Als er iets geleerd kan worden van de coronapandemie is het dat bij een volgende grootschalige virusuitbraak de belangen van jongeren beter moeten worden meegewogen. De sluiting van het onderwijs, die vooral diende om kwetsbare ouderen tegen het virus te beschermen, had een keerzijde. Kinderen en jongeren moesten langdurig thuisblijven en achter een beeldscherm lessen volgen, het contact met leeftijdgenoten werd hun ontzegd. De negatieve gevolgen op hun ontwikkeling speelden in het beleid nauwelijks een rol.
Dat de lockdowns impact hebben gehad op kinderen en jongeren mag vijf jaar na dato wel geconcludeerd worden, ook al zijn de onderzoeken daarnaar niet helemaal eenduidig. Steeds moeilijker valt vast te stellen in hoeverre de dalende leerresultaten, de toegenomen behoefte aan psychologische hulp en de onrust in klassen nog te wijten zijn aan de coronatijd. Naarmate de tijd verstrijkt kunnen ook andere invloeden gaan meespelen. Bovendien was er ook vóór corona al sprake van dalende leerresultaten en stijgende psychische nood onder jongeren.
Dat het sluiten van onderwijsinstellingen geen gunstige factor is in het ontwikkelingsproces van jonge mensen lijkt iets wat je zelfs zonder onderzoek wel zou kunnen verzinnen. Toch was dat niet de mindset die in maart 2020 heerste. Integendeel: de roep om de scholen te sluiten klonk luid in die dagen. Dat was ook best begrijpelijk, gezien de karige informatie die destijds beschikbaar was over het oprukkende virus.
Het kan het toenmalige kabinet niet verweten worden dat het zich in dat prille begin vooral bekommerde om ouderen. Maar na de zomer van 2020 groeiden de zorgen over de negatieve gevolgen van het verplichte thuisonderwijs. Toen had het belang van de jeugd meer in het coronabeleid moeten gaan meewegen.
Toch gingen de scholen in december voor de tweede keer volledig dicht. Bij een virus als de Spaanse griep, dat vooral jongvolwassenen trof, was dat logisch geweest. Bij Covid-19 was inmiddels bekend dat kinderen niet de belangrijkste verspreiders waren. De schoolsluiting was vooral bedoeld om het thuiswerken van ouders af te dwingen.
Al tijdens de pandemie bleek uit onderzoek dat leerlingen in het basisonderwijs praktisch niets leerden of zelfs achteruitgingen. Als pleister op de wonde trok de overheid 8,5 miljard euro uit waarmee onderwijsinstellingen extra hulp konden organiseren. Deskundigen menen dat in elk geval kwetsbare leerlingen daarvan hebben geprofiteerd. Maar de achterstand die basisschoolleerlingen meenamen naar het voortgezet onderwijs is nog steeds niet weggewerkt.
Moeilijk te zeggen valt of de coronacrisis van blijvende invloed is geweest op het mentale welzijn van de jeugd. Een deel van de onderzoekers stelt dat al het al voor 2020 niet goed ging. De lockdowns zouden dat nog versterkt hebben. Maar er zijn ook onderzoekers die het anders zien: de mentale klachten zijn niet verergerd, alleen zijn de jongeren van nu beter in staat om erover te praten.
Hoe het ook zij, al vroeg in 2020 waren er genoeg aanwijzingen dat het niet goed ging met in elk geval een deel van de jeugd. Het kabinet hield daar in het coronabeleid onvoldoende rekening mee. Het duurde nog tot 2022 voor het onderwijs weer open mocht. Dat heeft ook het vertrouwen van burgers in de overheid geen goed gedaan. Als er ooit weer een virus over Nederland raast, laat de belangen van de jeugd dan meer meewegen.
