Wat vindt NRC | Het lawaaibeleid rondom Schiphol wordt steeds glibberiger en vager

Ai, weer een cartoonwedstrijd. Het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo schreef een internationale wedstrijd uit voor cartoonisten om „al tekenend hun woede te uiten” over de „wurggreep van religies wereldwijd”, onder het mom: #RireDeDieu (oftewel: lachen om God). Spotten met God, dat is vragen om problemen, zou je denken. Maar het speciale nummer van Charlie Hebdo – tien jaar na de brute terroristische aanslagen waarbij twaalf cartoonisten vermoord werden – is „onverzettelijk” opgewekt. 76 procent van de Fransen staat achter het recht om karikaturen te maken. Het tijdschrift: „Steeds meer mensen verdedigen het recht om te lachen. En zelfs om te lachen om God.”

Dat is mooi gevonden, vind ik, het „recht om te lachen” benadrukken, in plaats van „het recht om te beledigen”. Ik zou daar graag „(hardop) lachen” van willen maken, nu onlangs per decreet door de Taliban is besloten dat vrouwen in Afghanistan niet langer in het openbaar mogen lachen (ook niet zingen, praten of voordragen – te verleidelijk allemaal). Zie daar maar eens een goede grap over te maken.

Het recht om te lachen bestaat (nog) niet, tenzij je ‘humor’ schaart onder het recht op de vrijheid van expressie. Maar er valt steeds minder te lachen in deze wereld. Dus kom maar door met meer lachen, als antidotum, verbinder, verlichting, vrijheid – om elkaar, met elkaar. Wie lacht, relativeert en kan loslaten. Dan heb je natuurlijk wel humoristen nodig (en/of de humorist in jezelf) die goed kunnen kietelen.

Met belangstelling bekeek ik daarom deze speciale editie van Charlie Hebdo. Je moet houden van de tekenstijl en fixaties, echt heel grappig vind ik de meeste cartoons niet, maar dat is ook een kwestie van smaak. Satire hoeft niet louter te amuseren. Het belang van de mogelijkheid van religiekritiek deel ik. Ik was vooral onder de indruk van het artikel L’avenir de rire (De toekomst van het lachen) van voormalig docent en schrijver Yannick Haenel in het nummer. Hij stelt dat lachen een zekere intelligentie vooronderstelt – je moet een gelaagdheid en absurditeit in de wereld herkennen – en dat lachen met waarheid te maken heeft. Fanatisme en onzin richten zich op schijn en zijn het tegenovergestelde van humor. „Dus regeren groteske figuren (Trump, Milei, Orbán, Salvini) met de griezelige ernst van folteraars”, schrijft hij, zij „perken het openbare discours in”.

Hier legt hij de vinger op de zere plek, want figuren als Musk en Trump en nu ook Zuckerberg schermen vaak met de vrijheid van meningsuiting, maar het ontbreken van begrenzing heeft daar weinig mee te maken. Dat gaat over niets anders dan „de vuilnisbak van instincten” ruim baan geven in een „draaikolk van de wrok”, aldus Haenel. Hij noemt Charlie Hebdo „de eenzaamste krant” van Frankrijk, omdat die een handschoen oppakt die andere niet meer durven aanraken, en besluit niet ongeestig met het citeren van schrijver Simon Fieschi, die als eerste werd geraakt bij de aanslagen: „God bestaat omdat hij altijd in Charlie wordt genoemd”.

In de afgelopen tien jaar onderzochten ook wetenschappers de impact van de aanslag op Charlie Hebdo op de samenleving en het publieke debat. Interessant vond ik een vergelijkend onderzoek over hoe kranten van diverse signatuur in verschillende landen (Noorwegen, Spanje en Engeland) schreven na de aanslag op 2015, en wat de rol van de journalistiek is. De onderzoekers laten zien dat kranten zelf een vitaal onderdeel zijn van het gesprek over de vrijheid van de pers, meningsuiting en artistieke expressie. Kranten maken steeds keuzes, zoals: wel of niet afdrukken van een cartoon?

Wat dit betreft legt cartoonist Ann Telnaes, die zich onlangs terugtrok als cartoonist voor The Washington Post in haar blog óók de vinger op de zere plek. Ze wijst op de verantwoordelijkheid van de pers zelf als het gaat om het bewaken van de persvrijheid. Wanneer die aan de leiband van rijke techmagnaten en politici loopt (tegenwoordig innig verstrengeld) staat de vrijheid van expressie onder druk. Elders las ik treffend dat de beledigende uitspraken van politici inmiddels zo vuil en overmaats zijn, dat satiristen nauwelijks méér kunnen bieden. Misschien dat ik daarom soms wat toondoof ben geworden als cartoons louter leunen op provocatie als stijlmiddel.

