Nog anderhalve week en dan kiest Nederland een nieuwe Tweede Kamer. Na wat, zo was van tevoren de gedachte, wel eens de spannendste verkiezingscampagne in jaren zou kunnen worden. De uitdagingen waar dit land voor staat zijn immers enorm, complex en van zo’n systemische aard dat er keuzes moeten worden gemaakt. Na jaren van uitstelbeleid vragen het woningtekort, de toenemende immigratie, de oplopende zorgvraag en bijbehorende kosten, bestaansonzekerheid, klimaatverandering en energietransitie daarom. Schrééuwen erom.
Kiezers, zo blijkt uit elk onderzoek, zoeken ook naar oplossingen. Naar politici die daden aan woorden verbinden. Die niet met zichzelf bezig zijn, maar de crises te lijf gaan. Het vertrouwen in de overheid, zo blijkt óók uit elk onderzoek, zal pas terugkomen als de burger merkt dat er echt wordt geregeerd.
Uit het buurtonderzoek dat NRC hield in aanloop naar de verkiezingen, waarvoor 336 kiezers door heel Nederland werden gesproken, komt dat beeld eveneens naar voren. Men heeft hoge verwachtingen dat de politiek de problemen zal aanpakken. Het gebrek aan betaalbare huur- en koopwoningen wordt daarbij als grootste zorg genoemd, gekoppeld aan migratie, aan de gevoelde voorrang die bepaalde groepen, onder wie statushouders en Oekraïense vluchtelingen, krijgen bij de toewijzing van huisvesting.
De kiezers die NRC sprak, zien dat er ruimte is voor iets nieuws, in deze eerste verkiezing na dertien jaar premierschap van Mark Rutte (VVD). En tegelijkertijd hebben weinigen het vertrouwen dat ‘Den Haag’ het vermogen heeft om met uitvoerbare oplossingen te komen.
Het is in dat opzicht teleurstellend dat de campagne, met name op televisie, tot nu toe weinig echt over die oplossingen gaat. Ondank het feit dat de politieke leiders zelf voortdurend zeggen het over de inhoud te willen hebben. Wie goed luistert, ziet dat zij inmiddels heel bedreven zijn in het benoemen van alle crises en problemen, en in het aanvoelen waar de kiezer zich zorgen over maakt.
Maar het ‘hóe dan’ komt te weinig aan bod. Tenzij je als kiezer naar deeldebatten gaat over bijvoorbeeld het dreigende drinkwatertekort, of podcasts luistert waarin politici uitgebreid worden geïnterviewd. Het versnipperde medialandschap en het versnipperde politieke landschap zorgen er echter voor dat de kans groot is dat er voor eigen parochie wordt gepreekt.
Lees ook
NRC vatte de programma’s van 17 politieke partijen kort samen per thema.
Uit de verkiezingsprogramma’s blijkt eveneens dat partijen veel beloftes doen, maar onvoldoende uitleggen hoe ze die gaan waarmaken. Noch wat de haalbaarheid van plannen is en welke onderwerpen prioriteit hebben, concludeerde het Sociaal en Cultureel Planbureau.
Terwijl de ene keuze de andere zal beïnvloeden. Wie woningbouw op één zet, zal bijvoorbeeld het stikstofprobleem voor lief moeten nemen. Wie de zorgkosten wil beteugelen, zal een keuze moeten maken over bijvoorbeeld de soort zorg waarvoor de overheid garant wil staan. Wie immigratie wil beteugelen, zal een besluit moeten nemen over nijpende arbeidstekorten en een vergrijzende samenleving.
Lees ook
Hard bezuinigen? Dat wil geen enkele partij
De doorrekening door het Centraal Planbureau en het Planbureau voor de Leefomgeving afgelopen week is traditioneel een van de gereedschappen die de kiezer duidelijkheid verschaft. Maar van de partijen die volgens de Peilingwijzer kans maken op één of meer zetels deden er zeven niet mee aan wat zij een ‘modellenwerkelijkheid’ noemen.
Die weigering getuigt van dedain voor de kiezer. Er is natuurlijk wat aan te merken op de CPB- en PBL-berekening – de preventieve werking van met name investeringen in onderwijs en zorg laten zich lastig in economische waarde omrekenen. Maar de berekeningen helpen bij het vormen van een totaalbeeld. Politiek is bovendien kiezen, zeker in tijd van schaarste en op een moment dat er gevraagd wordt om concrete en uitvoerbare plannen.
Dat de kiezer klaar is met politici die alleen maar met zichzelf bezig zijn, lijken partijen te verwarren met het depolitiseren van álle verschillen. Nee, een ideeënstrijd is noodzakelijk om geïnformeerd te kunnen stemmen. Zes op de tien kiezers denkt aan een bepaalde partij, maar overweegt ook andere partijen, bleek uit de jongste peiling van I&O Research.
De kiezer zal uiteindelijk zelf moet bepalen op basis waarvan en op wie hij zal stemmen. Het is dan ook aan de politici hem ervan te overtuigen dat zijn zorgen bij hem in goede handen zijn. Hoog tijd dus voor een campagne over plannen en de uitvoerbaarheid daarvan. Nú is het moment, niet pas aan de formatietafel.
