrum Nieuwspoort in Den Haag.
Velen van hen wezen op één moment: vrijdag 18 augustus. Toen zei VVD-lijsttrekker Yesilgöz na afloop van de ministerraad dat de VVD de PVV niet langer uitsloot: „Ik moet zien waar de heer Wilders nu mee komt.” Daarmee haalde Yesilgöz de partij van Wilders uit het isolement waar de partij na de mislukte gedoogconstructie (het kabinet-Rutte I) in belandde. „De deur naar de PVV werd quasi-nonchalant opengezet”, stelde CDA-campagneleider Bart van den Brink. „Yesilgöz is de campagneleider van Wilders geworden.”
Rechts ingehaald
Migratie werd door de val van het kabinet-Rutte IV – in de woorden van Van den Brink – „het dominante thema”, en de PVV profiteerde hiervan. Anderen sloten zich bij deze analyse aan. Kiezers associëren migratie met de PVV, zei ChristenUnie-campagneleider en demissionair staatssecretaris Maarten van Ooijen. „De VVD-kiezer dacht: Wilders!” Daan de Neef (Partij voor de Dieren): „De VVD is gewoon rechts ingehaald.” Saar van Bueren (GroenLinks-PvdA): „Als je de PVV normaliseert, geef je de kiezer een reden om PVV te stemmen. Een onverantwoord risico.”
Campagneleider Eelco Heinen van de VVD vond dat onzin. „Dan had de PVV al in augustus in de peilingen moeten stijgen, maar dat gebeurde pas in de laatste paar weken.” Hij zei dat veel „NSC- en BBB-kiezers naar de PVV” gingen. „Dat kan je de VVD niet in de schoenen schuiven.”
Het eerste SBS-debat
Saar van Bueren wees op een ander belangrijk moment: het eerste SBS-debat ooit, precies een week geleden. Daar mochten kiezers vragen stellen. Dat bleken onder meer een belangrijke VVD-donateur met een uitzendbureau en een chronisch zieke PVV-fan te zijn, die al jaren op een woning wacht. Van Bueren: „Dat waren geen ‘gewone’ kiezers, zoals van tevoren was verteld.” Maarten van Ooijen (CU): „Wilders riep gelijk: ik ga het morgen regelen voor deze mevrouw.”
VVD’er Heinen noemde afgelopen weekend het belangrijkste moment, toen VVD, PVV en GroenLinks-PvdA nog nek-aan-nek gingen. „Er zijn heel veel zwevende kiezers met zorgen, die elke keer een andere partij kiezen. Eerst BBB, daarna NSC, nu PVV. Die partijen zakken daarna weer in.”
Lees ook
Een ongekende zege voor de PVV – en hoe nu verder?
In dat weekend riep GroenLinks-PvdA-lijsttrekker Frans Timmermans op om op zijn partij te stemmen om een rechts kabinet te voorkomen. Campagneleider De Neef (Partij voor de Dieren) zag het effect: veel van zijn potentiële kiezers vertrokken in dat laatste weekend: „Ze twijfelden en gingen uiteindelijk toch voor GroenLinks-PvdA.” Zijn partij hield drie van de zes zetels over.
