Het was in 1988 dat dr. B. de Kef onderzoek deed naar de mogelijkheid om twee gedetineerden op één cel te zetten, nadat de toenmalige minister van Justitie F. Korthals Altes voorstelde dat dat een manier zou kunnen zijn om het cellentekort op te lossen. Om te zien hoe dat zou uitpakken, koos hij voor twee mensen die in het dagelijks leven al een duo vormden en dus enigszins vertrouwd waren met het idee één ruimte te delen. Maar liefst drie dagen observeerde hij hoe Kees van Kooten en Wim de Bie in één kamer zaten, en welke spelelementen voor ontspanning konden zorgen. Zonder het resultaat van het satirische onderzoek bloot te geven: Korthals Altes – die het plan al eens eerder had geopperd – trok dat jaar zijn plan in.
In 2004 kwam het idee er alsnog door. De weerstand binnen de samenleving was verdwenen; het idee dat ook gedetineerden recht hadden op een zekere privacy, werd niet meer relevant gevonden. De kritiek vanuit het gevangeniswezen zelf bleef al die jaren onveranderd: gevangenisbeleid is meer dan alleen opsluiten en moet niet doorslaan in repressie.
Nu is er, volgens staatssecretaris Ingrid Coenradie (Justitie, PVV), sprake van ‘code zwart’, na een jarenlange periode waarin er minder behoefte was aan cellen. De criminaliteit daalde, en gevangenispersoneel ging op zoek naar ander werk. Inmiddels is er een personeelstekort, niet omdat de criminaliteit is gestegen, maar omdat er gehoor is gegeven aan de politieke roep zwaarder te straffen, en ook omdat er steeds vaker levenslang wordt geëist.
Coenradie kampt nu met het probleem dat alle penitentiaire inrichtingen en cellencomplexen op politiebureaus vol zitten. Ze zag een oplossing in het twee weken eerder naar huis sturen van gedetineerden, waarbij veroordeelden die na hun gevangenisstraf nog een tbs-behandeling krijgen niet in aanmerking zouden komen. Haar voorstel leidde volgens Coenradie tot een woedende partijleider. Wilders’ oplossing: meer veroordeelden in één cel. Dat betekent een grotere werkdruk bij het gevangenispersoneel, en meer onveiligheid: wetenschappers wijzen erop dat meerdere personen in een cel juist meer geweld in de hand werkt.
Een staatssecretaris die naar oplossingen zoekt, stuit in dit kabinet op verzet van PVV-leider Geert Wilders, die vanuit electoraal oogpunt gebaat is bij chaos, meer dan bij oplossingen. Hij wordt bovendien beloond voor zijn woede, want er wordt nu gekeken naar het onderbrengen van gevangenen in het Justitieel Complex Schiphol. Een gemiste kans, omdat er niet is gekeken welke oplossingen er nog meer zijn.
Het voorkomen van recidive is bijvoorbeeld een mogelijkheid voor wie bedenkt dat zes op de tien gevangenen volgens de laatste cijfers van CBS al eerder in de gevangenis zaten. Een taakstraf in plaats van gevangenisstraf is een andere optie. Volgens het ministerie van Justitie is het percentage ex-gedetineerden die binnen twee jaar na vrijlating de fout ingingen bijna 15 procent hoger bij de gedetineerde in een cel dan bij een taakstraf of reclasseringstoezicht.
Het antwoord komt dan ook niet van het kabinet maar van het Openbaar Ministerie zelf: uit de nieuwe interne ‘instructie intensivering strafbeschikking’ blijkt dat officieren van justitie zelf geldboetes of taakstraffen opleggen in strafzaken waar een maximale gevangenisstraf van zes jaar op staat. Het lijkt de beste optie, voor de samenleving die immers meer gebaat is bij herintegratie dan bij wraakzucht als perpetuum mobile.