Als er iets geleerd kan worden van de coronapandemie is het dat bij een volgende grootschalige virusuitbraak de belangen van jongeren beter moeten worden meegewogen. De sluiting van het onderwijs, die vooral diende om kwetsbare ouderen tegen het virus te beschermen, had een keerzijde. Kinderen en jongeren moesten langdurig thuisblijven en achter een beeldscherm lessen volgen, het contact met leeftijdgenoten werd hun ontzegd. De negatieve gevolgen op hun ontwikkeling speelden in het beleid nauwelijks een rol.
Dat de lockdowns impact hebben gehad op kinderen en jongeren mag vijf jaar na dato wel geconcludeerd worden, ook al zijn de onderzoeken daarnaar niet helemaal eenduidig. Steeds moeilijker valt vast te stellen in hoeverre de dalende leerresultaten, de toegenomen behoefte aan psychologische hulp en de onrust in klassen nog te wijten zijn aan de coronatijd. Naarmate de tijd verstrijkt kunnen ook andere invloeden gaan meespelen. Bovendien was er ook vóór corona al sprake van dalende leerresultaten en stijgende psychische nood onder jongeren.
Dat het sluiten van onderwijsinstellingen geen gunstige factor is in het ontwikkelingsproces van jonge mensen lijkt iets wat je zelfs zonder onderzoek wel zou kunnen verzinnen. Toch was dat niet de mindset die in maart 2020 heerste. Integendeel: de roep om de scholen te sluiten klonk luid in die dagen. Dat was ook best begrijpelijk, gezien de karige informatie die destijds beschikbaar was over het oprukkende virus.
Het kan het toenmalige kabinet niet verweten worden dat het zich in dat prille begin vooral bekommerde om ouderen. Maar na de zomer van 2020 groeiden de zorgen over de negatieve gevolgen van het verplichte thuisonderwijs. Toen had het belang van de jeugd meer in het coronabeleid moeten gaan meewegen.
Toch gingen de scholen in december voor de tweede keer volledig dicht. Bij een virus als de Spaanse griep, dat vooral jongvolwassenen trof, was dat logisch geweest. Bij Covid-19 was inmiddels bekend dat kinderen niet de belangrijkste verspreiders waren. De schoolsluiting was vooral bedoeld om het thuiswerken van ouders af te dwingen.
Al tijdens de pandemie bleek uit onderzoek dat leerlingen in het basisonderwijs praktisch niets leerden of zelfs achteruitgingen. Als pleister op de wonde trok de overheid 8,5 miljard euro uit waarmee onderwijsinstellingen extra hulp konden organiseren. Deskundigen menen dat in elk geval kwetsbare leerlingen daarvan hebben geprofiteerd. Maar de achterstand die basisschoolleerlingen meenamen naar het voortgezet onderwijs is nog steeds niet weggewerkt.
Moeilijk te zeggen valt of de coronacrisis van blijvende invloed is geweest op het mentale welzijn van de jeugd. Een deel van de onderzoekers stelt dat al het al voor 2020 niet goed ging. De lockdowns zouden dat nog versterkt hebben. Maar er zijn ook onderzoekers die het anders zien: de mentale klachten zijn niet verergerd, alleen zijn de jongeren van nu beter in staat om erover te praten.
Hoe het ook zij, al vroeg in 2020 waren er genoeg aanwijzingen dat het niet goed ging met in elk geval een deel van de jeugd. Het kabinet hield daar in het coronabeleid onvoldoende rekening mee. Het duurde nog tot 2022 voor het onderwijs weer open mocht. Dat heeft ook het vertrouwen van burgers in de overheid geen goed gedaan. Als er ooit weer een virus over Nederland raast, laat de belangen van de jeugd dan meer meewegen.
De uitverkochte Phil-zaal in Haarlem was afgelopen zaterdag gevuld met gelukkige Kensington-fans, die hun ‘verloren zoon’ terugvonden. Want nadat zanger Eloi Youssef tweeënhalf jaar geleden uit de populaire rockband stapte, was hij uit beeld verdwenen. Hij zou weer muziek gaan maken, zei hij, maar hóe bleef onduidelijk.
