Als kind wilde ze journalist worden, oorlogsverslaggever zelfs. Het werd de advocatuur, maar ze reist nu toch de wereld over. Wendela Raas heeft sinds 1 november de leiding over de Europese tak van Dentons. Die bestaat uit 23 kantoren in achttien Europese en Centraal-Aziatische landen. Met ruim 2.700 werknemers, van wie 1.250 advocaten, zetten ze vorig jaar 525 miljoen euro om. Daarnaast is ze vicevoorzitter van de board die verantwoordelijk is voor de wereldwijde strategie. Haar basis is het Nederlandse kantoor van Dentons (160 medewerkers, van wie 105 advocaten, notarissen en fiscalisten) aan de Amsterdamse Zuidas.
Dentons zit in meer dan tachtig landen en presenteert zich als ’s werelds grootste global advocatenkantoor. Maar in Nederland staat het niet bekend als een van ‘de grote kantoren’. Hoe zit dat?
„Het is niet onze ambitie heel groot te zijn in Nederland of waar dan ook, we willen echt wereldwijd aanwezig zijn. De meeste grote internationale advocatenkantoren worden aangestuurd vanuit Londen of New York. Wij werken niet vanuit één dominante cultuur, maar willen overal ook nationaal sterk zijn, nadrukkelijk met lokale mensen die weten hoe je zakendoet in dat land.”
Dentons Nederland komt voort uit Boekel, een puur Hollands kantoor. En dan ga je in 2017 opeens samen met Qatar, Roemenië, Venezuela – om maar wat te noemen. Hoe doe je dat?
Lachend: „Heb je even? Ik was toen managing partner van Boekel. Wij hadden als kantoor een moeilijke tijd doorgemaakt, er waren een paar jaar daarvoor veel mensen weggegaan. De internationale kantoren waren in opmars, we zagen dat we – als we wilden groeien, ook nationaal – internationaal beter af waren. Maar de omslag… Niet iedereen is het gewend om met mensen uit andere culturen te werken of spreekt even goed Engels. Toch hebben we toen niemand verloren, iedereen stond erachter. En de synergie met de buitenlandse kantoren was er meteen, je kunt er een heel nieuwe markt door aanboren. In een jaar gingen we van 40 naar 90 mensen, en steeg de omzet met ruim de helft tot 31 miljoen neuro. Dat was een heel leuke tijd.”
Hoe bewaak je kwaliteit en reputatie, met zoveel totaal verschillende landen? Je moet als kantoor weten waaraan de kantoren in andere landen moeten voldoen, je moet waken voor corruptie…
„Opnieuw: je moet werken met lokale mensen die weten wat ze doen, met goede leiding. We gaan vaak pas een combinatie aan als we eerst langere tijd met een kantoor hebben samengewerkt. En we hebben een feedbacksysteem: als je merkt dat er dingen gebeuren die je niet zou willen, wordt dat opgepakt. We hebben lokaal, regionaal en wereldwijd vertrouwenspersonen, we brengen de gedragscode regelmatig onder de aandacht gebracht, alle collega’s volgen workshops over thema’s als gewenst gedrag.”
En hoe los je onderlinge problemen op, met al die cultuurverschillen?
„Daar hebben we het op ieder niveau in de organisatie over. Vorige week had ik een rondetafelbijeenkomst met leidinggevenden van over de hele wereld: hoe overbrug je verschillen? Welke fouten maak je? Zo’n gesprek kan iedereen binnen kantoor als webinar volgen, zodat je er ook over verder kan praten. Een Nigeriaanse leidinggevende advocaat die vertelde bijvoorbeeld dat ze regelmatig van Amerikanen de vraag krijgt hoe het is om als black minority carrière te maken. Haar antwoord: hé, ik zit in Nigeria hè, iedereen is hier zwart. Zo’n vraag getuigt van gebrekkig begrip: iemand probeert inclusief te zijn, maar is het juist niet.
„In de Verenigde Staten maken ze ook graag lijstjes, want cliënten daar willen weten: hoeveel moslims hebben jullie, hoeveel lhbtiq-personen wereldwijd? Ik zei dat het voor mij voelt als mensen in hokjes plaatsen. Iemand uit Saoedi-Arabië: bij ons gaat dat soort vragen bijna over leven of dood. Je moet dus steeds nadenken wat iets betekent voor je mensen elders, elkaars cultuur respecteren, aandacht hebben voor echte diversiteit.”
Wat maakt u geschikt voor de functie van ceo Europa?
„Er is intern lang gesproken: wat voor soort persoon hebben we nodig de komende jaren? Ik merkte dat ik draagvlak had. Ik ben relatief jong – nou ja, jong, ik ben vijftig… Ik heb een goede binding met volgende generaties, ben mentor geweest van heel veel, met name vrouwelijke, advocaten. Ik denk dat ik de jongere generaties bij ons kantoor kan betrekken. Ik ben ook echt blij met deze rol als Nederlander en als vrouw. Beide zie je nog niet zo veel in de internationale advocatuur.”
Jullie zojuist aangetreden ceo wereldwijd is ook een vrouw: Kate Barton. Verandert vrouwelijk leiderschap de organisatie?
„Of het invloed heeft op de koers weet ik niet, maar je ziet wel dat de cultuur verandert. Natuurlijk moet je als advocaat goed in je vak zijn, maar, zeker tegen de achtergrond van de opkomst van AI en andere technologie, worden persoonlijk contact en vertrouwen steeds belangrijker. Dat accent op menselijke relaties betekent meer aandacht voor diversiteit en zorgt ervoor dat de talenten van vrouwen gemakkelijker komen bovendrijven.”
Uw kantoor zocht actief de media met uw benoeming – waarom?
