De naam die een nieuwe paus kiest is een belangrijke eerste indicatie van het beleid dat hij wil gaan voeren. En de naam Leo kan alleen maar betekenen dat de nieuwe paus Robert Prevost, voortaan: Leo XIV, zich wil laten inspireren door de vorige paus met die naam: Leo XIII, paus van 1878 tot 1903.
De negentiende eeuw was een tijd van groeiend pauselijk conservatisme, waarin zelfs de pauselijke onfeilbaarheid werd uitgeroepen. Leo XIII koos voor aanpassing aan de modernere tijden. Zijn belangrijkste daad was dat hij aandacht vroeg voor de knellende sociale kwesties in de door klassenstrijd geteisterde industrialiserende samenlevingen.
In zijn beroemde encycliek De rerum novarum (‘Over de moderne dingen’) uit 1891 klaagde hij de slechte industriële werkomstandigheden aan en pleitte hij voor rechtvaardige lonen. Ook steunde hij de oprichting van katholieke vakbonden. De staat diende de uitwassen van het kapitalisme te bestrijden. Daarmee kregen aarzelende katholieke initiatieven als de Nederlandsche Rooms-Katholieke Volksbond (opgericht in 1888) de wind in de rug. De progressieve katholieke priester Herman Schaepman, Tweede Kamerlid tussen 1880 en 1901, voelde zich sindsdien minder alleen.
Politiek was de sociale wending een slimme daad, omdat Leo XIII duidelijk afstand nam van het opkomende revolutionaire marxisme én van het oppermachtige liberale kapitalisme. Katholieke politieke partijen konden voortaan een mooie activistische míddenweg volgen, en dat is ook precies wat in de 20ste eeuw gebeurde en veel stemmen opleverde, in de Nederlandse politiek en daarbuiten.
Atilla de Hun
Leo XIV zou ook kunnen verwijzen naar de eerste paus met die naam, Leo I, paus van 440 tot 461. Die krachtpatser zou in 453 de naar Rome opmarcherende Attilla de Hun op andere gedachten hebben gebracht, een reputatie die in de huidige wereld vol oorlog en conflicten ook wel van pas kan komen.
De vorige paus Franciscus liet zich in zijn naam inspireren door de beroemde nederige heilige die vol liefde was voor de armen, Franciscus van Assisi (1181-1226), die open kloosters stichtte in de middeleeuwse steden. Diens conservatievere voorganger Benedictus XVI koos in zijn naam juist duidelijk voor de traditie, met een van de meest voorkomende pausnamen, alleen Johannes komt vaker voor. Zelf noemde Benedictus XVI de zesde-eeuwse kloosterstichter Benedictus van Nursia als inspiratie, schrijver van de beroemde kloosterregel van gebed, werk en opsluiting in kloosters op het platteland.
Zichtbaar geëmotioneerd en soms met trillende stem sprak de Amerikaanse kardinaal Robert Prevost (69), geboren in Chicago en voormalig bisschop van Chiclayo, in Peru, donderdagavond zo’n 100.000 gelovigen en nieuwsgierigen toe op het volgestroomde Sint-Pietersplein in Rome, als de nieuwe paus en leider van de katholieke wereldkerk. Prevost volgt paus Franciscus op, die stierf op Tweede Paasdag, en wordt zo de 267ste paus in de geschiedenis.
De nieuwe paus, die de naam Leo XIV kiest, sprak de menigte in Rome toe in vlot Italiaans, en bracht een boodschap van Christus’ vrede. „Aan alle volkeren en aan de hele wereld, vrede zij met jullie! God houdt van jullie allemaal, en het kwade zal niet zegevieren.” Hij pleitte voor een „ontwapende en ontwapenende vrede” – een sterke vredesboodschap op een moment van verschillende grote gewapende conflicten in de wereld.
Voor het eerst komt de leider van bijna 1,4 miljard katholieken uit de Verenigde Staten, waar zo’n 20 procent van de bevolking zich als katholiek omschrijft.
