Uren na de mislukte moordaanslag op Donald Trump in Pennsylvania begint meer informatie vrij te komen over de achtergrond van het incident, waarbij de Amerikaanse oud-president ‘slechts’ lichtgewond raakte aan een oor. Een geweldsdaad tegen de vermoedelijke Republikeinse presidentskandidaat die – minder dan vier maanden voor verkiezingsdag – de campagne voor het Witte Huis een totaal nieuwe dynamiek geeft.
Wat we nu weten.
1
Wie is de vermoedelijke dader?
Na het lossen van zijn eerste schoten werd de schutter zaterdag bijna direct uitgeschakeld door de sluipschutters van de Secret Service. Het zou volgens de autoriteiten gaan om de 20-jarige Thomas Matthew Crooks uit Bethel Park, Pennsylvania, een voorstadje van Pittsburgh, circa een uur rijden van de Trump-rally.
De schutter droeg geen ID-bewijs bij zich, maar zijn identiteit kon aan het begin van de Amerikaanse nacht worden vastgesteld aan de hand van dna-materiaal en vingerafdrukken. Crooks stond in Pennsylvania geregistreerd als Republikeinse kiezer, maar zou op 20 januari 2021 – de dag van Joe Bidens inauguratie – een kleine geldsom (15 dollar) gedoneerd hebben aan Act Blue, een Democratische campagnekas.
Over zijn mogelijke motief wilde de lokale officier van justitie zaterdagavond tijdens een persconferentie nog niet speculeren. Wel vonden ze in de buurt van Crooks lichaam naast een wapen „verdachte pakketjes” die noopten tot de kortstondige inzet van explosievenexperts. Over een mogelijk manifest, dat daders van dit soort geweldsdaden wel eens achterlaten, is niets bekendgemaakt.
2
Wie zijn de andere slachtoffers?
Naast Trump werden nog minstens drie mensen geraakt door kogels, van wie één persoon dodelijk. Over deze slachtoffers was in de nacht van zaterdag op zondag (zondagochtend Nederlandse tijd) nog niet veel bekend, maar het zou gaan om toeschouwers van de campagnebijeenkomst.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475391-786f4d.jpg|https://images.nrc.nl/bfbBbhVTmvNa8e7OUzcZLJOx95M=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475391-786f4d.jpg|https://images.nrc.nl/_EuPM00-054mkUN9HAh-p5yS-tk=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475391-786f4d.jpg)
Volgens toeschouwer Jim Sweetland, tevens eerstehulparts, werd een man in het publiek in het hoofd geraakt en „lag de tribune onder het bloed en hersenweefsel”, zo zei hij tegen CBS News. Sweetland vertelde aan de tv-zender bij deze man nog hartmassage en reanimatiepogingen te hebben toegepast. Een andere ooggetuige vertelde dat een slachtoffer baadde in het bloed en dat onduidelijk was „waar hij geraakt was”.
3
Wat is de toestand van ex-president Trump?
De meeste getuigen zeggen zeker vijf schoten te hebben gehoord en de 79-jarige ex-president werd hoogst waarschijnlijk geraakt door één kogel. Deze „doorboorde de bovenkant van mijn rechteroor”, schreef Trump zelf na afloop in een verklaring op sociale media. Hij beweerde daarbij ook dat hij het „fluitend” geluid hoorde kort voordat de kogel hem schampte. Zijn lijfwachten konden hem binnen enkele tellen op de grond duwen, terwijl de schutter door hun collega’s werd uitgeschakeld.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475398-70a91b.jpg|https://images.nrc.nl/g_Qsj1Wkjm1vXJTYXRwlP1QETg8=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475398-70a91b.jpg|https://images.nrc.nl/jBeHb066hkZQoR161s7HO9p4EAU=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data118475398-70a91b.jpg)
Na 25 seconden stond Trump weer op. Beelden van dat moment tonen hoe vanuit de schotwond enkele dunne bloedspoortjes over Trumps gelaat lopen, maar dat er geen heftige bloeding is ontstaan. Trump heeft ook nog de tegenwoordigheid van geest om zijn schoenen aan te willen doen, die hij blijkbaar verloor in het tumult. Tegen de wens van zijn beveiligers in – die hem zo snel mogelijk willen afvoeren – kon hij zijn aanhang nog oproepen om te ‘vechten’.
Lees ook
Trump overleeft aanslag, die zijn campagne kan versterken
Na een korte behandeling in het plaatselijke ziekenhuis kon Trump dezelfde avond nog naar New Jersey vliegen. Maandag begint in Wisconsin de Republikeinse conventie, waar Trump volgens alle berichten gewoon acte de presence zal geven – nu vermoedelijk niet alleen als presidentskandidaat maar ook als ‘martelaar’, zoals oud-Obama-adviseur David Axelrod zaterdag op tv-zender CNN voorspelde.
4
Wat weten we over het gebruikte wapen?
