Waar moet alle regen die nu nog valt in het gebied van waterschap Aa en Maas, nog heen?

De telefoon van gebiedsbeheerder Gijs Kerkhof (38) gaat af. De sensor in het gemaal geeft een storing aan, tijd om in actie te komen. Door de hoge waterstanden van de afgelopen dagen drijft er van alles met het water mee en kunnen de gemalen rondom Den Bosch sneller verstopt raken. De gemalen zorgen ervoor dat het waterniveau in het gebied beheersbaar blijft en het water niet Den Bosch en de omliggende steden en dorpen instroomt.

De afgelopen dagen spant het erom bij waterschap Aa en Maas, dat de waterstromen beheert in het gebied tussen Brabant en Limburg: van Deurne, Helmond, Erp en Veghel, naar Den Bosch. Sinds het einde van de zomer heeft het zoveel geregend dat de bodem helemaal verzadigd is met water. De gemeten neerslag is sinds het begin van de metingen in 1906 nooit zo groot geweest.

Elke druppel regen die nog valt, moet ergens heen, want het kan niet meer de grond in zakken. Gijs en zijn collega’s controleren dagelijks de meetpunten langs de rivier de Aa. Bij de brug bij Berlicum, even buiten Den Bosch stroomt de Aa de volledige breedte van het beekdal in.

Normaal stroomt het water hier met zo’n 5.000 liter per seconde onder de brug door, nu is dat 30.000 liter per seconde. Het waterpeil is een meter hoger dan normaal, een bootje kan niet meer onder de brug door, als de schipper dat al zou willen op het kolkende water in de stromende regen.

‘Wat als-scenario’

De protocollen liggen al jaren klaar voor dit ‘wat als-scenario’. De grote vraag is hoeveel regen er nog gaat vallen. De komende dagen, precies tijdens Kerst, wordt het spannend. Moeten de opslagplaatsen in de weilanden als bassin worden ingezet om het regenwater ’te bufferen’? Het zou voor het eerst zijn, maar ze zijn er hier klaar voor en de gebieden zijn er op ingericht.

De auto van Gijs Kerkhof komt tot stilstand op de hobbelige weg vlak voor het weiland waar het gemaal zich bevindt. Soppend door het drassige weiland met een hark onder zijn arm, legt Gijs uit waarom de gemalen zo belangrijk zijn. „Zonder de gemalen kan het water uit de rivier de Aa en de Maas niet goed gereguleerd worden. Vergelijk het met een verstopt doucheputje. Als je die niet op tijd leeghaalt, stroomt ook alles ook onder. Zo simpel is het”.

In het raster van het groene gemaal is het probleem zichtbaar net boven de kolkende waterrand. Opgehoopt ligt de drek tegen het raster aan waar het water doorheen stroomt. Gijs schroeft de meterslange hark in elkaar en schept de drek uit het water. Nog net zichtbaar achter de kale winterbomen, aan de rand van het weiland, ligt een nieuwe woonwijk in het dorp Vorstenbosch. „Als we dit niet nu zouden doen, dan lopen die huizen daar straks onder water.”

Terug in de auto draait Gijs zijn lange hark weer uit elkaar, als het volgende telefoontje komt. De meldkamer van de gemeente vraagt naar de stand van zaken. „Het hangt van de regen af”, zegt Gijs. „Die kunnen we niet tegenhouden.” Iedereen is maandag tijdens het kerstdiner alert en houdt de telefoons op tafel.

Onderweg wijst Gijs op een ondergelopen fietspad en een verstopt waterkanaal langs de kant van de weg. „Die buis zit verstopt en moet nodig worden doorgespoten. Maar dat is een taak voor de gemeente, we gaan dit meteen bespreken.”

Opgeschaald naar niveau 1

Jeroen Haan is dijkgraaf van hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (waar 14 gemeenten onder vallen in de provincie Utrecht en een klein stukje van Zuid-Holland). Daarnaast is Haan bestuurder Waterveiligheid bij de Unie van Waterschappen. Hij heeft een voortrekkersrol bij de dagelijkse gesprekken over de waterveiligheid.