Maar meer nog dan met het Westen wordt Prevost met Latijns-Amerika geassocieerd. Hij was jarenlang missionaris in Peru, waar wijlen paus Franciscus hem tijdens een bezoek in 2018 leerde kennen. Prevost oogstte van het Sint-Pietersplein een daverend applaus toen hij overschakelde op het Spaans, om een speciale groet aan Chiclayo, zijn oude bisdom in Peru te brengen.
Franciscus haalde hem naar het Vaticaan om het machtige dicasterie voor de bisschoppen te leiden
Sinds januari 2023 woont hij in Rome. Franciscus haalde hem naar het Vaticaan om het machtige dicasterie voor de bisschoppen te leiden. Zijn nieuwe functie maakte Prevost niet alleen vertrouwd met de werking van de Romeinse Curie, het bestuursapparaat van het Vaticaan, maar leverde hem ook brede naamsbekendheid op. Het dicasterie overziet veel bisschoppelijke benoemingen, en Prevost leerde zo veel kardinalen kennen. Ook vergezelde hij wijlen paus Franciscus op verschillende internationale reizen.
’Het hart van een missionaris’
Het is gebruikelijk dat een pas verkozen paus een nieuwe naam kiest. De naam Leo XIV wordt gezien als een verwijzing naar de voorganger met deze naam, paus Leo XIII. Die kerkleider schreef in 1891 de beroemde encycliek Rerum Novarum, die dieper inging op de situatie van de arbeidersklasse en onder meer ijverde voor een rechtvaardig loon en solidariteit met de zwakkeren.
„Behalve iemand die de sociale leer van de Kerk wil verspreiden, hecht de nieuwe paus Leo XIV ook veel belang aan synodaliteit, of horizontaal overleg binnen de Katholieke Kerk”, zegt theoloog en Vaticaan-kenner Emmanuel Van Lierde, die Robert Prevost in oktober 2023 nog sprak.
Prevost is lid van de Augustijnenorde, een eerder klassiek kloostergemeenschap, maar Van Lierde viel het op dat de Amerikaan bovenal het hart van een missionaris had. „Hij zei tijdens ons gesprek dat hij eerst leraar wilde worden, maar tegelijk ook zijn priesterroeping had”, zegt de theoloog. „Toen bleek dat de Augustijnen ook missionarissen uitstuurden, vormde dat voor Prevost de perfecte combinatie. Als missionaris in Peru kwam alles voor hem samen.”
Mensen reageren op de aankondiging van de verkiezing van kardinaal Robert Prevost tot paus.
Foto Amanda Perobelli/Reuters
Welke richting gaat het op met de katholieke Kerk, en waarom kozen de kardinalen voor hem? De Augustijnen staan niet bepaald bekend als uiterst progressief, maar hoewel Robert Prevost uit de Verenigde Staten komt, staat hij veraf van iemand als de uiterst conservatieve, pro-Trump-kardinaal Raymond Burke. In Chicago had Prevost volgens de krant La Repubblica een goed contact met kardinaal Blaise Cupich, die zeer ver staat van de Amerikaanse president.
Of het niettemin toch weer wat meer de conservatieve kant opgaat met Prevost, is nog afwachten, zegt Van Lierde. „Behalve wegens zijn bestuurskennis en zijn ervaring her en der in de wereld is het ook mogelijk dat de kardinalen in hem een compromisfiguur zien, die verschillende strekkingen kan verzoenen. Prevost is in ieder geval gematigder en rustiger dan Franciscus.”
Klacht in bisdom
Van zijn pauselijke voorgangers erft Leo XIV ook de gebrekkige aanpak van seksueel misbruik binnen de Kerk. Volgens The Pillar, een Amerikaanse website voor onderzoeksjournalistiek rond de katholieke Kerk, vonden drie zussen geen gehoor toen ze in 2022 misbruik in het bisdom van Chiclayo, in Peru, hadden gemeld. Het bisdom van Chiclayo reageerde dat Prevost de vrouwen in april 2022 had ontmoet en hen had aangespoord de zaak aan burgerlijke autoriteiten voor te leggen, terwijl hij een kerkrechtelijk onderzoek instelde.
