Wat vindt NRC | De EU moet niet zomaar Amerikaanse wetenschappers opvissen

Demonstratie dinsdag tegen de genocide in Gaza bij het Haagse filiaal van de Universiteit Leiden. Activisten deden een poging tot bezetting, de politie haalde ze er met geweld uit en arresteerde 74 mensen. De actie haalde het journaal niet eens meer. Wel had het late journaal op NPO1 een item over de honger in Gaza met beelden van uitgemergelde baby’s. Zoals gebruikelijk behandelde de NOS dit in passieve zinnen, alsof het een natuurramp betrof. Maar dat is niet zo. De Palestijnse bevolking wordt doelbewust uitgehongerd door het Israëlische leger. Dat is een oorlogsmisdrijf.

Zover zou Rachel Rosier niet willen gaan. De presentatrice staat centraal in een merkwaardige documentaire van regisseur Geertjan Lassche: Het graf van Rachel. Hierin onderzoekt Rosier „de polarisatie” in Nederland over Gaza. Ze begint als Israëlsupporter die met afkeer een pro-Palestijnse demonstratie bezoekt en gaat gaandeweg „genuanceerder” over de kwestie denken.

De vorm is dat Rosier naamgenoten uit diverse groepen opzoekt en tekeningen van ze maakt. Een christelijke Rachel uit Urk die pro-Israël is; een Palestijnse Rachel die leeft onder de Israëlische bezetting; een Israëlische Rachel die werd vermoord door Hamas op 7 oktober 2023; en een Joods-Nederlandse Rachel die haar neefje verloor bij die aanslag.

De gimmick van de verschillende Rachels is leuk, maar de interessantste bijdragen komen van mensen die geen Rachel heten, zoals de Palestijns-Zeeuwse Anisa Boonman die helder en redelijk uitlegt wat er mis is met Israël. Lion Tokkie, een Sjoa-onderzoeker met een Joodse vader en SS-moeder, leidt Rosier rond in Auschwitz. „Auschwitz is voor mij het grootste argument voor Israël”, stelt Rosier. Daarmee verwoordt ze de gevoelens van veel westerlingen: na de Sjoa hadden Joden een eigen, veilige plek nodig. Maar Tokkie wil er niets van weten. Hij vindt de stichting van de Joodse staat op andermans grond uiterst dubieus.

Instap-documentaire

Steeds weer dringt Tokkie er bij Rosier op aan om zich in te leven door te denken aan haar eigen familie die is vermoord door de nazi’s. Maar Rosier wil dat niet. Ze is praktiserend christen en voelt zich niet verbonden met de Joodse kant van haar vaders familie. Terwijl haar half-Joodse opa haar „de meest Joodse” van zijn kleinkinderen noemt. Ze verzucht: „Ik begon met bepaalde vragen en voor ik het wist werd mijn familie erbij gehaald.”

De inzet van Rachel Rosier als persoonlijke verteller werkt sterk. Ze is bekend van het Sinterklaasjournaal en andere kinderprogramma’s en komt fris, jeugdig en sympathiek over. Ze praat vrij en onbevangen over zaken die door anderen alleen met grote omzichtigheid worden besproken. Ze maakt Het graf van Rachel tot een handige instap-documentaire.

Maar het is wel een merkwaardige documentaire. Een christelijke journalist begint met vanzelfsprekende pro-Israëlische gevoelens en ontdekt dat er ook een andere kant van de zaak is. Zo ontdekt ze op de Westelijke Jordaanoever dat de Israëlische bezetter de Palestijnse bevolking onderdrukt. Duh. Hierna pleit ze voor minder oordelen, beter naar elkaar luisteren en meer nuances. De waarheid ligt in het midden. Is dat zo? Is „te veel oordelen” wel het probleem? Is het „polariserend” om genocide en onderdrukking te veroordelen? Of zou dat gewoon gemeenschappelijke grond moeten zijn, en uitgangspunt van iedere documentaire hierover?

De verbazing over Rosiers „genuanceerde” aanpak wordt treffend uitgedrukt door Palestijnse vluchteling Marcelle die haar familie verloor in Gaza. Rosier legt haar voor dat Nederlandse christenen achter Israël staan. Marcelle moet lachen van ongeloof en verbijstering: „Ze staan achter Israël?!” Zoiets geks had ze nog nooit gehoord.

Delen

Mail de redactie

Het was een fraaie setting voor een aanlokkelijk aanbod: op de Sorbonne-universiteit in Parijs – de plek waar onder meer Marie Curie, Thomas van Aquino en Jacques Derrida doceerden – wapperde Ursula von der Leyen maandag met 500 miljoen euro. Dat bedrag trekt de voorzitter van de Europese Commissie uit om wetenschappers van elders te verleiden een baan in de EU te accepteren. Immers: het investeren in fundamenteel, vrij en open onderzoek wordt in sommige landen ter discussie gesteld, aldus Von der Leyen, maar in Europa is daarvan absoluut geen sprake.

