Wat vindt NRC | EU mag de ogen niet sluiten voor Erdogans aanval op rechtsstaat

Voorjaar! In de bermen bloeien uitbundige narcissen. Soms zelfs fanatieke narcissen – in formatie steken ze hun kop in de wind. En ook het verzet tegen seksuele voorlichting op basisscholen is weer terug. „Een nieuwe lente, een oud geluid”, zei het Achtuurjournaal (NPO 1).

Dit is de Week van de Lentekriebels waarin de scholieren les krijgen over „relaties, seksualiteit en weerbaarheid”. Politici als PVV-leider Geert Wilders en BBB-leider Caroline van der Plas maken amok tegen deze jaarlijkse themaweek. Ze denken dat praten over seks schadelijk is voor kinderen. Politiek verslaggever Elodie Verweij vertelde in talkshow Bar Laat (NPO 1) dat Lentekriebels zelfs een belangrijk twistpunt was tijdens de formatie van het huidige kabinet.

Dat komt onder meer doordat radicaal-rechts gevoed wordt door desinformatie van Civitas Christiana. Deze katholieke lobbyclub heeft het Zwartboek Lentekriebels uitgebracht, dat een karikaturale weergave geeft van de lessen. Zo zei Hugo Bos van Civitas vorig jaar in Pointer Checkt (NPO 3 online) dat Lentekriebels kinderen leert hoe ze in een kring moeten masturberen. De stichting Rutgers, die lesmateriaal levert, pikt het niet langer en eist nu in een kort geding dat de katholieken hun onwaarheden rectificeren. Luc Lauwers van Rutgers zei in Bar Laat dat het hem niet gaat om de conservatieve meningen van de katholieken, maar om de „leugens en laster”.

Lentekriebels blijkt steeds weer een handig vehikel voor radicaal-rechtse politici om hun afkeer van lhbtq-plussers en wokeledokies te uiten. Inderdaad, net als in Trumps Amerika. Terwijl zij het tegendeel beweren, zei gastdocent Belle Barbé van de Seksualiteitschool in Bar Laat dat Lentekriebels scholieren kan behoeden voor ongewenst seksueel verkeer: „Juist openlijk en eerlijk informatie geven, beschermt kinderen.”

Op maat gesneden

In een extra uitzending van het Jeugdjournaal (zondag, NPO 3) kon je zien hoe belangrijk die voorlichting is, en hoe voorbeeldig op maat gesneden je die kunt geven. Het ging over „grenzen”. Beginnend vanaf de vraag: „Wie mag jou een knuffel geven?” legde het programma aan kinderen uit wat seksueel grensoverschrijdend gedrag is, zonder dit als zodanig te benoemen. Best veel ondervraagde kinderen kregen via sociale media foto’s van blote volwassenen, of kregen van hen de vraag om blote foto’s van zichzelf te sturen. Het programma legde uit dit verboden is. En dat ze dat niet hoeven te doen als ze dat niet willen.

Toen bewoog het programma verder en kwam Gwen in beeld. Als kind hield ze van zwemmen maar nu niet meer. Vanaf haar elfde werd ze misbruikt in het zwembad. Hierna voelde ze zich heel slecht, ze dacht zelfs dat ze er beter niet meer kon zijn. Tot dat ze erover ging praten. De presentator legde uit dat kinderen uit schaamte en schuldgevoel vaak niets durven te zeggen, en er daarom alleen mee rondlopen. Dit was Gwens boodschap: „Je kunt je weer goed gaan voelen maar het is wel belangrijk dat je er met mensen over gaat praten.”

Delen

Mail de redactie

Recep Tayyip Erdogan speelt al twee decennia een dominante rol in het landsbestuur van Turkije, eerst als premier, later als president. Jaren waarin zijn harde hand nooit ver weg was, al werd Turkije nooit helemaal autocratisch. De pers, zeker de kritische, had het zonder meer zwaar; oppositiepartijen moesten het ontgelden; mensenrechten werden met voeten getreden. Desondanks bleef er altijd iets over dat leek op politieke competitie. De oppositie kon ook verkiezingen winnen, zoals in de afgelopen jaren lokaal gebeurde. Nu Erdogans belangrijkste rivaal achter de tralies is gezet, helt het land echter gevaarlijk over naar autocratie.