Of er een solo-album komt, is nog onbekend, Youssefs eerste nieuwe stap is nu een tournee met het strijkorkest Kamarata Zuid, aangevuld met vier zangers van het Nederlands Kamerkoor. De tournee was zo snel uitverkocht dat een reprise gepland wordt voor het najaar.
In Haarlem blijkt dat Youssef een persoonlijke en muzikale zoektocht heeft afgelegd. Zijn transformatie – van rockzanger in stadions, naar voorganger in een spiritueel klinkende fijnproeversavond – is gedurfd en doorvoeld.
Op het podium staat en zit een groep strijkers, erachter staan vier zangers, van bas tot sopraan. De klank van de cello’s, violen en contrabas – blikkerend, vlinderig, kreunend – is al een feest op zich.
Geheimzinnige seance
Samen speelden ze uiteenlopende covers (een Iers folklied, van Radiohead en van Silverchair), enkele nummers van Kensington, en een paar nieuwe liedjes, geschreven door Youssef. In zijn nieuwe rol is hij nu niet de frontman die middenvoor de aandacht trekt. In zwarte monnik-achtige kleding, waar zijn grote expressieve handen wit tegen afsteken, staat hij aan de zijkant.
De zorgvuldige belichting, met lichtflitsen tijdens het epische ‘Emotion Sickness’ van Silverchair, verhoogt de associatie met een geheimzinnige seance. De zangstemmen van de koorleden geven mooie pulserende accenten.
Maar al zat het publiek te headbangen in de stoelen bij Kensington-hit ‘No Me’, de elementen viellen niet altijd samen. Youssefs stem heeft een moeiteloze kracht die soms door de subtiele partijen heen davert. Vooral in de eerste nummers ontbrak daardoor samenhang.
Nieuwe nummers
Er werden drie nieuwe door Youssef geschreven nummers gespeeld, zoals de ballade ‘Hang On’ waarin strijkers en vocalen samen groots op stoom kwamen. Youssef was tevreden: „Dit is mijn eerste foutloze uitvoering”. ‘Old Rain’ frappeerde met de uitbarsting van wanhoop om en liefde voor zijn vader.
Hij zingt een mantra over de behoefte om ‘geaccepteerd te worden zoals je bent’, en het publiek in de zaal participeert subtiel. Zo maakt Youssef zijn belofte waar: terwijl Kensington zich met een nieuwe zanger, de Amerikaan Jason Dowd, voorbereidt op een rentree in december in mega-hal Ziggo Dome, onderzocht hun voormalige zanger nieuwe mogelijkheden en persoonlijk terrein. En dan blijkt: Eloi Youssef heeft zijn stem gevonden.
„Contant geld? Dat is gratis geld”, klinkt het door lokaal 1.48 van het Business & Administration College in Utrecht. „Dat ligt zo los in je tas, en als het weg is, heb je dat gewoon niet door”, redeneert student Houda Bouzambou (18).
„Dat is echt girl math!”, grapt een klasgenoot. ‘Girl math’, meisjeswiskunde, is een term die op sociale media wordt gebruikt om onverstandige uitgaven goed te praten.
Houda zit in het eerste jaar van het mbo, niveau 2, waar ze wordt opgeleid tot administratief medewerker. Over twee jaar werken zij en haar klasgenoten misschien achter de receptie van een hotel of sportschool. Deze donderdagmiddag leren zij grip te krijgen op hun eigen financiën.
Na de les vertelt Houda dat ze niet precies weet wat haar banksaldo is: „Ik kijk daar niet naar. Dat komt omdat het niet nodig is.” Ze realiseert zich dat dit een luxe is: „Zonder de steun van mijn ouders zou ik mij heel bewust moeten zijn van wat er in- en uitgaat.”
Voor Yamen Eter (17), die naast haar zit, ligt dat anders: „Ik heb geen ouders hier, dus ik moet alles zelf doen. Werken in de zomer en sparen voor het hele jaar.” Zijn uitgaven beperkt hij tot het hoognodige: „Sporten, eten, internet.”
