Ron Bartels hoorde er ruim een jaar geleden over: doxyPEP, antibiotica die je kan slikken ná de seks om de kans op een seksueel overdraagbare aandoening te verkleinen. De 36-jarige man uit Utrecht was twee keer positief getest, „terwijl ik niet een superactieve periode had”, en was daar wel klaar mee.
Bartels had thuis nog een kuurtje liggen van het antibioticum, doxycycline – gekregen van de huisarts toen hij werd behandeld tegen chlamydia. De pilletjes nam hij mee naar Australië, waar hij twee maanden zou reizen. „Dat gaf me een veilig gevoel.” Tijdens de reis slikte hij ze als hij seks had gehad. Hij kwam terug zonder soa.
DoxyPEP is een „hot topic” binnen de soa-bestrijding, zegt Henry de Vries, bijzonder hoogleraar huidinfecties aan Amsterdam UMC. „In andere landen schrijven artsen het al voor.” In veel landen stijgt het aantal soa’s, onder meer omdat het condoomgebruik afneemt. DoxyPEP lijkt een uitkomst. Gebruikers moeten tweehonderd milligram doxycycline slikken, twee kleine pilletjes, binnen 72 uur na de seks.
Ik gebruik doxyPEP alleen als ik denk dat ik veel risico gelopen heb, bijvoorbeeld bij meerdere partners op één avond
Het medicijn is effectief: dankzij doxyPEP daalt het aantal syfilis- en chlamydiadiagnoses met 70 tot 90 procent, toonden buitenlandse onderzoeken de laatste jaren aan. DoxyPEP wordt genoemd als een van de redenen dat het aantal soa’s in de VS na decennia niet meer lijkt toe te nemen.
De methode lijkt aan populariteit te winnen in Nederland. „Ik hoor het steeds vaker om me heen”, zegt Jörgen Moorlag (43), een hiv-activist en universiteitsmedewerker uit Amsterdam. Hij begon er zelf in 2017 mee. Richard Keldoulis (61), eigenaar van fetisjclub Church in Amsterdam, vond doxyPEP de eerste keer dat hij erover hoorde „raar en overdreven”, maar al snel „heel handig”. Hij gebruikt het nu zo’n twee jaar. „Alleen als ik denk dat ik veel risico gelopen heb”, zegt hij. „Bijvoorbeeld bij meerdere partners op één avond.”
Keerzijde
Er is een keerzijde: zorgverleners maken zich zorgen over de invloed van doxyPEP op de resistentie van bacteriën. Nederland is daarom altijd al terughoudend met antibiotica. Chlamydia en syfilis staan niet zozeer bekend als bacteriën die makkelijk resistent worden, maar gonorroe wel. Precies de reden waarom doxyPEP een stuk minder goed werkt tegen gonorroe. „Doxycycline is een veelgebruikt antibioticum bij de huisarts”, zegt arts-microbioloog Alje van Dam van het Amsterdam UMC. „Het wordt gebruikt tegen veel huid- en luchtweginfecties, zoals longontsteking. Daarvoor vormt doxyPEP een risico.”
Ook worden vraagtekens gezet bij het nut van het bestrijden van chlamydia zonder klachten, zeker onder mannen. „Mannen krijgen nooit langetermijncomplicaties bij chlamydia”, zegt arts infectieziektebestrijding Hanna Bos van Soa Aids Nederland. „Dus waarom zou je, als man die seks heeft met mannen, antibiotica slikken?” Dan blijft syfilis over, maar dat komt in Nederland veel minder voor dan in de VS bijvoorbeeld.
Door al deze mitsen en maren had een speciaal opgerichte werkgroep moeite een landelijke richtlijn te formuleren over doxyPEP. Na bijna een jaar heeft de werkgroep – met huisartsen, infectiologen, het RIVM, Soa Aids Nederland en vertegenwoordigers van de lhbtiq-gemeenschap – besloten doxyPEP te ontraden, „omdat er nog veel onduidelijk is over de langetermijneffecten”, maken ze deze dinsdag bekend. „We moeten blijven investeren in goede voorlichting over condoomgebruik”, aldus Hanna Bos.
Artsen kunnen uitzonderingen maken en doxyPEP voorschrijven aan mensen die het al informeel gebruiken. „Er zijn nu eenmaal mensen die het gebruiken”, zegt Bos. „Dan wil je wel dat ze dat op de juiste manier doen en goed voorgelicht worden.”
Thailand
Richard Keldoulis koopt zijn doxycycline in Thailand, waar hij regelmatig komt. „Je gaat daar naar een apotheek en ze geven gewoon de pillen. No questions asked.” Jörgen Moorlag heeft doxyPEP een aantal keer online besteld en laten opsturen naar een virtuele postbus in het Verenigd Koninkrijk. „In het VK mag je medicatie importeren voor eigen gebruik.” De pillen liet hij vervolgens doorsturen naar Nederland. Ook weet hij dat drugsdealers tegenwoordig „STI pills” (pillen tegen soa’s) verkopen.
Inmiddels krijgt Moorlag het voorgeschreven door z’n huisarts. Bekenden vragen Moorlag nu welke onderzoeken ze moeten aanhalen om hun huisarts ook te overtuigen.
DoxyPEP is het eerste nieuwe soa-bestrijdingsmiddel in decennia, op een moment dat innovaties in de landelijke soa-bestrijding hard nodig zijn
Het advies van de werkgroep volgt op soepelere standpunten van andere landen over doxyPEP. Details verschillen, maar de meeste landen vinden dat het aangeboden zou kunnen worden aan de risicogroep: mannen en trans vrouwen die seks hebben met mannen en onlangs een soa hebben gehad. „DoxyPEP is het eerste nieuwe soa-bestrijdingsmiddel in decennia, op een moment dat innovaties in de landelijke soa-bestrijding hard nodig zijn”, schreef de Amerikaanse gezondheidsdienst CDC afgelopen juni.
Andere landen klinken voorzichtiger. Zo konden experts in Australië alleen overeenstemming bereiken over doxyPEP als preventiestrategie tegen syfilis, niet tegen chlamydia en gonorroe. In Duitsland komen alleen mensen in aanmerking die al aan de hiv-preventiepil PrEP zitten, of hiv hebben, omdat zij doorgaans een hoger risico hebben op andere soa’s. Het Verenigd Koninkrijk raadt doxyPEP wel helemaal af.
Kunnen de mannen niet gewoon een condoom gebruiken? „Dat is niet mijn keuze”, zegt Moorlag. „Doxy geeft mij een rustiger gevoel. Het is stressverlagend.” Een condoom is inderdaad „het beste en veiligste”, zegt Ron Bartels. „Maar in the heat of the moment lukt dat niet altijd. En soms willen anderen het niet. Ik vind dat prima. Ik denk dan niet: dan maar geen seks.”
Arts Hanna Bos moet lachen bij de condoom-vraag. „Met het vingertje wijzen werkt niet bij gedragsverandering”, zegt ze. „Je moet mensen goede informatie geven.”
Lees ook
Condoom op gemeentekosten tegen de oprukkende soa