Over waar dat dan wél het geval is, sprak ze zich niet uit. Ook de Franse president Emmanuel Macron gaf het beestje geen naam, maar de voorbeelden die hij aanhaalde lieten weinig aan de verbeelding over: dit half miljard euro is bedoeld om wetenschappers aan te trekken voor wie het academische klimaat in de Verenigde Staten te guur geworden is.

En guur is het in Amerika. Afgelopen maandag nog kreeg de prestigieuze Harvard University een brief van het ministerie van Onderwijs waarin stond dat de instelling „een aanfluiting heeft gemaakt van het hoger onderwijs” en zich met diversiteitsbeleid voor minderheden schuldig maakt aan „afzichtelijk racisme”. Verdere aanvragen van federale steun kan Harvard achterwege laten, aldus het ministerie. Die aanzegging kwam bovenop een eerder besluit van de regering-Trump om twee miljard dollar aan reeds toegekende subsidies te bevriezen, een maatregel die Harvard voor de rechter aanvecht.

Wanneer een natie op zo’n manier omgaat met zijn beste wetenschappers – ook andere Amerikaanse universiteiten weten het gramstorig oog van Trump op zich gericht – is het niet vreemd dat landen hier kansen zien om miskend talent binnen te halen. In maart al maakte minister Bruins (Onderwijs en Wetenschappen, NSC) bekend dat Nederland een fonds voor ‘bedreigde’ topwetenschappers ging opzetten. Ook hij benoemde overigens niet expliciet dat deze 25 miljoen euro bedoeld was om mensen vanuit de VS de oceaan over te lokken. Allicht verstandig, maar ook potsierlijk; als iedereen weet dat het over Trumps Amerika gaat, zou dat ook gezegd mogen worden.

Naast dit Nederlandse buideltje is er dus nu een veel grotere zak Europees geld. Net zoals toen de Nederlandse regering haar voornemen bekend maakte, klonk maandag enig gemor vanuit de Franse universiteiten. Niet alleen in Nederland wordt namelijk bezuinigd op hoger onderwijs en onderzoek. De vraag waar deze 500 miljoen euro vandaan komt, is dus legitiem. Von der Leyen zei er niks over. Veel meer dan het voorgenomen bedrag behelsde haar idee nog niet.

De EU doet er goed aan duidelijke plannen te ontwikkelen voor het aantrekken van wetenschappelijk talent uit de VS. Laaghangend fruit plukken is geen strategie, net zomin als willekeurig toppers uit verschillende vakgebieden tot een overstap verleiden. Eerst moet duidelijk zijn: wat vindt Europa belangrijk? Zoekt de EU talent op het gebied van, bijvoorbeeld, klimaatverandering en duurzaamheid, of moeten de beste AI-onderzoekers deze kant op komen?

Daarnaast moet de EU haar inspanningen coördineren met de lidstaten. Het is onverstandig als met Haagse euro’s op dezelfde mensen gevist wordt als met de Brusselse euro’s. Het is logisch dat elk land en iedere universiteit de grootste talenten wil binnenhalen, maar dat is niet de manier om optimaal van Trumps wanbeleid te profiteren.

Delen

Mail de redactie

De Franse president Emmanuel Macron ontvangt om de haverklap staatshoofden, maar woensdag staat er wel een heel bijzondere leider op de stoep van het Élysée: Ahmed al-Sharaa, de interim-president van Syrië. Het is voor het eerst dat de Syrische president een EU-lidstaat bezoekt sinds hij de macht overnam na de val van dictator Bashar al-Assad, afgelopen december. Assads val was het gevolg van een opstand van de destijds door Al-Sharaa geleidde rebellengroep HTS.

Het is een belangrijk bezoek voor de Syrische president, die eerder de leiders van Saoedi-Arabië, Turkije en Qatar ontmoette. Al-Sharaa hoopt dat hij met zijn diplomatieke offensief een eind kan maken aan de westerse sancties die zijn opgelegd aan Syrië toen Assad nog aan de macht was. De Europese Unie is al bezig die sancties voorzichtig af te schalen, de Verenigde Staten zijn terughoudender. Dat terwijl Syrië Amerikaans groen licht nodig heeft om weer het cruciale SWIFT-betaalsysteem te kunnen gebruiken en financiële hulp te kunnen ontvangen.

Ook Parijs vindt het bezoek belangrijk. Een bron in het Élysée stelt dat de ontmoeting moet bijdragen aan een stabiel Syrië. Dat is niet alleen voor Syriërs zelf noodzakelijk, maar voor de hele regio „die extreem overhoop ligt”. Frankrijk wil ook samenwerken met de nieuwe machthebbers in de strijd tegen terreurgroepen als Islamitische Staat. „Dit is ook in het belang van de veiligheid van de Fransen.” En er spelen economische belangen: Franse bedrijven zijn nu al bezig contracten voor honderden miljoenen euro’s te sluiten voor werderopbouwprojecten.