Twintig betaalverzoeken
Veel scholieren worstelen ermee grip te krijgen op hun eigen financiële situatie, blijkt uit onderzoek van budgetinstituut Nibud en ABN Amro. Hoewel twee derde van hen regelmatig z’n saldo checkt, wordt goed zicht op hun financiën bemoeilijkt door uitgesteld of achteraf betalen van aankopen (via diensten als Klarna en Riverty) en gemiddeld twintig betaalverzoeken (zoals Tikkies) per maand.
De klas van Houda en Yamen is in februari begonnen met het schooljaar. Docent burgerschap Zeliha Aslihan Argün (26): „Dat kan invloed hebben op hoe open ze over geld praten.” Misschien durven ze zich dus nog niet zo kwetsbaar op te stellen.
Als haar elf studenten binnen zijn, gaat ze achterin het lokaal zitten en gunt haar plek voor het smartboard aan twee gastdocenten van MoneyWays. Dit programma, opgezet door maatschappelijke organisatie Diversion, heeft tot doel jongeren financieel bewuster te maken. Jaarlijks doet het zo’n zevenhonderd klassen aan.
Volgens gastdocente Douae Taj (28) is dat hard nodig: „Veel scholieren hebben geen idee hoeveel geld ze uitgeven. Ze kunnen vaak niet eens een inschatting maken.”
Het lesuur begint speels: de gastdocenten laten studenten raden naar hun namen. „Max? Nee, dat is echt een tatta [witte Nederlander] naam.” En ze associëren op het woord ‘geld’. „Geld is bijna alles!”, klinkt het. Dan volgen stellingen. Wie het ermee eens is, mag zitten. Oneens is staan. Een jongen klaagt daarover bij docent Argün. „Ik ben moe door de ramadan”, fluistert hij. Zij lacht: „Geen excuus, ik doe het ook!” Hij doet enthousiast mee – zittend.
Foto Dieuwertje Bravenboer
Schaamte om gierig te lijken
Je vraagt altijd geld terug aan je vrienden, is de eerste stelling. Volgens Nibud-onderzoek doet driekwart van de scholieren dat, bijvoorbeeld via Tikkie. Student Houda is daar niet zo van. „Kijk, als je het mij terug wil geven, dan geef je het mij terug. Maar ik ga niet achter jou aan. Een Tikkie sturen? Nee, dat kan ik niet.” Dat dit haar geld kost, neemt ze voor lief: „ Als je het niet kan missen, moet je het niet doen.”
Maar de studenten krijgen wel betaalverzoeken. Een van hen laat duidelijk merken wat hij daarvan vindt: „Natuurlijk betaal ik die, maar dan weet ik genoeg.”
Docent Argün schrijft het verschil tussen de weerstand tegen Tikkies bij haar studenten en de brede acceptatie die juist blijkt uit het Nibud-onderzoek toe aan de culturele achtergrond. Zij typeert de klas als „heel multicultureel”, opvattingen over geld variëren „van huis uit” en „daarbij kan geloofsovertuiging een rol spelen”. Maar mogelijk nog belangrijker in zo’n nieuwe klas, benadrukt ze, is schaamte om als gierig te worden weggezet. „Want wat zullen ze dan over mij denken?”
Toto en traden
De gastdocent biedt een nieuwe keuze: „Ga staan als je nú 50 euro wil, en blijf zitten voor 100 euro over twee maanden.” Alle studenten blijven zitten. De docent dringt aan: „Niemand die denkt: ik maak van die 50 euro binnen een maand 200?” Een jongen vooraan grijnst: „Toto.” Bij onder meer Toto en Unibet kan je op voetbalwedstrijden gokken. „Dat is haram [onrein]”, zegt een klasgenoot beschuldigend. „’t Was een grapje”, mompelt de jongen. Het Nibudonderzoek: 2 procent van de jongeren ziet (online) gokken als serieuze inkomstenbron.