Na het uitschakelen van schutter Crooks werd naast zijn lichaam een AR-15 gevonden. Dit is zowel een van de meest verkochte als een van de meest omstreden vuurwapens in de VS. De snelheid waarmee dit halfautomatische aanvalswapen zijn kogels afschiet is zo hoog, dat die na binnendringing van een menselijk lichaam gaan tuimelen en dit van binnen verpulveren. Het is daarom een geliefd wapen onder de daders van massaschietpartijen, omdat ze er in enkele minuten veel (dodelijke) slachtoffers mee kunnen maken.
Lees ook
De wapenlobbyist die de NRA groot maakte dreigt haar nu mee te sleuren in zijn val
Voorstanders van strengere wapenwetten in de VS pleiten er onophoudelijk voor om in ieder geval (de verkoop van) dit type extreem dodelijke aanvalswapens te verbieden of aan banden te leggen. Hoewel volgens peilingen ook een meerderheid van de Amerikanen hier voorstander van is, lopen wetsvoorstellen hiertoe al decennia vast op politiek verzet van Republikeinen in Washington. Een tienjarig moratorium op de verkoop van aanvalswapens, dat het Congres in 1994 aannam, werd in 2004 niet verlengd na een succesvolle tegencampagne van wapenlobbyclub NRA – een belangrijke donateur en politieke steunpilaar van Trump en diens Republikeinse Partij.
5
Waar is de plaats delict?
Trump stond zaterdag op een podium dat was opgetrokken op de Butler Farm Show Grounds, een agrarisch festivalterrein aan de rand van het plaatsje Butler (17.300 inwoners) in het oosten van de electoraal belangrijke staat Pennsylvania. Volgens de lokale Republikeinse partijvoorzitter waren er circa 50.000 mensen afgekomen op de rally. De meesten daarvan stonden op het veld voor het podium, een kleiner deel zat op tribunes achter het podium.
Op foto’s is te zien dat achter het podium en de tribune drie stallengebouwen staan, waar sluipschutters van de Secret Service op het dak lagen. Links van het podium op circa honderd meter afstand, staat een lage betonnen schuur, waar de schutter zich op het dak verschanst zou hebben.
6
Hoe verliep het optreden van de Secret Service?
Naast het mogelijke motief van de schutter zal de komende dagen waarschijnlijk ook het optreden van de Secret Service veel aandacht krijgen. Trump klaagt al langer dat hij doelwit zou zijn van pogingen van de zittende regering-Biden om hem met alle mogelijke middelen uit het Witte Huis te houden. Niet alleen via de verscheidene strafzaken tegen hem, maar ook door de federale overheid „als politiek wapen in te zetten”.
Zo maakte Trump vorige maand een groot punt van een standaardgeweldsinstructie in het huiszoekingsbevel, waarmee de FBI in augustus 2021 binnenviel op zijn landgoed Mar-a-Lago op zoek naar staatsgeheimen. Dat daarbij desnoods „dodelijk geweld” mocht worden gebruikt, was volgens de ex-president bewijs „dat Bidens ministerie van Justitie geautoriseerd was om me neer te schieten”.
De Secret Service kreeg ook voor de aanslag van zaterdag al kritiek van Trump-loyalisten. Vooral wegens de rol die ze speelde tijdens de door Trump geëntameerde Capitool-bestorming van 6 januari 2021. Trump wilde die dag ook naar het Capitool gebracht worden, maar dit werd hem door zijn beveiligers geweigerd. In de nasleep van de rellen, en tijdens het onderzoek ernaar, legden Trump en medewerkers verklaringen af die tegenstrijdig waren met het relaas van de Secret Service. Sindsdien geldt de dienst in hun wereld als ‘anti-Trump’. Zo stelde voormalig Trump-adviseur Steve Bannon eerder deze maand, kort voordat hij de gevangenis inging, nog dat hij voor Trumps leven vreesde omdat het hoofd van de dienst „incompetent” zou zijn.
Trump bedankte in zijn korte bericht zaterdag de agenten van de Secret Service voor hun diensten, maar in zijn entourage werd de aanval op de dienst al gelijk geopend. Dan Bongino, een andere loyalist van de ex-president en zelf een voormalig agent van de Secret Service, verklaarde zaterdagavond dat Trump recent om meer beveiliging zou hebben gevraagd, maar dat dit hem geweigerd zou zijn. Bongino leverde geen bewijs voor die bewering.
Op Breitbart News, het door Bannon opgerichte radicaal-rechtse webblog, en andere Trump-gezinde media werd zaterdag gelijk de aandacht gevestigd op een wetsvoorstel van een Democratische afgevaardigde „om Trumps beveiliging in te trekken”. Dit wetsvoorstel dat Bennie Thompson als ondervoorzitter van de Huis-commissie voor Binnenlandse Veiligheid in januari indiende, had echter alleen betrekking op het geval dat Trump de cel in zou draaien in een van de federale strafzaken tegen hem. In dat scenario, zo bepleit het voorstel, zou de gevangenisleiding en niet de Secret Service verantwoordelijk moeten worden voor Trumps veiligheid in detentie.