Maar burgerrechtelijk werd aan de zaak geen gevolg gegeven, blijkbaar wegens onvoldoende bewijs en omdat de verjaringstermijn was verstreken. En het kerkelijke onderzoek was volgens de vrouwen niet ernstig of substantieel.
Ook de pas overleden paus Franciscus, vaak geprezen als een sociaal voelende kerkleider, slaagde er niet in het beleid van zero tolerance inzake misbruik echt af te dwingen bij de top van de Katholieke Kerk. Het is afwachten of paus Leo XIV wel een daadkrachtig antwoord op een in de Kerk wijdverspreid probleem zal formuleren.
De naam die een nieuwe paus kiest is een belangrijke eerste indicatie van het beleid dat hij wil gaan voeren. En de naam Leo kan alleen maar betekenen dat de nieuwe paus Robert Prevost, voortaan: Leo XIV, zich wil laten inspireren door de vorige paus met die naam: Leo XIII, paus van 1878 tot 1903.
De negentiende eeuw was een tijd van groeiend pauselijk conservatisme, waarin zelfs de pauselijke onfeilbaarheid werd uitgeroepen. Leo XIII koos voor aanpassing aan de modernere tijden. Zijn belangrijkste daad was dat hij aandacht vroeg voor de knellende sociale kwesties in de door klassenstrijd geteisterde industrialiserende samenlevingen.
In zijn beroemde encycliek De rerum novarum (‘Over de moderne dingen’) uit 1891 klaagde hij de slechte industriële werkomstandigheden aan en pleitte hij voor rechtvaardige lonen. Ook steunde hij de oprichting van katholieke vakbonden. De staat diende de uitwassen van het kapitalisme te bestrijden. Daarmee kregen aarzelende katholieke initiatieven als de Nederlandsche Rooms-Katholieke Volksbond (opgericht in 1888) de wind in de rug. De progressieve katholieke priester Herman Schaepman, Tweede Kamerlid tussen 1880 en 1901, voelde zich sindsdien minder alleen.
Politiek was de sociale wending een slimme daad, omdat Leo XIII duidelijk afstand nam van het opkomende revolutionaire marxisme én van het oppermachtige liberale kapitalisme. Katholieke politieke partijen konden voortaan een mooie activistische míddenweg volgen, en dat is ook precies wat in de 20ste eeuw gebeurde en veel stemmen opleverde, in de Nederlandse politiek en daarbuiten.
Atilla de Hun
Leo XIV zou ook kunnen verwijzen naar de eerste paus met die naam, Leo I, paus van 440 tot 461. Die krachtpatser zou in 453 de naar Rome opmarcherende Attilla de Hun op andere gedachten hebben gebracht, een reputatie die in de huidige wereld vol oorlog en conflicten ook wel van pas kan komen.
De vorige paus Franciscus liet zich in zijn naam inspireren door de beroemde nederige heilige die vol liefde was voor de armen, Franciscus van Assisi (1181-1226), die open kloosters stichtte in de middeleeuwse steden. Diens conservatievere voorganger Benedictus XVI koos in zijn naam juist duidelijk voor de traditie, met een van de meest voorkomende pausnamen, alleen Johannes komt vaker voor. Zelf noemde Benedictus XVI de zesde-eeuwse kloosterstichter Benedictus van Nursia als inspiratie, schrijver van de beroemde kloosterregel van gebed, werk en opsluiting in kloosters op het platteland.
/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg|https://images.nrc.nl/_pZBy3b0OsKGuPL09Wo1al6jPdE=/1920x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg|https://images.nrc.nl/WFMXWJ2udyVEEof_f5jfsF3DdbQ=/5760x/filters:no_upscale()/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data131960382-b402af.jpg)
