Het blijft afwachten of de wapenstilstand die dit weekend moet ingaan tussen het Israëlische leger en Hamas in de Gazastrook beklijft en vooral of die inderdaad de opmaat vormt tot een duurzame vrede in de regio. Treurig genoeg voor de Gazanen, die sinds oktober 2023 meer dood en verderf om zich heen hebben gezien dan ze zich in hun ergste nachtmerries hadden kunnen voorstellen, staat nog allerminst vast dat de Gaza-oorlog niet weer opnieuw oplaait. Als het aan de extreemrechtse coalitiepartners van premier Benjamin Netanyahu ligt, zo maakten ze de afgelopen dagen duidelijk, wordt de strijd tegen Hamas na de eerste bestandsfase van zes weken zo snel mogelijk hervat.
Een enigszins onberekenbare factor bij dit alles vormt ook Donald Trump, die komende maandag in Washington voor de tweede keer wordt ingehuldigd als president. Netanyahu en rechts Israël hadden er min of meer op gerekend dat ze onder Trump carte blanche zouden krijgen tegen de Palestijnen. Maar de afgelopen paar weken bleek tot hun onaangename verrassing dat Trump niet bereid was Israël meer tijd te gunnen om Hamas te vernietigen, zoals Netanyahu en de zijnen steeds hadden bepleit. Trump wilde een einde aan de oorlog voor zijn aantreden op 20 januari en Netanyahu had vervolgens niet veel keus, als hij Trumps toorn althans niet al meteen over zich wilde afroepen.
De voornaamste reden voor die haast van Trumps kant lijkt dat hij zo de weg hoopt te effenen voor een normalisering van de betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië. Trump-adviseurs spreken van „een enorme prioriteit”. Zo’n verzoening zou de kroon kunnen vormen op een proces dat Trump al tijdens zijn eerste termijn had ingezet met de zogeheten Abraham-akkoorden. De Verenigde Arabische Emiraten, Bahrein, Marokko en Soedan begroeven toen de strijdbijl met Israël. Trump hoopt dat Amerikaanse bedrijven hiervan ook volop de vruchten kunnen plukken, ook die van hemzelf. Daarbij gaat het onder meer om vastgoed, infrastructuur en wapens.
Maar Trump weet dat hij de Saoediërs nooit zover zal krijgen wanneer Israël de Palestijnen niet enige ruimte geeft, liefst zelfs een eigen staat. Voortzetting van de dagelijkse bloedbaden als gevolg van Israëlische luchtaanvallen in de Gazastrook was daarom voor hem al helemaal niet aanvaardbaar. De Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman, de feitelijke machthebber in het land, is er sterk van doordrongen dat vooral jongeren – de meerderheid van de bevolking – tijdens de Gaza-oorlog steeds meer sympathie voor de Palestijnen zijn gaan koesteren. Mede daarom heeft MbS zich ook stelliger uitgesproken voor de vorming van een Palestijnse staat als voorwaarde voor erkenning van Israël.
Westelijke Jordaanoever
Voor zo’n Palestijns staat, hoe bescheiden van omvang ook, is het huidige klimaat in Israël echter juist ongunstiger dan ooit. De huidige regering lijkt eerder af te stevenen op de annexatie van de Westelijke Jordaanoever. Aangenomen wordt bovendien dat premier Netanyahu de extreemrechtse partij van Bezalel Smotrich, die fel tegen een bestand in Gaza is en voorstander van annexatie is, alleen binnen zijn kabinet heeft weten te houden door nieuwe concessies over de Westelijke Jordaanoever te beloven. Zulke stappen vormen juist weer een sta-in-de-weg voor de door Trump gewenste Israëlisch-Saoedische verzoening.
Nog ingewikkelder is misschien wel de verdere invulling van het bestand in de Gazastrook. De onderhandelaars in Qatar hebben in het midden gelaten wie het gebied na de terugtrekking van het Israëlische leger – als die inderdaad plaatsvindt – moet besturen. Hamas zal er ongetwijfeld alles aan doen om te blijven. Geloofwaardige alternatieven dienen zich ook niet onmiddellijk aan. De Palestijnse Autoriteit, die delen van de Westelijke Jordaanoever op papier bestuurt, wordt door de meeste Palestijnen alleen maar veracht. Ze zien die als een lakei van Israël.
