Dat democratie geen vanzelfsprekend einddoel is, zoals na het einde van de Koude Oorlog nog eventjes werd geloofd, blijkt opnieuw in Midden-Europa. In Roemenië en Polen werden zondag voor EU en NAVO cruciale verkiezingen gehouden. In Roemenië won een voorstander van democratie en rechtsstaat, nadat het balletje lang compleet de andere kant op leek te rollen. In Polen werd tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen duidelijk dat de pro-democratische krachten de race nog niet hebben gewonnen.
De liberaal Rafal Trzaskowski kreeg in Polen weliswaar de meeste stemmen, maar wordt nauw op de hielen gezeten door een kandidaat van de partij die jarenlang bezig was met het afbreken van de rechtsstaat, inclusief aanvallen op journalisten en rechters. Er tekent zich een zenuwslopende strijd af. Over twee weken is er een tweede ronde.
Ook de democratie in Roemenië oogde in de afgelopen maanden kwetsbaar. De daar in november gehouden verkiezingen werden ongeldig verklaard door het Constitutioneel Hof, na sterke aanwijzingen van Russische beïnvloeding. Een heel moedig, maar ook beladen besluit, door het snel gemaakte verwijt van rechterlijke bemoeienis met het democratische proces.
Toen de verkiezingen in de herkansing gingen, was daar, op de golven van de onder meer door Trump aangejaagde verontwaardiging, George Simion, die stond voor een sterk nationalistische koers. In de eerste ronde deed Simion het nog verrassend goed, maar zondag werd hij alsnog verslagen door de onafhankelijke kandidaat Nicusor Dan, de pro-Europese burgemeester van Boekarest, mede dankzij een hoge opkomst.
Europa kan wat betreft Roemenië dus opgelucht ademhalen. De EU heeft als het om de voor Oekraïne cruciale steun gaat al twee flinke ‘stoorzenders’ in huis: Hongarije en Slowakije. Landen die nog enigszins genegeerd en omzeild kunnen worden. Met Roemenië zou dat lastiger zijn geweest. Het land aan de Zwarte Zee vervult als het gaat om de verdediging van de NAVO-grenzen een sleutelpositie.
Toch moet de EU ook lessen trekken. Zo is het opvallend dat Roemeense kiezers die vanuit het buitenland stemden dat in meerderheid voor Simion deden. Het gaat vaak om arbeidsmigranten van wie je hoopt dat ze de geneugten van de EU plukken, zoals het vrije verkeer van personen. Of zou het kunnen dat hun ervaringen in Europa juist de rancune hebben gevoed?
De behandeling van arbeidsmigranten is notoir slecht, niet alleen in Nederland. Hun bestaan is hard en onzeker, uitbuiting is aan de orde van de dag. Arbeidsmigratie kan in herkomstlanden ook leiden tot maatschappelijke ontwrichting, met kinderen die opgroeien zonder ouders. De welvaart in West-Europa wordt voor een aanzienlijk deel geschraagd door mensen die er zelf relatief beperkt van meeprofiteren en worden uitgeknepen als citroenen.
Het gaat de laatste tijd vaak over Russische desinformatie, en over de sluwheid waarmee Moskou hierbij te werk gaat, met betaalde trollenlegers en influencers die de rancune voeden. Terecht. De Russische wens om te ondermijnen is geregeld onderzocht en vastgesteld. Wat minder prominent aan de orde komt, is de voedingsbodem zelf. Voor mensen onderaan de ladder van de arbeidsmarkt is de EU niet het beloofde land. Zij horen over democratie, vrijheid en rechtsstaat maar vragen zich af: voor wie?
Lees ook
Lees ook deze reportage uit Roemenië, voorafgaand aan de verkiezingen