Sektarisch geweld

Het bezoek komt op een gevoelig moment: vorige week kwamen bij sektarisch geweld in en rondom Damascus bijna honderd mensen om het leven. Aanleiding voor de hevige gevechten zou een filmpje zijn geweest waarop een druzische man de profeet Mohammed zou hebben beledigd. Uiteindelijk kwamen 47 leden van een druzische militie om, 28 leden van mogelijk aan de regering gelieerde milities en veertien burgers. Op het geweld reageerde Israël met bombardementen – naar eigen zeggen om de druzen te beschermen – wat ook vier burgerlevens kostte.

Al-Sharaa heeft zich van het geweld tegen de druzen gedistantieerd, zoals hij dat begin maart ook deed toen ruim duizend alawieten – een andere religieuze minderheidsgroep – werden vermoord door milities in de kustregio. Maar er zijn vermoedens dat hij er toch iets mee te maken heeft: de nieuwe president heeft er belang bij als de verschillende milities in het land minder machtig worden.

Het recente geweld zet Macron in een ongemakkelijke positie en zal woensdag besproken worden. De Franse president zal Al-Sharaa op het hart drukken dat er geen „straffeloosheid” mag bestaan en oproepen een commissie in te stellen die verantwoordelijken zal opsporen en bestraffen, aldus de Élysée-bron.

Historische banden

Het bezoek aan Parijs is in lijn met Macrons opstelling sinds de val van Assad: ondanks Al-Sharaa’s verleden als jihadist en de oplevingen van sektarisch geweld, wil de Franse president de nieuwe Syrische leider het voordeel van de twijfel geven. Om dezelfde reden organiseerde Frankrijk half februari een speciale Syrië-top.

Frankrijk was de kolonisator, maar er zijn in die korte tijd ook sterke culturele en emotionele banden opgebouwd

Deze opstelling is niet verrassend, zegt de Frans-Syrische politicoloog Salam Kawakibi, directeur van het Arabische Onderzoekscentrum voor Politicologie (CAREP). „Frankrijk en Syrië delen een complexe, gedeelde geschiedenis, één van Je t’aime, moi non plus”, zegt hij verwijzend naar het chanson over de tegenstrijdigheid van liefde. Frankrijk bestuurde Syrië van 1920 tot 1946 als mandaatgebied; Syrische elites werden in die tijd in Frankrijk opgeleid en een deel van de Syrische infrastructuur is van Franse hand. „Frankrijk was de kolonisator, maar er zijn in die korte tijd ook sterke culturele en emotionele banden opgebouwd.”

In het Élysée wordt bovendien benadrukt dat Frankrijk sinds het begin van de burgeroorlog in 2011 „de aspiraties van het Syrische volk heeft gesteund” door na de revolutie de banden met het regime-Assad te verbreken en honderden miljoenen euro’s aan steun voor het Syrische volk te sturen. Ook vocht Frankrijk mee in de strijd tegen IS. „Deze ontmoeting is een voortzetting van de historische steun van Frankrijk en de president aan het Syrische volk.”

Kritiek

Maar er klinkt ook kritiek. Zo vinden radicaal-rechtse politici het onbegrijpelijk dat Macron een oud-jihadist het Élysée binnenlaat. „Door (…) de erfgenaam van IS en Al-Qaida te verwelkomen in onze hoofdstad, die herhaaldelijk geteisterd is door islamistische barbarij (…), verraadt Emmanuel Macron onze waarden en de nagedachtenis van onze slachtoffers”, schrijft partijvoorzitter Jordan Bardella van het Rassemblement National op X, doelend op de verwoestende terreuraanslagen in 2015. Anderen wijzen erop dat Al-Sharaa nog op de terroristenlijst van de VN staat: hij krijgt een tijdelijke uitzondering om Macron te bezoeken.

De Élysée-bron stelt dat Frankrijk „niet naïef” is en de nieuwe machthebbers in Syrië nauw in de gaten houdt. „Daarom is één van onze belangrijkste punten ook de strijd tegen terrorisme.” Ze stelt dat er een aantal punten is waarmee de Syrische machthebbers de internationale gemeenschap geruststellen, zoals het toelaten van medewerkers van de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens (OPCW). „Uit een aantal punten kunnen we opmaken dat er met bepaalde verwachtingen rekening wordt gehouden, maar uiteraard blijven we veeleisend.”

Kawakibi noemt het positief dat de Europese autoriteiten Al-Sharaa een kans geven. Wel waarschuwt hij dat Macron en zijn partners moeten oppassen voor een te eurocentrische blik. „Wij Syriërs zijn sinds de jaren zeventig geen burgers geweest, we waren subjecten van een tiran die ons zo klein mogelijk wilde houden, zonder vrije pers, met harde onderdrukking. Wij herontdekken nu wat het betekent om burger te zijn. Je kunt niet van veertig jaar dictatuur in één keer schakelen naar een democratie naar Europees model.”

Delen

Mail de redactie