Maar handhaving van het Hamasbestuur is het laatste wat Israël wil. Niet alleen de huidige regering, ook de oppositie is daar na de bloedige aanval van Hamas op Zuid-Israël van 7 oktober 2023 faliekant tegen. De heersers van machtige, rijke Arabische landen als Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, die de wederopbouw van het gebied deels zouden moeten bekostigen, zijn evenmin vrienden van Hamas en ook de Egyptische president Sisi zit niet op een wederopstanding van Hamas aan zijn grens te wachten. Over deze netelige kwestie heeft Trump zich nog niet uitgelaten.
Voor de huidige Israëlische regering weegt echter zwaarder dat Israël, nu het stof na alle bombardementen en beschietingen over en weer van de afgelopen vijftien maanden is neergedaald, een veel sterkere positie in de regio inneemt. Om te beginnen heeft het de militaire macht van Hamas grotendeels gebroken. Van de goed bewapende beweging met een flink rakettenarsenaal die de Gazastrook sinds 2007 domineerde is niet veel meer overgebleven dan groepjes verspreid opererende guerrillastrijders.
In strategisch opzicht wellicht belangrijker nog: Israël heeft ook kans gezien voorlopig een einde te maken aan de dreiging die aan zijn noordgrens uitging van het nog veel beter toegeruste en getrainde Hezbollah. In een korte maar hevige oorlog afgelopen herfst, waarop Israëlische generaals zich al jaren hadden voorbereid – in tegenstelling tot de Gaza-oorlog waardoor ze werden verrast – bracht Israël zulke harde klappen toe aan de militie dat deze nog jaren nodig zal hebben om te herstellen. Hoezeer Hezbollahs positie verzwakt is, bleek de laatste weken in Libanon. Niet langer kon Hezbollah de keuze van een nieuwe president en premier blokkeren.
Dominostenen
In het kielzog van de oorlog in Libanon, die eind november overigens mede na druk van Trump uitmondde in een wapenstilstand, kwam ook het bewind van de Syrische president Bashar al-Assad ten val. Assads bondgenoten, Rusland, Iran en Hezbollah, schoten hem ditmaal niet te hulp en zo konden de leden van de HTS-militie bijna ongehinderd Damascus intrekken. Dit betekende een nieuwe dreun voor Iran, dat zijn zorgvuldig opgebouwde kring van bondgenoten rond Israël, als dominostenen omver zag vallen.
Onder de indruk van de eigen militaire successen zinspeelde Netanyahu in oktober zelfs openlijk op een val van het Iraanse regime, „die veel sneller zal aanbreken dan mensen denken”. Of Israël ook een grootscheepse aanval op Iran onderneemt, onder het motto ook aan die dreiging een einde te willen maken, is onzeker. Dit zou veel riskanter zijn dan operaties tegen Hamas of Hezbollah. Ook is de vraag of Trump hierin zou meegaan, ondanks het feit dat het Trump was die eenzijdig een einde maakte aan het internationale nucleaire akkoord met Iran van 2015. Van Trump is immers bekend dat hij – in weerwil van zijn krijgshaftige retoriek – geen liefhebber is van kostbare oorlogen.
Al dit wapengekletter heeft Israëls aanzien in de wereld intussen ook flink geschaad. Het is wegens zijn meedogenloze oorlogsvoering in de Gazastrook door verscheidene regeringen, vooraanstaande mensenrechtenorganisaties en deskundigen beschuldigd van genocide jegens de Palestijnen. Tegen premier Netanyahu zelf loopt een arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof in Den Haag op verdenking van oorlogsmisdaden. Daarmee verkeert hij in gezelschap van de Russische president Vladimir Poetin. Door het arrestatiebevel tegen Netanyahu te veroordelen, waar ze dat voor Poetin hadden toegejuicht, maakten de VS en sommige Europese landen zich kwetsbaar voor het verwijt van selectiviteit. Een op regels gebaseerde wereldorde is hierdoor ondermijnd.
De nettowinst voor Israël van zijn successen op het slagveld blijft ongewis. De wapens zwijgen voorlopig maar het begin van politieke oplossingen is er immers in de verste verte nog niet. Niet in de Gazastrook en ook niet voor de Palestijnse kwestie in het algemeen. Bij veel Gazanen, die familieleden hebben verloren, is de afkeer jegens Israël alleen maar aangewakkerd. Veelzeggend was in dit verband een opmerking van de vertrekkende Amerikaanse minister Antony Blinken deze week: „Wij schatten dat Hamas bijna even veel nieuwe militante leden heeft gerekruteerd als het verloren heeft.” Kortom: Israël kan zo hard meppen als het wil, met alleen geweld roeit het Hamas niet uit.
Lees ook
Netanyahu stelde een akkoord met Hamas zo lang mogelijk uit – krabbelt hij nog terug?