Wat is nu de stand van zaken?

„We zijn sinds twee weken opgeschaald van niveau 0 naar niveau 1. De calamiteitenschaal loopt van niveau 0 tot niveau 5, waarbij 5 een nationale ramp is.”

Wat gebeurt er nu?

„Schaal 1 houdt in dat de dijkwachten dagelijks inspecties houden. Zij kijken of er scheuren of schades zijn waar het water doorheen sijpelt.”

Is dit zorgelijk?

„We zijn alert maar nog niet ongerust. De waterschappen en dijkgraven communiceren dagelijks met elkaar over de waterstanden. Het is nog niet bedreigend voor de waterveiligheid. We kunnen deze pieken aan water nog afvoeren.”

Hoe komt dit?

„We hebben in korte tijd te maken met twee watergolven. Het is een combinatie van een hoge rivierafvoer, een hoge zeespiegel en storm Pia. We zijn ons nu aan het voorbereiden op een tweede golf met hoge afvoer over de Rijn, die we op 28 en 29 december verwachten. Die komen allebei doordat er veel regenwater valt in het stroomgebied van de Rijn en de Maas in combinatie met smeltwater uit de Alpen.”

Is dit een uitzonderlijk?

„Het is hoogwaterseizoen, we zagen dit al een paar weken aankomen in de weersvoorspellingen. Maar nu is er ineens behoorlijk veel regen. Het is een van de natste jaren ooit.”

Wat gebeurt er in het land, welke punten zijn nu kwetsbaar?

„Het waterpeil staat nu op 13,5 meter, met een verwachte stijging tot ongeveer 14,5 meter boven NAP. Dit was nog hoger maar de verwachte stijging van het water is de afgelopen dagen iets gezakt.

Bij Lopik hebben we afgelopen donderdag met een hele ploeg vrijwilligers de dijk ingepakt. Dat wil zeggen, extra doeken neergelegd om de dijk te verstevigen. Dit doen we ook zodat we dit niet tijdens de feestdagen hoeven te doen.

In Overijssel dreigt de Vecht vol te raken en kan buiten zijn oevers treden. Ook in Limburg zijn zandzakken tegen de dijk aan gezet.

Alle 12 van de 21 waterschappen die langs de rivieren, met name de Rijn liggen, zijn druk bezig om de aankomende golf op te vangen. Gisteren heeft het waterschap balken gezet bij openingen in de dijk bij Delfzijl. Alle zes stormvloedkeringen van Rijkswaterstaat zijn dichtgegaan waardoor het water uit de zee niet de rivieren in kan stromen. Maar dan kunnen de rivieren ook niet vrij in zee afwateren. Voor het eerst in 20 jaar is de Maeslantkering bij Rotterdam (onderdeel van de Deltawerken, red.) automatisch dicht gegaan. Dit is wel bijzonder.”

Waarom?

„Het ding ligt er nu twintig jaar en ging nooit eerder automatisch dicht. We gaan nu vaker te maken krijgen met extreem weer. De waterafvoer in de rivieren zal meer in pieken komen, met zowel hoogwater als laagwater bij droogte. De zeespiegel gaat langzaam stijgen. De stormwaterkeringen zullen dan vaker dicht gaan. Daarnaast zijn de waterschappen bezig om op een andere manier na te denken over het afvoeren van water in de rivieren. Bijvoorbeeld door het aanleggen van extra pompen of het water tijdelijk opslaan.

Onze noodsituaties, protocollen en systemen zijn gebaseerd op bestaande normen die passen bij de huidige situatie. We zullen een tandje moeten bijzetten om de weersextremen zoals voorspeld door de KNMI en de IPCC (het VN-klimaatpanel) op te kunnen opvangen.”

Delen





Mail de redactie