Haenel citeert ook nog Georges Bataille over de lach. In 1944 schreef hij: „De frisse, onvoorwaardelijke lach opent het ergste en houdt in het ergste (de dood) een licht gevoel van verwondering in stand (naar de hel met God, godslastering of transcendentie! Het universum is nederig: mijn lach is zijn onschuld)”.

Voilà. Moge 2025 ook het jaar van de (hardop) lach worden.

Stine Jensen is filosoof en schrijver. Ze schrijft om de week een column op deze plek.

Delen

Mail de redactie

Hoeveel lawaai is te veel lawaai? Terwijl Schiphol in 2021 nog gestraft werd voor te veel herrie, bleef eenzelfde overtreding twee jaar later onbestraft, meldde NRC maandag. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) zoekt ruimte waar geen ruimte is, constateerde hoogleraar bestuursrecht Herman Bröring terecht in het artikel: „Het gedogen gaat steeds verder, het wordt steeds glibberiger.”

Want glibberig en vaag, dat is het beleid rondom de luchthaven steeds meer. Neem de geluidsafspraken waar nu zoveel om te doen is. Die zijn vastgesteld in samenspraak met Schiphol en omwonenden maar nooit in de wet vastgelegd. Schiphol mag al vanaf 2015 meer lawaai produceren dan wettelijk is toegestaan, maar zelfs aan dat gedoogbeleid hield de luchthaven zich tussen 2021 en 2023 niet. Te vaak gebruikte Schiphol landingsbanen die overlast veroorzaken. In 2021 legde de ILT daarom strafmaatregelen op maar niet in 2023, toen de luchthaven in sommige gebieden 20 procent meer geluidsoverlast produceerde dan toegestaan.

Intussen geven de politiek eindverantwoordelijken zoals verkeersminister Barry Madlener (PVV) gemengde signalen af. „Het wordt tijd dat we de rechtspositie van omwonenden herstellen”, zei Madlener in september nog, terwijl hij tegelijkertijd de voorgenomen krimp van de luchthaven probeerde in te perken. Eind december liet de rechtbank weten dat het weer meer tijd nodig heeft om de zaken over de natuurvergunning van Schiphol opnieuw te beoordelen. En definitieve besluitvorming over het al dan niet openen van Lelystad Airport blijft ook uit.

De toenemende maatschappelijke spanning rondom de luchtvaart laat zien dat het uitstellen van grote beslissingen niet veel langer meer kan duren. Een gebrek aan transparante, toetsbare regels en een eerlijke strategie om overlast te beperken zet juist de deur open voor rechtszaken. Dat blijkt ook wel uit het feit dat juist de actiegroep Mobilisation for the Environment (MOB) de geluidszaak deze week aanhangig maakte. Het is dezelfde organisatie die de overheid na jaren van talmen via de rechter dwong zich aan de eigen stikstofnormen te houden, waardoor uiteindelijk een groot deel van bouw en industrie stil kwam te liggen.

Rondom Schiphol spelen nu al zaken die eenzelfde verlammende werking kunnen krijgen. Tegen de directies van KLM, Transavia en Schiphol is aangifte bij Justitie gedaan door omwonenden die stellen dat nachtvluchten hun gezondheid aantasten en daarom als mishandeling moeten worden gezien.

De luchtvaartindustrie komt op deze manier steeds meer klem te zitten tussen groeiende, en begrijpelijke, bezwaren van omwonenden aan de ene kant, en politieke wankelmoedigheid aan de andere kant. Wat wil Nederland met zijn grootste luchthaven? Hoe wegen evidente economische belangen op tegen groeiende maatschappelijke weerzin tegen vervuiling, klimaatschade en overlast?

Dat zijn fundamentele politieke vragen die niet telkens kunnen worden uitbesteed aan de rechterlijke macht, die daarmee een oneigenlijke rol krijgt toebedeeld. Politici zoals minister Madlener zouden hun energie moeten steken in het vinden van breedgedragen antwoorden op die vraagstukken. In oplossingen, niet in het optuigen en toestaan van steeds vager wordende geitenpaadjes en gedoogconstructies die de deur alleen maar opzetten voor nog meer protest op langere termijn.