Yamen gokt niet, hij tradet. Na de les laat hij de app Bitvavo zien. „Kijk hier, dit is [cryptomunt] XRB. Vorige maand was deze 1,90 euro, nu 2,70. Had je er toen honderd gekocht, dan had je nu 80 euro winst.” Zijn plan? „Ik stop er geld in dat ik niet direct nodig heb, vergeet het en dan open ik de app over tien jaar. Boem, dan ben ik miljonair.”
Volgens Wijzer in Geldzaken, een website van het ministerie van Financiën, heeft 10 procent van de 16- tot 19-jarigen aandelen of crypto.
Begroting
„Wat is een begroting? Iemand een idee?” Zodra het de klas duidelijk is dat het gaat om een overzicht van inkomsten en uitgaven, daagt het de meeste studenten. „Oh, dat kan je zien in de app!”, roept Houda. Ze doelt op het overzicht dat veel banken in hun app aanbieden. Ze kijkt er niet vaak naar. „Alleen aan het einde van het jaar. Dat vind ik leuk.”
Gastdocent Taj laat haar eigen maandbegroting zien en vraagt de klas hoe ze extra zouden kunnen sparen. „Gebruik Klarna, dan kan je in drie keer betalen”, stelt een jongen voor. Gebruikt hij die dienst zelf ook? „Ik denk de hele klas wel, hoor!” Yamen is kennelijk een uitzondering. „Klarna? Wat is Klarna?”
Officieel moeten diensten voor uitgesteld betalen minderjarigen weren. Maar ook 18-minners blijken gebruiker; volgens het Nibud gaat het om 13 procent van hen. De meeste jongeren kennen de leeftijdsbeperking niet eens.
‘Ga staan als je nú 50 euro wil, en blijf zitten voor 100 euro over twee maanden.’ Alle studenten blijven zitten
Student Houda gebruikt de diensten – (vooral) Klarna en ook Riverty (voorheen AfterPay) zijn de meest gebruikte – zelden: „Alleen als ik iets waarschijnlijk terug ga sturen.” Want het irriteert haar als ze lang moet wachten voordat het geld dan is teruggestort. Maar áls ze achteraf betaalt, zegt ze, is ze daar nooit te laat mee.
Dat gold niet voor gastdocent Douae. „Ik was 18 en kreeg een incassobureau achter me aan.” Ze deelt die ervaringen tijdens haar lessen. „Dan komen de verhalen los. Dan zeggen ze: dat heb ik ook gehad.”
Financieel toezichthouder AFM registreerde over 2022 dat 13 procent van de 18- tot 25-jarige gebruikers van achteraf betalen te maken kreeg met extra kosten door te late betaling. Van deze groep jongvolwassenen kreeg 4 procent een incassobureau op z’n dak.
Gastdocente Douae Taj legt iets uit aan een student. Foto Dieuwertje BravenboerEen leerling laat cryptobeleggingen zien op zijn telefoon. Foto Dieuwertje Bravenboer
Slimmere keuzes
Emma van Toorn (30), programmaleider van MoneyWays, merkt geregeld dat geldzorgen van jongeren gebagatelliseerd worden. „Mensen zeggen: die schulden zijn toch maar 80 à 90 euro? Wij kochten vroeger ook op de pof.” Maar, zegt ze, voor een 16-jarige is dat een groot bedrag. „En een openstaande rekening bij de winkel op de hoek leverde vroeger geen boetes op die zich maar blijven opstapelen.”
Daarom moeten jongeren volgens haar leren dat geld op kan raken. „Dat je soms een week moet wachten op nieuwe inkomsten. En dat, als je dan toch iets wilt, daar financiële consequenties aan zitten.” Doel van haar programma is studenten slimmere keuzes te laten maken en te leren budgetteren. Dat moet schulden en andere financiële problemen voorkomen.
Douae sluit de les af in de zwarte cijfers. Waar ze volgens haar begroting eerst een krappe 100 euro overhield, eindigt ze nu met hulp van de studenten („zeg het ongebruikte sportabonnement op: je kan ook gratis rennen in het bos”) en „her en der schuiven” (minder uitgeven aan kleding en restaurantbezoek) de maand met 300 euro in de plus.
