Wanneer hulp een misdrijf wordt. In veel Europese landen is het helpen van illegalen al strafbaar

De Deense kinderombudsman had geen idee dat ze iets fout deed. Samen met haar man gaf Lisbeth Zornig Andersen in 2015 zes Syrische vluchtelingen – vier volwassenen en twee kinderen – een lift en koffie en koek. En ze hielpen met treinkaartjes naar Zweden. Het was in de periode dat veel Syrische vluchtelingen naar Zweden liepen, omdat de asielprocedure daar makkelijker was. Wat Andersen en haar partner deden werd als mensensmokkel aangemerkt, al was er geen sprake van een winstoogmerk en hadden ze de groep binnen Denemarken vervoerd. Ze kregen een boete van bijna 3.000 euro.

Dergelijke scenario’s dreigen ook in Nederland, waar een Kamermeerderheid zich vorige week achter de ‘asielnoodmaatregelenwet’ schaarde. Onderdeel daarvan is een door de PVV ingediend amendement om illegaal verblijf én hulp aan illegaal verblijvende vreemdelingen strafbaar te stellen. Demissionair minister David van Weel (Justitie en Asiel, VVD) kon niet toezeggen dat mensen „die een kom soep schenken” uitgezonderd blijven van vervolging.

Maatschappelijke organisaties reageerden ontstemd op dit onderdeel van de asielnoodmaatregelenwet, waar de Eerste Kamer nog wel over moet stemmen. Ze vrezen dat mensen zonder papieren minder snel hulp zullen zoeken en dat hulpverleners een strafblad riskeren. In andere Europese landen en in Brussel speelt deze discussie al veel langer. Hoe wordt daar naar de strafbaarstelling van hulp aan illegalen gekeken?

Zoom in

‘Stop Soros-wet’

Denemarken staat al jaren bekend om zijn restrictieve migratiebeleid, zoals ook uit de boete voor de kinderombudsman blijkt. Na de asielcrisis van 2015 zijn wetten verder aangescherpt. Iedereen die een illegale vreemdeling helpt het land in te komen of het verblijf van iemand zonder papieren doelbewust faciliteert, riskeert een geldboete of een gevangenisstraf, ook als er geen winstoogmerk is.

Alleen in Hongarije zijn alle vormen van humanitaire hulp aan ongedocumenteerden verboden

Het kan nog veel strenger dan in Denemarken. Hongarije is het meest extreme geval. In 2018 voerde premier Viktor Orbán de zogeheten „Stop Soros-wet” in, genoemd naar de miljardair die hij ervan beschuldigde moslimmigranten te steunen. Iedereen die volgens de Hongaarse regering „illegale immigratie bevordert”, van medewerkers van ngo’s die migranten helpen tot iemand die een asielzoeker informeert over de asielprocedure, hangt een jaar gevangenisstraf boven het hoofd.

Alleen in Hongarije zijn alle vormen van humanitaire hulp aan ongedocumenteerden verboden. Dit beleid is in strijd met Europees recht. In 2021 tikte het Europees Hof Orbán op de vingers vanwege het strafbaar stellen van hulp bij asielaanvragen.

Zoom in

Brusselse discussie

Toch woedt ook in Brussel een discussie over het strafbaar stellen van hulp aan illegalen. De Europese Commissie wil de zogeheten Faciliteringsrichtlijn aanpassen om mensensmokkel beter te kunnen aanpakken. De richtlijn uit 2002 bood lidstaten de mogelijkheid om humanitaire hulpverlening uit te zonderen van strafbaarstelling, maar weinig landen deden dit. Volgens de commissie-Meijers, een groep deskundigen in onder meer internationaal vreemdelingenrecht, waren er in de periode 2015-2019 in tien landen zestig onderzoeks- en vervolgingszaken. Daarbij ging het om vrijwilligers, mensenrechtenverdedigers, scheepsbemanningen, journalisten, burgemeesters en kerkelijke leiders. De trend van meer vervolgingen heeft zich daarna voortgezet, zo schrijft de commissie-Meijers. „In 2023 werden ten minste 117 personen aangeklaagd, ondanks het duidelijk humanitaire karakter van hun acties, zoals het proberen mensen in nood op zee te redden en hen onderdak te bieden.”

Hulpverleningsorganisaties maken zich zorgen over de nieuwe versie van de richtlijn, omdat niet duidelijk wordt gemaakt dat hulpverlening uit humanitaire overwegingen niet strafbaar is. Vanuit de linkerzijde van het Europees Parlement wordt erop aangedrongen dit in de richtlijn op te nemen, maar de vraag is of de christendemocratische EVP dit aan een meerderheid gaat helpen. Eventuele aanpassing van de Faciliteringsrichtlijn door het Europees Parlement kan door de lidstaten en de Europese Commissie worden teruggedraaid. Zij vrezen dat mensensmokkelaars de uitzondering voor humanitaire hulpverlening kunnen misbruiken en dat die het moeilijk kan maken illegaliteit en mensensmokkel aan te pakken. De grens tussen humanitaire hulp en activiteiten die „financieel of materieel gewin” beogen, is volgens het Nederlandse kabinet niet altijd duidelijk, schreef Van Weel eind vorig jaar.