Ekrem Imamoglu, de populaire burgemeester van Istanbul (15,6 miljoen inwoners), zou afgelopen zondag door de grootste oppositiepartij CHP formeel worden aangewezen om het bij de presidentsverkiezingen in 2028 op te nemen tegen de kandidaat van de zittende AKP-regering, misschien wel Erdogan zelf wel. Luttele dagen voor deze interne partijverkiezing werd hij echter gearresteerd, onder meer wegens vermeende corruptie. Zijn universiteitsdiploma werd ongeldig verklaard. Zonder diploma mag er niet meegedaan worden aan de presidentsverkiezingen.

Het heeft er alle schijn van dat de arrestatie politiek gemotiveerd is. Niet voor niets wordt er al dagenlang in grote delen van het land gedemonstreerd. Vooral jonge Turken voelen feilloos aan dat het hier om meer gaat dan alleen het lot van Imagoglu. Zij vrezen dat het razendsnel gedaan kan zijn met het kleine beetje vrijheid dat er was. Wat zeker ook meespeelt: de economie draait slecht. De brute reactie op de protesten is veelzeggend voor de koers die Erdogan nu heeft ingezet. Afgelopen week werden honderden mensen vastgezet, inclusief journalisten en burgers die via sociale media hun onvrede kenbaar hadden gemaakt.

Internationaal doet Turkije al een tijdje juist weer volop mee. De nieuwe Syrische regering komt voort uit een rebellenbeweging die jarenlang door Turkije is gesteund. En nu Trump de NAVO de rug lijkt te hebben toegekeerd, kijken Europese landen extra goed naar Turkije. Het land is NAVO-lid, speelt met bedrijven als Baykar een belangrijke rol in de defensieindustrie en heeft een groot leger dat over de nodige operationele ervaring beschikt. Turkije voert weliswaar geen sancties tegen Rusland uit, maar steunde Oekraïne in de afgelopen jaren op allerlei manieren, met de drones van Baykar tot en met het zekerstellen van graantransporten op de Zwarte Zee. De afgelopen weken schoof Turkije ook opvallend vaak aan bij Europees topoverleg.

Europese beleidsmakers zullen zich dan ook de haren uit het hoofd trekken over de afslag die het land nu neemt. De verleiding om er niet te veel over te zeggen zal heel groot zijn. Sterker nog: dat is nu al te zien. In Parijs en vooral in Berlijn klonk er kritiek, maar verder is het vrij stil, ook vanuit het Nederlandse kabinet.

Niets zeggen is niet alleen onwenselijk, maar op termijn ook schadelijk. Eerder sloot Europa al eens de ogen voor Poetins autocratische gedrag, om de gastoevoer maar niet in gevaar te brengen, en het ondervindt daarvan nu keihard de gevolgen. Ten aanzien van Gaza gingen de ogen weer dicht, ditmaal uit historisch schuldgevoel richting Israël. Een strategie die de EU wereldwijd geloofwaardigheid en invloed heeft gekost. En nu Trump de onzekerheid in de wereld voedt, is het juist zaak om pal voor vrijheid, democratie en rechtsstaat te gaan staan, ook als dat niet zo goed uitkomt.

Delen

Mail de redactie

Oké, we hebben de ministerraad van 7 maart dus achter de rug. De asielnoodmaatregelenwet en het wetsvoorstel tweefasenstelsel van minister Faber (migratie, PVV) is er door. Het kabinet stemde in en diende het in bij de Staten-Generaal. Die wet is dus feitelijk onuitvoerbaar, op onderdelen in strijd met grondrechten, schrijnend onrechtvaardig omdat overgangsbepalingen ontbreken en zal de opvangcrisis vergroten. Naar verwachting zal de asielopvang nog verder verstopt raken en de afhandeling nog weer langer duren. Enig effect op de ‘instroom’ is onduidelijk. De Nationale Ombudsman en de Kinderombudsman waarschuwen voor structureel onbehoorlijk overheidsoptreden door de nieuwe wet. Voor een ‘buitengewone toename’ van klachten en het ‘wederom organiseren van haar eigen crisis’ door de overheid. En toch is het gebeurd. WTF.

