N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data97236658-7e794d.jpg)
Illustratie Hajo
Een geamputeerd been is geen lijk, maar gevoelsmatig ook geen te verhandelen ‘ding’. Maar wat is dán de juridische status ervan? En wat voor invloed heeft die vraag op de behandeling van geamputeerde ledematen als ziekenhuisafval?
Deze vragen kwamen een aantal jaar geleden, vrijdagavond, op onze eettafel te liggen, toen een goede vriend trots vertelde dat hij voor het eerst, die middag, een been bij iemand anders had geamputeerd. Voor de volledigheid, en om hem een bezoek van de politie te besparen, zeggen we er maar bij dat de beste man chirurg is en dat de operatie met toestemming van de betrokken patiënt gebeurde.
Niet gehinderd door enige interesse in het verloop van de operatie zelf, wierpen we aan onze disgenoot de vraag op waar dat geamputeerde been na de operatie heen ging en of het mogelijk is voor een patiënt om het been te houden en mee naar huis te nemen.
We deden samen onze juridische bril op die we in Leiden aangemeten hebben gekregen en bladerden door het goederenrecht, het gezondheidsrecht en mensenrechtenverdragen. Zowel nationaal als internationaal is er veel bekend over orgaandonatie en lijkbezorging. We kwamen erachter dat de precieze juridische status van een menselijk lichaam, maar vooral delen ervan, de juristerij toch al geruime tijd behoorlijk verdeeld.
‘Specifiek ziekenhuisafval’
Een amputatie is meestal een laatste redmiddel na een reeks behandelingen. De meeste amputaties zijn gepland. Dit geeft de arts de mogelijkheid om de noodzaak, de risico’s, en de alternatieven van de amputatie te bespreken, maar ook de risico’s van niet-amputeren. Hierop volgt een ‘geïnformeerde keuze’ van de patiënt. De arts kan daarna aan zijn operatie beginnen, zonder vervolgd te worden voor zware mishandeling.
Aan ziekenhuizen vroegen we wat er gebeurt met een geamputeerd been. Na de amputatie wordt het been meestal weggegooid. Het been is nu ‘specifiek ziekenhuisafval’ en moet samen met oude spuiten, scalpels, bebloed verband en infuuszakken in een blauwe container worden vervoerd naar de Ziekenhuis Afval Verwerkingsinstallatie Nederland in Dordrecht. Aldaar maakt een hels vuur zich meester van het been.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2021/10/0712-naonzedood-aflevering10.jpg)
Lees ook: Voor reïncarnatie is geen bewijs, wel voor recycling na crematie
Het vreemde hieraan is dat voor het weggooien géén toestemming aan de patiënt gevraagd wordt. Dit is vreemd, omdat er alternatieven zijn op de enkele reis naar Dordrecht. Zo hebben wij uitvaartondernemingen gevraagd of losse lichaamsdelen wel eens begraven of gecremeerd worden. Een heel enkele keer. Vast staat dat het mogelijk is. We vroegen bijvoorbeeld facturen op voor de crematie van een volwassen been dat net onder de knie is geamputeerd. Uitvaartkosten bedroegen honderd tot zeshonderd euro, afhankelijk van het arrangement.
In een tweede onderzoek vroegen we aan medewerkers van afdelingen (vaat)chirurgie hoe zij aankeken tegen een geamputeerd been. Is het van het ziekenhuis of is het van de patiënt? En in dat laatste geval, mag de patiënt het dan mee naar huis nemen?
Uit onze enquête kwam naar voren dat bepaalde lichaamsdelen vaak aan de patiënt worden meegegeven: nier- en galsteentjes bijvoorbeeld. Of een geamputeerd been van de patiënt is en of het mogelijk is dat de patiënt het mee naar huis neemt, werd niet duidelijk.
Been(lamp)
Dat er geen eenduidig ziekenhuisbeleid bestaat bewees Leo Bonten die van zijn been enkele jaren terug een lampenkap liet maken. Bonten had het Erasmus MC gevraagd of hij zijn geamputeerde been mee naar huis mocht nemen. Hij werd tegengewerkt door het ziekenhuis, dat zijn operatie zelfs daardoor uitstelde. Hierdoor werd Bonten gedwongen zijn been te doneren aan de wetenschap, met als doel het later weer terug te krijgen. Hij kreeg zijn been inderdaad terug van een forensisch expertisecentrum. Het was keurig netjes geprepareerd, compleet met vlees en huid. Bovenop was een fitting bevestigd voor de fraaie nieuwe lamp.
Patiënten kunnen goede en geldige redenen hebben om zo’n lichaamsdeel te willen laten begraven of cremeren
Als juristen vragen we ons af wat de juridische status van een geamputeerd been is. We constateerden dat Bonten het volledige recht heeft op zijn been(lamp). Omdat er simpelweg geen redenen zijn om hem zijn been te ontzeggen, brengt de eis van ‘geïnformeerde keuze’ zelfs mee dat iedere arts aan iedere patiënt moet vragen wat hij wil met zijn geamputeerde been. Als een arts dat niet doet, is een schadevergoeding absoluut denkbaar.
Patiënten hebben rechten over geamputeerde en verwijderde lichaamsdelen. Bovendien kunnen zij goede en geldige redenen hebben om zo’n lichaamsdeel te willen laten begraven of cremeren, of voor andere doeleinden gebruiken.
Enkele maanden geleden kregen we bericht van een student van de Universiteit Leiden. Ze moest een zeer zware meervoudige hersenoperatie ondergaan, waarbij een stuk schedel uit haar hoofd verwijderd zou worden. Dat stuk wilde ze na de operatie vanzelfsprekend hebben. De arts weigerde aanvankelijk deze afspraak voor de operatie te maken. Ze hield voet bij stuk: zij geen stuk schedel, dan geen operatie.
Recent kregen wij een foto van haar opgestuurd. Haar schedel prijkte als chique broche op haar ravissante jurk voor het galafeest van haar studentenvereniging. Ze had de nacht van haar leven.
