Wat vindt NRC | Ook in Nederland dreigt (zelf)censuur door juridisering

Het is een zorgelijke trend: journalisten, (klimaat)activisten, mensenrechtenverdedigers en klokkenluiders die publiekelijk misstanden aankaarten en daarvoor gigantische juridische claims aan hun broek krijgen, erop gericht om de persoon of organisatie monddood te maken.

Het worden ‘SLAPPs’ genoemd: strategic lawsuit against public participation, een fenomeen dat uit de Verenigde Staten is komen overwaaien, maar inmiddels ook in Europa stevig voet aan de grond heeft. Volgens recent onderzoek van de Europese coalitie tegen SLAPPs (CASE), een groep van ruim honderd maatschappelijke belangenorganisaties, werden in 2023 166 SLAPP-zaken aangespannen in Europa. Het brengt het totaal getelde aantal SLAPPs in Europa sinds 2010 op 1.049, waarvan twaalf in Nederland.

Nu staat het elke partij vrij haar gelijk te halen in de rechtszaal – een belangrijk grondrecht. Tegelijk ontvouwt zich hier een praktijk die niet per se tot doel heeft om gelijk te krijgen, maar vooral om de tegenpartij dusdanig te intimideren, dat de aangeklaagde onder deze juridische druk afziet van zijn of haar verdere activiteiten. (Freelance) journalisten zijn het vaakst doelwit, gevolgd door activisten en wetenschappers. Het gevolg kan (zelf)censuur zijn, blijkt uit onderzoek.

Op dit moment speelt er een grote zaak in de Verenigde Staten. In de staat North Dakota begon op maandag 24 februari een rechtszaak van het Amerikaanse energiebedrijf Energy Transfer tegen Greenpeace. De eiser beschuldigt Greenpeace van smaad en het orkestreren van crimineel gedrag bij de ‘Standing Rock-protesten’ in 2016 en 2017. Die protesten draaiden om de aanleg van een oliepijpleiding door gebied dat wordt geclaimd door de inheemse Sioux-stam.

Tienduizenden mensen namen deel aan het protest, Greenpeace was een van de tientallen ngo’s die een open brief ondertekenden – dat neemt Energy Transfer de milieuorganisatie kwalijk. Greenpeace wordt nu aangeklaagd met een hoge schadeclaim van zeker 300 miljoen dollar. Tegen NRC zei een Greenpeace-jurist dat hij zich grote zorgen maakt, vanwege de enorm hoge kosten voor de verdediging.

Het is daarom heel goed dat de Europese Commissie vorig jaar een richtlijn aannam om doelwitten van SLAPPs beter te beschermen. Daarin staat onder meer dat gedaagden de rechter kunnen vragen om een zaak vroegtijdig af te wijzen, zodat ze worden beschermd tegen het onnodig maken van hoge kosten. Alleen al de verdediging tegen een SLAPP kost vaak zo veel geld, dat het doelwit zich mogelijk direct schikt naar de eiser – een vorm van intimidatie. Ook moet een gedaagde volgens de richtlijn de volledige proceskosten kunnen terugkrijgen van de eisende partij, als is vastgesteld dat het om een SLAPP gaat.

De vraag is of deze belangrijke elementen ook goed in de Nederlandse wet komen. Belangenbehartiger Free Press Unlimited, die zich inzet voor persvrijheid wereldwijd, signaleert dat Nederland terughoudend is op deze punten. Vanuit het idee dat het in Nederland zo’n vaart niet zal lopen. Maar wat niet is, kan nog komen – de voortekenen zijn niet gunstig, zie de toename van het aantal SLAPPs.

Het is daarom van belang dat ook het Nederlandse kabinet goed luistert naar de waarschuwing voor de gevaren die SLAPPs met zich meebrengen, zoals (zelf)censuur. Niets minder dan de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting staan hier op het spel.

Delen

Mail de redactie

Ze waren „wreder dan wreed” en stamden af van Gotische heksen die zich hadden laten bezwangeren door „onreine geesten”. Hun addergebroed leefde in moerassen en vormde daar „een onvolgroeide, smerige en nietige stam, nauwelijks menselijk”.

Aldus beschreef de Romeinse historicus Jordanes in de zesde eeuw na Christus het ontstaan van de Hunnen, de gevreesde steppe-ruiters die vanaf 370 hun opwachting maakten in Europa en daar de bewoners van het Romeinse rijk de stuipen op het lijf joegen. Jordanes’ etnogenese is allang naar het rijk de fabelen verwezen, maar waar kwamen de Hunnen dan wel vandaan?

Een internationale groep onderzoekers verbonden aan het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig geeft nu antwoord op die vraag . Zij publiceerden maandag een artikel in het wetenschappelijk tijdschrift PNAS waarin ze met behulp van archeologische vondsten en dna-onderzoek aan botten uit Hunnengraven de wortels van deze veroveraars blootleggen. Hun afkomst blijkt opvallend divers.

Inhoud van 370 graven

In de achttiende eeuw opperen historici voor het eerst dat de Hunnen afstamden van de Xiongnu, een nomadisch volk dat tussen 200 voor en 100 na Christus een rijk bestierde dat zich uitstrekte over het huidige Mongolië en een deel van China. De belangrijkste reden voor die aanname was de taalkundige verwantschap tussen de namen van beide volken. Tussen het uiteenvallen van het Xiongnu-rijk en de komst van de Hunnen in Europa zit echter een periode van bijna drie eeuwen. Wat gebeurde er in die tijd?

Om die vraag te beantwoorden analyseerden de onderzoekers het dna van mensen in 370 graven – verspreid van China tot Hongarije – uit de periode van de tweede eeuw voor tot de zesde eeuw na Christus. Een aantal van de Europese graven was vanwege vorm en inhoud al door archeologen geïdentificeerd als onderdeel van de cultuur van de Hunnen. Dat gebeurde onder meer aan de hand van oriëntatie van het graf – noord-zuid – en de aanwezigheid van vervormde schedels. De Hunnen wikkelden het hoofd van kinderen in lappen om het langwerpiger te maken.

Genetische voetafdruk

In enkele van deze ‘steppe-graven’ troffen de onderzoekers lichamelijke resten aan waarvan het dna een directe band liet zien met skeletten van mensen die duizenden kilometers oostelijker een honderden jaren eerder behoorden tot de elite van Xiongnu. Zij vormden echter een uitzondering op de rest van de Hunnen die in Europa begraven liggen. Hun dna bevat nauwelijks sporen uit Oost-Azië, maar laat een diverse mix zien van dna van de Euraziatische steppe en vooral uit Europa.

De Hunnen kwamen dus niet als één volk naar Europa, concluderen de onderzoekers. Ze vormden een heterogene groep die gedurende en periode van eeuwen van samenstelling veranderde. In een toelichting zegt co-auteur Zuzana Hofmanová: „Hoewel de Hunnen het politieke landschap dramatisch hebben veranderd, is hun genetische voetafdruk – afgezien van bepaalde elite-graven – klein.”

De Hunnen zouden na hun verschijning in 370 de Romeinen nog ruim een eeuw bezig houden, onder meer aangevoerd door de beruchte Attila. Hun optreden zette in Europa een periode van volskverhuizingen in gang. Het maandag gepubliceerde onderzoek in PNAS is onderdeel van het meerjarige project HistoGenes, dat deze roerige periode in kaart brengt.

Delen

Mail de redactie