N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
De Oekraïne-oorlog zorgt in Duitsland voor aanhoudende debatten over de eigen politieke uitgangspunten. De Zeitenwende-rede van Bondskanselier Scholz (SPD) diende niet alleen om aan te geven dat er met de Russische invasie in Oekraïne een nieuw tijdperk is aangebroken, maar nadrukkelijk ook om afstand te nemen van het tot dan toe gevoerde Duitse Oost-Europabeleid. Bondspresident Frank-Walter Steinmeier (SPD), een belangrijke architect van de Duitse Oost-Europa politiek, gaf later ook openlijk toe zelf fouten te hebben gemaakt. Maar dat heeft het debat over de houding van deze regering ten aanzien van de Oekraïne-oorlog niet doen verstommen.
Critici vinden dat de regering te afwachtend is met het leveren van zwaar materieel. De geplaagde minister van Defensie, Christine Lambrecht (SPD), staat onder hoge druk om exportvergunningen te verlenen voor de zware Leopard-II tanks die in Duitsland worden gefabriceerd. Zolang zij geen toestemming verleent kan geen enkel ander land deze tanks aan Oekraïne leveren. Inmiddels kan zij niet veel goeds meer doen in de media. Een spontaan opgenomen filmpje met nieuwjaarsgroet op Oudjaarsnacht, tegen achtergrond van knallend vuurwerk, leidde vooral tot hoongelach op Twitter.
Duitse intellectuelen en politici vragen zich nu af hoe het komt dat hun land, als ‘postnationale staat’, de koloniale oorlogsplannen van Poetin zo verkeerd heeft ingeschat. Het levert interessante debatten op. De filosoof Jürgen Habermas wees in april vorig jaar in dit verband op de ongelijktijdigheid van verschillende mentaliteiten die naast elkaar bestaan en op elkaar botsen. Volgens hem moeten we de West-Europese, post-heroïsche mentaliteit, zoals die zich in de tweede helft van de twintigste eeuw onder Amerikaanse paraplu ontwikkelde, niet op het spel zetten. Daarom verdedigt hij Scholz’ voorzichtige beleid.
Imperium
De Amerikaanse historicus Timothy Snyder leverde een felle repliek. Hij gelooft niet dat Europeanen uit de Tweede Wereldoorlog hebben geleerd dat conflicten vreedzaam moeten worden opgelost. Snyder stelt dat de Europeanen deze les pas hebben geleerd nadat ze hun koloniale oorlogen hadden verloren. Niet uit zichzelf, maar gedwongen door omstandigheden waren ze op mooie gedachten gekomen. De les die Snyder hieruit trekt is dat Rusland, wil het ooit tot inkeer komen, de koloniale oorlog met Oekraïne moet verliezen. Alleen dan houdt het imperium op imperium te zijn.
Lees ook deze reconstructie van Tom-Jan Meeus: Hoe Nederland de gasmarkt aan Poetin uitleverde
Waar ik verbaasd over ben is dat wij hier in Nederland geen vergelijkbare debatten hebben, terwijl er alle aanleiding toe is. Wij hadden misschien minder gedreven ideeën over een noodzakelijke toenadering tot Rusland, in de praktijk kwam onze politiek op hetzelfde neer. Ook Nederland was sterk geïnvolveerd in de Russische energiepolitiek. Zo is de Nederlandse Gasunie, dat geheel in handen is van de overheid, voor 9 procent eigenaar van Nord Stream AG en was Shell voor 27 procent eigenaar van het peperdure Sakhalin-2-project waar olie en gas wordt opgepompt in het uiterste oosten van Rusland.
De Nederlandse overheid was bovendien als geen ander bereid om via soft power de Russische cultuur een plek te geven. In 2004 opende het museum Hermitage Amsterdam haar deuren. Na verhuizing in 2009 heropende het met een groot spektakel aan de Amstel in het bijzijn van koningin Beatrix en de Russische president Dmitri Medvedev. Ook het Rotterdamse Gergiev Festival bevestigde ieder jaar weer de gemeenschappelijke Russisch-Nederlandse banden binnen de Europese cultuur.
Nederland was als geen ander bereid de Russische cultuur een plek te geven
Waar ik me toch wel het meest over verbaas is het uitblijven van kritische kanttekeningen over het Nederlandse Oekraïne-debat zoals dat sinds de Maidan-revolutie in februari 2014 is gevoerd. Achteraf gezien is de massale verontwaardiging over het optreden van de bekende Europarlementariërs Hans van Baalen en Guy Verhofstadt op het Maidanplein wel wat overtrokken. De heren kwamen daar om de bewoners van Oekraïne een hart onder de riem te steken. Ook maakten ze onomwonden duidelijk dat de EU achter hen stond. Olie op het vuur, was de communis opinio. Ze hadden er niets te zoeken. Gelukkig hebben beide sprekers zelf nooit afstand genomen van hun stellingname, ondanks de heftige kritiek die ze te verduren kregen.
Lees ook: Hoe de Maidan-opstand Europa schokte – en hoe het daar bij bleef
Neerhalen MH17
Sindsdien zou Oekraïne ons op verschillende manieren bezighouden. Het ligt voor de hand dat het Nederlandse debat in de periode van het neerhalen van de MH17 in juli 2014 tot en met het Oekraïne-referendum in april 2016 in de warme belangstelling van de Russische geheime dienst FSB heeft gestaan, maar er is nooit structureel onderzoek naar gedaan. En dat terwijl de uitslag van het referendum achteraf gezien de wenkbrauwen doet fronzen. Waren we na de annexatie van de Krim in 2014 en de moeizaam tot stand gekomen Minsk-akkoorden van zins om de Oekraïners aan hun lot over te laten en het verder zelf maar uit te zoeken?
Waarom is hier niet – anders dan bijvoorbeeld na het Brexit-referendum en de verkiezing van Trump in het zelfde jaar – uitgebreid onderzoek naar gedaan? Is het de luxe van een klein land dat de eigen rol buiten beschouwing laat en belangrijke beslissingen overlaat aan anderen? Ik denk dat wij er, net zoals de Duitsers, Britten en Amerikanen, goed aan doen om ook ons recente verleden kritisch onder ogen te zien. Alleen dan is het mogelijk om heldere keuzes te maken in de toekomst, ook als er zwaar weer op komst is. De oorlog is immers nog lang niet afgelopen.
Praat mee over dit onderwerp en stuur een brief!
Wilt u reageren op een artikel? Stuur via dit formulier een brief (maximaal 250 woorden) naar de opinieredactie van NRC.