Delen

Mail de redactie

Je springt twee keer. Dan stap je met je linkervoet naar achter. Je rechtervoet naar achter. Je schopt je rechtervoet twee keer naar voren. Je linkervoet twee keer naar voren… die passen herhaal je – snel en met overtuiging. En als dat je lukt in het ritme van een elektronisch muziekje met een kneiterharde bas eronder, ben je al gauw de baas van de club (of van het schoolplein). Althans: in 2007. Kijk je anno 2025 fimpjes terug waarin met overgave wordt gejumpt, dan is je reactie toch eerder: „God. Hoe bestónd dit?”

Dat is kort gezegd de even eenvoudige als succesvolle formule van Het beste van… de zero’s (AvroTros). Filmpjes van trends uit het betreffende tijdperk – wat keken, luisterden, deden we toen? – worden afgewisseld met de reacties van een breed scala aan BN’ers, van Sita Vermeulen tot Rick Paul van Mulligen. Die kijken allemaal anders op de zero’s terug, maar delen dezelfde verwondering. En dat is toch grotendeels het simpele plezier van het programma: naar je scherm wijzen en „oh ja!” roepen bij elke langvergeten herinnering. Praatjesmakers – oh ja! ‘Schnappi’ – oh ja! K-otic – oh ja! Jumpen – oh ja!

Die laatste trend begon met een paar online filmpjes. Dat dat in 2007 nog een heel bijzondere gang van zaken was, bleek wel uit het korte fragment van de Man bijt hond-reportage die destijds over jumpduo Patrick Jumpen (fantastische naam, erg to the point) werd gemaakt. „Via internet vinden nieuwe rages razendsnel hun weg naar een groot publiek”, legde de voice-over toen uit. „De Brabantse jongens Patrick en Dion zijn een hit op Google Video met hun jumpfilmpjes.”

De wonderen van het internet luidden ook het einde in van de encyclopedie. De BN’ers bladerden voor de vorm nog even door zo’n papieren kennisbundel. „Gedoe hè”, zuchtte Van Mulligen: „De oude wereld.” De makers van het programma hadden een Teleac-filmpje opgespit van een man achter een grote witte computer. „Als je wel weet wat je zoekt, maar niet wáár je het wil zoeken, dan maak je gebruik van een zoekmachine”, legde hij kalm uit. „Ik klik nu op ‘www’, op ‘zoeken’ – en eh… hij gaat zoeken.” Terwijl de computer zoekresultaten verzamelde pakte de man zijn kopje koffie erbij. Hij hield het met beide handen vast en leunde een beetje achterover, als om te zeggen: je hebt er haast geen werk meer aan.

Anticonceptie

Inmiddels is het moeilijk te bevatten dat nieuwe internetgebruikers voor hun plezier een woord in zo’n zoekmachine gooiden en dan verwonderd toekeken hoe de informatie vanzelf tot ze kwam. Soms zou je willen dat er iets mínder informatie vanzelf tot je kwam, met name via sociale media. Of op zijn minst dat die informatie goed wordt gecheckt – maar voor hoge mediaheren als Elon Musk (X) en Mark Zuckerberg (Meta) blijkt zelfs dat te veel gevraagd. Gelukkig heb je dan nog programmamakers die proberen om online fabels van feiten te onderscheiden. Zoals in het nieuwe BNNVARA-programma Gezond of gelul?, waarin gezondheidstrends op sociale media onder de loep worden genomen. Woensdag was het de beurt aan anticonceptie. Een toenemend aantal vrouwen ruilt de traditionele pil in voor ‘natuurlijke’ anticonceptie. Door middel van het meten van je temperatuur en het bijhouden van apps monitor je dan je cyclus, wat je inzicht zou moeten geven in wanneer je wel en niet vruchtbaar bent.

Die methode is niet bepaald betrouwbaar. Dat veel vrouwen daar toch voor vallen komt vaak voort uit angst voor negatieve bijeffecten van pillen of spiraaltjes (die een stuk effectiever zijn), aangewakkerd door zelfbenoemde vruchtbaarheidsexperts. Hoewel je zulke zorgen als arts serieus dient te nemen, zijn die middelen toch echt behoorlijk veilig, benadrukten de geïnterviewde huisartsen en gynaecologen. Van TikTok-claims kun je je beter niet te veel aantrekken. Ook daarvan zullen we over een jaar of twintig hopelijk zeggen: „God. Hoe bestónd dit?”

Delen

Mail de redactie