Politiek komt het PVV-plan om het ‘strengste asielbeleid ooit’ in te voeren dus neer op chaos creëren. Wat zien we hier politiek en bestuurlijk nou eigenlijk? Een poging om mensen zoveel mogelijk leed te berokkenen om ze af te schrikken? Een voorwendsel om straks noodrecht in te kunnen voeren? Aan Faber zelf is alleen maar af te lezen dat ze volstrekt unverfroren doorzet, zich doof houdt en zich van niemand iets aantrekt. Dat kan bluf zijn of strategie, maar dat er over is nagedacht lijkt zeker.

Staatsrechtelijk roept dat interessante, zo niet unieke vragen op. Zagen we ooit eerder ministers die met opzet onhaalbare, destructieve wetten proberen in te voeren? Nieuwe wetgeving als opzettelijke disruptie van het openbaar bestuur, van een heel beleidsterrein. Dat mensen en organisaties zal beschadigen. Wie kent er een precedent? Ik niet. Of is dit al Musk in het klein? Ontwrichting als strategie zodat op de puinhoop iets nieuws kan groeien?

Aan opzet kan alvast niet getwijfeld worden. Faber weet wat ze doet. En dat doet ze ook met animo – ze speelt de rol van ‘eenzame doorzetter’ zelfverzekerd, daarin aangemoedigd door haar politiek leider. Op tv is ze herkenbaar met haar kloeke ontkenningen, egomane zinnetjes („mijn tweet is juist”, „ik ben beleid”, „ik neem mijzelf serieus”) en dito onvervaarde optreden. Sterker, ik moet af en toe ook nog grinniken om haar poseren en eigenwijsheid. Faber is een ‘meme’ geworden – een online ironisch satirisch beeldmerk – van wie ze is en waar ze voor staat. Weinig kabinetsleden kunnen haar dat nazeggen.

Intussen is ze wel uit en te na gewaarschuwd. Het belangrijkste adviesorgaan van het kabinet, de Raad van State, adviseerde haar deze wet niet zó in te dienen. Maar eerst de vele fundamentele vragen erin te beantwoorden, de keuzes te motiveren en aannemelijk maken dat dit gaat werken. Met als tik op de vingers: u neemt ten onrechte sluipwegen, slaat consultaties over en kiest opzettelijk de onzorgvuldige route, zónder goede reden.

Repliek van de minister: koekoek, ik verander lekker niks. Nou misschien een punt of komma. Uit de stukken bij het wetsontwerp blijkt dat haar ambtenaren de brede kritiek veelal niet konden weerleggen. En dat ze overigens zó onder tijdsdruk zijn gezet dat ze het voorstel ook niet goed op z’n consequenties konden beoordelen.

Noem me ouderwets, maar hier sta ik met klapperende oren bij. Nu komt symboolwetgeving vaker voor in Den Haag, maar wat is dit? Een boobytrap? Een verkiezingsstunt? De jurist in mij begint te piepen: mág een kabinet wel een opzettelijk destructief voorstel indienen in een parlementaire democratie? Past dit binnen de eed die kabinetsleden bij installatie zweren? Trouw aan de Koning, aan het Statuut voor het Koninkrijk en aan de Grondwet. Is het opzettelijk in elkaar laten klappen van de asielketen niet te beschouwen als een ambtsmisdrijf? Gelijk te stellen aan corruptie, omkoping, machtsmisbruik, staatsgeheimen publiceren – wat tot nu toe onder ambtsmisdrijven wordt verstaan.

Of is dit allemaal te juridisch bestuurlijk gedacht? En moeten we Faber anders duiden, niet als minister of bestuurder die de afgesproken rationele regels volgt, maar als stormram, politieke deurintrapper die voldongen feiten schept?

Sabotage in de vorm van een wetsvoorstel moeten de Staten-Generaal uiteindelijk zélf zien tegen te houden. De burger heeft alleen de stembus. En als dit straks écht wet wordt, dan resteert alleen de rechter. Kan die het weer opknappen.

Folkert Jensma is jurist en journalist en schrijft om de week op woensdag.

Delen

Mail de redactie