Organisaties die op basis van humanitaire gronden handelen, zouden niet vervolgd moeten worden, aldus Van Weel. Voorkomen dat vluchtelingen in zee verdrinken, bijvoorbeeld, is van groot belang, stelde hij. Maar: tegelijkertijd wil het kabinet „strafrechtelijke aansprakelijkheid niet expliciet bij wet uitsluiten”. Door deze onduidelijkheid, die ook in de laatste versie van de richtlijn van de Commissie zit, zijn ngo’s bezorgd dat ze toch vervolgd kunnen worden.

Zoom in

Rechtszaken

Dat vervolging een realistisch scenario is, hebben ngo’s en hulpverleners in onder meer Polen en Griekenland de afgelopen jaren in toenemende mate ervaren. In Polen is hulp bij illegaal verblijf strafbaar, als er sprake is van persoonlijk gewin of financieel voordeel. Het is ook verboden om hulp te bieden bij het binnenkomen van het land. Op die grond worden steeds meer mensen vervolgd die migranten aan de grens tussen Polen en Wit-Rusland helpen. Afgelopen januari begon een zaak tegen vijf Polen die een Egyptische en Syrische familie binnen Polen vervoerden, op verdenking van het organiseren van een illegale grensoverschrijding.

De Nederlandse correspondent Ingeborg Beugel kreeg in december vorig jaar een voorwaardelijke gevangenisstraf van acht maanden van de rechtbank in de Griekse havenstad Piraeus, voor het verbergen van een illegale immigrant. Illegaal verblijf faciliteren, bijvoorbeeld door accommodatie te verhuren, is verboden in Griekenland. Beugel was het niet met de uitspraak eens: ze heeft in 2018 de destijds 21-jarige Fridoon, gevlucht uit Afghanistan, onderdak geboden, maar ontkent hem te hebben verborgen voor de autoriteiten. Tineke Strik, Europarlementariër en hoogleraar burgerschap en migratierecht in Nijmegen, noemde de veroordeling van Beugel „criminalisering van het helpen van vluchtelingen” in Griekenland.

Zoom in

Dat ondervonden ook tientallen hulpverleners in Griekenland. Een van hen was zwemster Sarah Mardini die zelf als vluchteling uit Syrië kwam en drenkelingen tegemoet zwom. De groep van 24 mensen werd verdacht van mensensmokkel: volgens de Griekse autoriteiten zouden ze vluchtelingen lokken met hun hulp. In de eerste rechtszaak, waarin de hulpverleners terechtstonden voor het afluisteren van radio’s en het niet informeren van de kustwacht, werd de groep vrijgesproken. De zaak over mensensmokkel loopt nog, en kan mogelijk nog jaren duren.

De meeste Europese landen gaan niet zo ver. In Duitsland is hulp bij illegaal verblijf alleen strafbaar als de handeling bijdraagt aan het mogelijk maken of verlengen van het illegale verblijf, bijvoorbeeld door onderdak te bieden of werk te verschaffen zonder vergunning. Humanitaire hulp, in de vorm van voedsel, kleding of medische zorg, mag altijd.

Italië stelde in 2009 hulp bij illegale binnenkomst of verblijf strafbaar met een geldboete en gevangenisstraf. Er kwam zware kritiek op deze strafbaarstelling, onder meer omdat de langdurige Italiaanse procedures het ingewikkeld maken legaal naar Italië te immigreren. De dreiging van een celstraf werd in 2014 ingetrokken, de geldboetes worden in de praktijk nauwelijks uitgedeeld. Wel pakken de autoriteiten mensensmokkelaars en anderen die helpen om financieel voordeel te behalen sindsdien strenger aan.

Zoom in

In Frankrijk is iedereen strafbaar die de illegale binnenkomst, verplaatsing of het illegale verblijf van iemand zonder papieren faciliteert. Er bestaat wel een uitzondering voor humanitaire hulp als juridisch advies en medische zorg – mits er geen sprake is van een „directe of indirecte tegenprestatie”.

Vervolging is toch niet uitgesloten, merkte de Franse olijfboer Cédric Herrou in 2017. Hij kreeg een voorwaardelijke boete van 3.000 euro voor hulp aan migranten om de grens tussen Italië en Frankrijk over te steken en het bieden van huisvesting. Een jaar later maakte het constitutioneel hof dat vonnis ongedaan vanwege het „broederschapsbeginsel”: de vrijheid om anderen te helpen, ongeacht de legaliteit van hun aanwezigheid.

Geen financieel voordeel

België en Spanje hebben de Brusselse wetgeving milder opgevat en maken duidelijker onderscheid tussen mensensmokkel en humanitaire hulp. Naast voedsel- en medische hulp staat de Belgische Verblijfswet het toe ongedocumenteerden onderdak te bieden, tegen kostprijs. Van financieel voordeel mag geen sprake zijn. De Spaanse wet staat toe dat, om humanitaire hulp te verlenen, iemand geholpen mag worden het land binnen te komen. Handelen uit andere overwegingen of voor geld is strafbaar.

Of die verschillen in het beleid rond hulp voor illegaal verblijvende vreemdelingen tussen landen zo groot blijven, hangt af van de Brusselse ontwikkelingen rondom de Faciliteringsrichtlijn. Als de richtlijn hulp aan illegalen duidelijker gaat uitsluiten, zoals een deel van het parlement wil, moeten landen hun eigen wetten daaraan aanpassen. Maar gezien het harde migratiebeleid dat veel Europese landen willen, zal de weerstand daartegen groot zijn.

Delen





Mail de redactie