Voor 1,4 miljard katholieken is Paus Leo XIV hun nieuwe geestelijk leidsman. Men mag aannemen dat ze naar hem zullen luisteren, al zullen niet alle katholieken hun paus in alles volgen. Een nieuwe paus, het is de katholieken gegund, maar wat betekent een paus anno 2025 voor de rest van de wereld?
Een paus heeft geen leger van betekenis, zijn grondgebied past in het centrum van Amsterdam, hij heeft geen grondstoffen. In de ogen van veel atheïsten is de kerk een archaïsch instituut. Toch kan de paus, zeker in een gewelddadig tijdsgewricht, een belangrijke rol vervullen, door te appelleren aan universele waarden en menselijke waardigheid.
De paus is voor velen nog steeds een morele autoriteit, met celebrity-status bovendien. Dat geeft hem invloed. Hij trekt altijd de aandacht en wat hij zegt is vaak ook bedoeld voor niet-katholieken en niet-gelovigen. Een pleidooi voor klimaatmaatregelen is universeel. Hetzelfde geldt voor mensenrechten.
De paus beschikt bovendien over een fijnmazig diplomatiek netwerk. Daarnaast is het Vaticaan ook nog eens formeel toehoorder bij de Verenigde Naties. Kortom, er is geen ander geestelijk leider met een vergelijkbare politiek invloedrijke positie als de paus.
De macht van de paus kent uiteraard grenzen. Een paus kan geen oorlogen voorkomen. Hij kan wel aandacht vragen voor de slachtoffers van geweld. Paus Franciscus kwam op voor het lot van de Palestijnen. Hij kon de Gaza-oorlog niet tegenhouden, maar hij was er snel bij om de Israëlische regering te bekritiseren.
Het kan geen kwaad als slachtoffers en machtelozen een invloedrijke pleitbezorger hebben. Van Robert Prevost mag verwacht worden dat hij die lijn van zijn voorganger zal voortzetten. Prevost kan tegelijk een stem zijn voor het mondiale Zuiden. Hij woonde en werkte twintig jaar in Peru.
Prevost is de eerste Amerikaanse paus. Zijn voorgangers zagen het als hun taak China of Rusland aan te spreken op schending van mensenrechten. Dat is ook nu nog steeds geboden.
In het tijdperk-Trump moet de paus ook de Verenigde Staten tot orde de roepen. Het Vaticaan en de VS waren in zekere zin bondgenoten in die naoorlogse ordening van democratie en recht. Trump geeft niet veel om die regels en is – getuige de ontmanteling van USAID – niet van plan om Amerikaanse welvaart in zetten voor mensen in onfortuinlijke omstandigheden. Daar ligt een taak voor Prevost.
De wereld heeft vanaf nu te maken met twee Amerikanen die veel invloed hebben in het publieke domein. Twee Amerikanen met geheel verschillende achtergronden. Naast de vastgoedman uit New York, die MAGA-president werd, staat een paus, die opgroeide in Chicago en wiens grootouders van moeders kant creolen waren uit New Orleans.
De paus is de vertegenwoordiger van een conservatief instituut. Dat zal met Prevost niet veranderen. In de katholieke kerk woedt al decennia een strijd tussen conservatieven en hervormers. Dát is een gevecht voor katholieken onderling.
Maar, in een tijdsgewricht waarin het aantal conflicten elk jaar toeneemt, waar grootmachten internationale normen met voeten treden, waar de macht van de sterkste regeert en wetteloosheid de regel wordt, in zo’n wereld is een krachtige stem voor de humaniteit onontbeerlijk. Iemand moet in zo’n wereld appelleren aan het geweten. Het is te hopen dat Leo XIV dat op een geloofwaardige manier zal doen.
