Water genoeg, in theorie: door rompslomp dreigt een drinkwatertekort voor aansluiten nieuwbouwwijken

De eerste woningbouwprojecten waar niet genoeg drinkwater voor beschikbaar is, komen in beeld. Daarvoor waarschuwt scheidend bestuursvoorzitter Jelle Hannema van Vitens in Het Financieele Dagblad. Vitens is niet het enige waterbedrijf dat met tekorten kampt. Koepelorganisatie Vewin heeft in 2022 onderzoek laten doen binnen de tien waterbedrijven die in Nederland actief zijn. De dreigende drinkwatertekorten worden daarin op een kaart gecombineerd met woningbouwplannen. Groningen, Twente, West-Brabant en de regio’s Utrecht en Den Haag kleuren donkerrood.

Die kaart is sindsdien niet meer bijgewerkt, maar het probleem is nog even prangend, zo niet prangender, zegt Vewin-woordvoerder Noortje van Zijl. „Drinkwaterbedrijven zijn gewend om heel ver vooruit te kijken, dus we hebben in 2022 al aan de bel getrokken.”

waterbedrijf DuneaArie Spruit Ons systeem kan de vraag al nauwelijks bijbenen

Naast Vitens kampen op dit moment ook Dunea, Brabant Water en Waterbedrijf Groningen met tekorten. „Ons systeem kan de huidige vraag al nauwelijks bijbenen”, zegt Arie Spruit van Dunea. Dat bedrijf is actief in Den Haag, Leiden en Zoetermeer: een gebied waar 250.000 nieuwe huizen gepland staan. „Het is niet zo dat concrete projecten nu gevaar lopen. Wij hebben immers een aansluitplicht voor drinkwater. Maar we trekken hierover wel aan de bel, dit is een probleem dat eraan komt.”

Vergunningenprobleem

„Het probleem heeft niet te maken met dat er geen water is, dat is er wel”, zegt Van Zijl van Vewin. „Het probleem zit hem vooral in de vergunningen.” Waterbedrijven moeten namelijk een vergunning krijgen van de provincie om nieuwe waterbronnen aan te boren of om de capaciteit van huidige wingebieden uit te breiden. Daarbij moeten zij de belangen van de natuur, landbouw en drinkwatergebruikers afwegen.

Die vergunningen worden te traag en te weinig afgegeven, concludeerde ook de Inspectie Leefomgeving en Transport begin dit jaar.


Lees ook
Dreigend watertekort steeds nijpender: ‘Het is niet vanzelfsprekend dat er drinkwater uit de kraan blijft stromen’

Bestaand waterbassin en geplande uitbreidingen van drinkwaterbedrijf Vitens in Hammerflier. De uitbreiding heeft  al tien jaar vertraging opgelopen.

Een nieuwe winlocatie opstarten is niet zomaar gedaan. Dat duurt al gauw vijftien jaar, zegt beleidsmedewerker Wout Kompagnie van Waterbedrijf Groningen. „We gaan eerst onderzoek doen. Wat is het effect op de landbouw en natuur als je water uit de grond haalt? Alleen die onderzoeksfase kan al vijf jaar duren. En dan kan de conclusie ook zijn dat het op die plek niet kan en dat je ergens anders opnieuw moet beginnen.”

Voor Dunea, dat water filtert in de duinen bij Den Haag, speelt nog een extra probleem. „Wij kunnen niet werken tijdens het broedseizoen”, zegt woordvoerder Spruit. „Als een vertraagde vergunning dan pas tijdens het broedseizoen komt, moeten we nog langer wachten.”

Nieuwe soorten bronnen

Waterbedrijven zoeken ook naar nieuwe manieren om aan water te komen. Zo werkt Brabant Water aan het winnen van drinkwater uit brak grondwater en uit zeewater. Dit najaar gaat het bedrijf die techniek testen bij Drongelen. „Maar dat zijn trajecten van vele jaren”, zegt woordvoerder Pyter Hiemstra. „Voor je daarmee een productie-installatie hebt voor drinkwater, zit je al voorbij 2030.”

Ook bij het uitproberen van nieuwe technieken benadrukken de drinkwaterbedrijven de noodzaak voor meer en snellere vergunningen om de capaciteit te vergroten. Op de kortere termijn werken ze aan andere oplossingen. Zo worden klanten aangemoedigd om hun verbruik te verminderen.

Het hangt van de situatie af hoe een tekort in de praktijk merkbaar is. De waterdruk kan bijvoorbeeld een stuk lager worden. Dat is voor huishoudens niet zo erg, maar voor bedrijven kan dat wel een probleem zijn. Waterbedrijven kunnen bij een tekort niet bepalen naar wie ze het beschikbare water sturen. „Een tekort speelt in een gebied”, zegt Hiemstra van Brabant Water. „Je kunt dan niet kiezen waar het water nog wel komt en waar niet.” Brabant Water heeft daarom een bellijst voor ‘kritische plekken’ zoals ziekenhuizen, zodat die gewaarschuwd kunnen worden als er een tekort is.

Waterbesparende douchekop

Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat werkt aan een ‘nationaal plan van aanpak drinkwaterbesparing’. Het leeuwendeel van het Nederlandse drinkwater wordt door huishoudens verbruikt, dus gehoopt wordt dat daar veel winst te halen valt. Bijvoorbeeld door het gebruik van waterbesparende kranen en douchekoppen te stimuleren en door de wc door te spoelen met ‘huishoudwater’. Dat is water dat niet geschikt is om te drinken, maar wel prima is voor huishoudelijke zaken. Daarvoor moeten huizen extra waterleidingen krijgen, wat het vooral toepasbaar maakt in nieuwbouwprojecten.

Waterbeheerders merkten dat het waterverbruik omlaag ging tijdens de energiecrisis vanaf 2022. Hoge gasprijzen zorgden ervoor dat mensen korter gingen douchen. Is het verhogen van de waterprijzen dan een oplossing? Drinkwater is in Nederland namelijk erg goedkoop: in de meeste regio’s circa één euro voor duizend liter water. „Water is een eerste levensbehoefte”, zegt Spruit van Dunea. „Je wilt dat dat betaalbaar blijft. En het is de vraag hoe duur je het wel niet zou moeten maken om een effect op het verbruik te hebben.”

Ook naar de industrie wordt gekeken. Waterbedrijf Groningen probeert inmiddels zo min mogelijk grote bedrijven op het drinkwaternet aan te sluiten. Als klanten drinkwater niet als zodanig gebruiken, vervalt de aansluitplicht van waterbedrijven namelijk. Chemiebedrijven, energiebedrijven en datacentra hoeven immers geen drinkwater te gebruiken om bijvoorbeeld machines te koelen.