„Het is misschien raar om dit over jezelf te zeggen, maar ik merk aan de reacties op mijn aanstelling dat ik word gezien als rolmodel – en dat wil ik ook graag zijn. Ik heb drie dochters, 18, 15 en 12 jaar oud, en tot voor kort werkte ik vier dagen per week, ook toen ik de leiding had over het Nederlandse kantoor. Ik wilde laten zien dat je ook dan een goede praktijk kan voeren. Niet alleen voor vrouwen, ook voor mannen die bijvoorbeeld graag ouderschapsverlof willen nemen. Die vragen me: hoe straalt dat op mij af? Ik zeg dan: dóén, niet alleen voor jezelf, ook voor de organisatie. Dan komen we weer een stapje verder naar acceptatie van moderne rol.”
Met uw nieuwe functie is het parttime werken wel voorbij?
„Ja, parttime is niet meer realistisch. Het is nu heel veel reizen. In de herfstvakantie neem ik twee dochters mee naar Milaan. Dan werk ik overdag, en gaan we ’s avonds leuk ergens pasta eten. Zo hebben zij er ook plezier van.”
Wat ziet u als de belangrijkste onderwerpen waar ‘Europa’ de komende jaren mee te maken heeft?
„Er ligt ongelofelijke druk op het Europa zoals het was, op wie wij zijn. De toekomst van Oekraïne is uitermate belangrijk. Ook landen als Azerbeidzjan, Kazachstan en Georgië zijn door die oorlog in een heel andere dynamiek terechtgekomen. Natuurlijk zal de winst van Trump ook van grote invloed zijn. De mogelijke erodering van instituties die we lang voor vanzelfsprekend hebben gehouden, zal implicaties hebben: sociaal-maatschappelijk, geopolitiek, maar zeker ook economisch.
„Daarbij zie je dat internationaal sneller dan vroeger naar sancties wordt gegrepen, en zware sancties ook. Dat heeft een enorme impact op bedrijven die internationaal werken. Waar investeer je en welke risico’s loop je, nu of in de toekomst? Afhankelijk van wat er in Oekraïne gaat gebeuren, wordt die vraag belangrijker.”
Op de website van Dentons staan filmpjes waarin Oekraïense bedrijven zich presenteren aan mogelijke investeerders – dat zie je niet vaak.
„Wij hebben een groot kantoor in Oekraïne. Toen de oorlog uitbrak, hebben we erg meegeleefd en onze mensen daar op allerlei manieren geholpen. Een aantal van hen zit nu in het leger, sommigen vrijwillig, anderen verplicht. De collega’s daar zijn intussen bezig met vormgeven van een uitermate onzekere toekomst, en wij bieden hun en onze cliënten daar via de filmpjes heel graag een platform.
„Naast zulke geopolitieke ontwikkelingen hebben we te maken met steeds complexere regelgeving, zowel binnen de EU als in de rest van de wereld. Europa blijft als plaats van vestiging heel interessant, maar de regelgeving vergt wel veel ‘navigatie’. Cliënten vragen met name: wat gaat ons de komende drie tot vijf jaar raken, wat komt er mógelijk aan? Daar zijn we heel erg mee bezig, naast het traditionele advocatenwerk. Zo werken we met publicaffairsbureaus die hun voelsprieten uitsteken in Brussel, Washington en andere centra, om daar inzicht in de agenda te krijgen.”
En wat springt er dan uit?
„Technologie en data: in hoeverre mag je gegevens van mensen en artificiële intelligentie in de toekomst gebruiken? En klimaat en duurzaamheid. Neem PFAS: als het in jouw producten zit en Europa met nog strengere regels komt, moet je daar jaren tevoren op anticiperen.
„En ook: militaire toepassingen. Jaren geleden was het voor banken ondenkbaar in de defensie-industrie te investeren. Dat wordt echt anders. En niet te vergeten de energietransitie, die na het wegvallen van het Russische gas nog hoger op de agenda staat. Hoe stap je over op duurzame energie, hoe financier je dat, hoe word je minder afhankelijk van het elektriciteitsnet? Dat het net in Nederland overvol zit, is nog niet echt doorgedrongen tot de buitenwacht. Voorlopig zijn er ook nog wel voldoende oplossingen. Maar we waarschuwen cliënten er wel voor.”
En het populisme, het opkomende nationalisme in Nederland?
„Qua vestigingsklimaat merk je dat nog niet zo heel direct. Je ziet in andere landen dezelfde tendensen. Wel krijgen we er vragen over: kan ik, als ik in Nederland een vestiging open, mijn personeel vanuit de hele wereld hier wel inzetten? Het kabinet zit er nog maar net, de tijd moet het uitwijzen.”
Maakt u zich zorgen over de Nederlandse rechtsstaat?
„Niet nu al. We hebben goede vangrails: onze wetten, onze Grondwet, de EU-regelgeving. We kunnen hier nooit extreem worden.”
Dat dachten ze in Polen en Hongarije ook, maar daar ging het snel fout.
„Nederland is daar wel een paar stappen bij vandaan. Maar je moet democratie, rechtsstaat en mensenrechten voortdurend bewaken. Daar zie ik voor ons advocaten ook echt een maatschappelijke taak. De Nederlandse Orde van Advocaten pakt die rol goed op door erop te wijzen hoe politieke plannen zich verhouden tot de rechtsstaat, en door de toegang tot het recht te agenderen: kan de gewone burger zijn rechten verwezenlijken?
„Ook voor advocatenkantoren ligt er een verantwoordelijkheid. Zo procedeerden wij pro bono in Polen voor lhbtiq-rechten, en geven we onze advocaten de mogelijkheid op het Griekse eiland Lesbos vluchtelingen bij te staan.”
