Voor veel Palestijnen komt het staakt-het-vuren te laat, Israël houdt de adem in over het lot van zijn gijzelaars

Eerst zien dan geloven. Drie meisjes van 15, die in de Rotterdamse bibliotheek in het centrum achter schoolboeken zitten, vragen zich af of de wapenstilstand tussen Israël en Hamas in de Gazastrook wel zal standhouden. Ze zijn sceptisch. Ze vertrouwen vooral Israël niet, zeggen ze. Ze volgen de ontwikkelingen nauwgezet via social media.

Thuis wordt er veel over gesproken omdat ze moslim zijn, net als de mensen in Gaza. „Dan voelt het meer als familie.” Op school is de oorlog een onderwerp in de lessen, maar lang niet iedereen voelt zich betrokken. „Sommige klasgenoten helemaal niet.”

Of jongeren in Nederland bezig zijn met het geweld in het Midden-Oosten hangt af van aan wie je het vraagt. De laatste, enigszins hoopvolle ontwikkelingen, worden door de ene leerling op de voet gevolgd. En door de ander juist genegeerd. NRC vroeg jongeren en twee docenten, die we ook vlak na 7 oktober 2023 spraken, hoe zij, en hun leerlingen, terugkijken op zestien maanden gruwelijke oorlog.

Milou en Josefien (beiden 15) die een tafel verder huiswerk maken in de Rotterdamse bieb, begrepen de achtergronden van de oorlog beter nadat hun docent die had uitgelegd tijdens het vak politieke besluitvorming. Sindsdien volgen ze het „een beetje”. Over de aanstaande wapenstilstand weten ze nog weinig. „Ik zou er wel meer over willen leren”, zegt Josefien.

Weer een tafel verder werken Teya en Büsra (beiden 15) aan een Engelse presentatie. Teya veert meteen op als de vraag hoort. „Ik ben Palestijns”, zegt ze. Haar ouders komen uit het stadje Safad in het noorden van Israël. Ze vertrokken toen Teya een paar maanden was. Eerst naar Abu Dhabi en sinds vijf jaar woont het gezin met drie dochters in Nederland. Ze hebben familie in Palestina, zegt ze. Andere familieleden zijn uitgewaaierd over Libanon en Syrië.

Thuis wordt er veel over de oorlog gesproken, zegt Teya. „Mijn vader is al sinds het begin van de oorlog boos en heeft ook nu weinig hoop.” Haar moeder is íets optimistischer. „Maar niet veel.”

Op school leerden haar klasgenoten over de situatie in Gaza, waarbij de docent haar vaak als voorbeeld nam. „Ik vond het lastig, maar ik begrijp het ook. Hij vertelt over Palestina en hij heeft iemand uit Palestina in zijn klas. Ik kan vertellen hoe zo iemand zich voelt. Mijn ouders zouden het liefst daar zijn. Maar ze weten ook: daar is het onveilig, hier is het veilig.”

Mijn vader is al sinds het begin van de oorlog boos en heeft ook nu weinig hoop

Vergeten en vergeven

Geschiedenisdocent Ilja van Bilsem van het Montessori College Arnhem heeft de leerlingen van haar 3-mavoklas sinds het nieuws over een mogelijk staakt-het-vuren nog niet in de klas gehad. In de laatste les sprak ze met hen over hoe zij denken dat de situatie opgelost kan worden. De leerlingen zouden niet weten hoe, maar het liefst wilden ze dat er een einde komt aan alle ellende en dat alles „vergeten en vergeven wordt”.

Toen de oorlog in oktober 2023 begon, speelde die voor de meeste leerlingen geen rol in hun dagelijks leven, vertelde Van Bilsem destijds aan NRC. In de maanden die volgden, merkte ze een verandering, vertelt ze nu. Dit schooljaar wisten ze beter wat er aan de hand was in Gaza, ook dat er veel slachtoffers vielen. „Ik zag dat leerlingen meer uitgesproken werden.”

Volgens Van Bilsem kregen de scholieren veel mee via sociale media en het nieuws, dat ze zowel thuis als in de klas volgden. Vooral de beelden hadden impact. „We zagen bombardementen op ziekenhuizen en kinderen die daar lagen. Dat riep veel afschuw op bij de leerlingen.” Ook over de aanslag op 7 oktober heerste onbegrip. „Ze vonden het onvoorstelbaar dat mensen elkaar zulk leed kunnen aandoen.”

Toch blijft de impact beperkt, stelt Van Bilsem. „Ik heb niet het idee dat mijn leerlingen er wakker van liggen. Wat ze zien, wekt vooral verontwaardiging.”

TikTok

Docent burgerschap Jaser Husseini van het ROC Nijmegen stelde in de dagen na 7 oktober 2023 voor om al die filmpjes die zijn studenten de hele dag te zien krijgen op hun telefoon,via laptop en digibord breeduit te tonen in de klas. TikTok op een groot scherm? Dat was wel even wennen voor zijn studenten autotechniek.

In zijn klas zitten zowel Nederlandse studenten als vluchtelingen uit onder meer Syrië en Eritrea, en kinderen met ouders die uit Israël en Gaza komen. Hij hoorde in die eerste dagen al van een leerling over zijn twee neven die in de Gazastrook waren omgekomen bij een Israëlische vergeldingsactie. En later waren er nog meer leerlingen met familieleden of vrienden die bij de oorlog waren betrokken. Hij hoorde ook van een Joodse student die een nichtje had verloren. Allemaal vertelden ze erover in de klas, boos en verdrietig. De spanning die voelbaar was in de samenleving was er ook in zijn klaslokaal. „Maal tien. Want bij een bushokje kijken de mensen elkaar alleen vuil aan, maar in een klas met twintig pubers met hormonen die alle kanten op schieten…”

Een keer kwam Husseini het lokaal binnen en stonden twee studenten met de vuisten recht tegenover elkaar. In tranen. Maar ze vochten níét. Ze waren blijven staan, in vechthouding, tot hij er was. En dat vond de docent bemoedigend. „Ze wílden niet vechten. Ze wilden in gesprek. Anders hadden ze daar niet gestaan. Anders hadden ze zich wel ziek gemeld.”

Maar zijn studenten weten dat Husseini, zelf na 9/11 uit Afghanistan gevlucht voor de Taliban, graag het gesprek met ze aangaat. Hij wil open staan voor de „pijn en het verdriet” van de één, maar ook van de ander. En hij vertelt ze dat ze alleen met elkaar in één klas kunnen zitten als ze van elkaar leren. Als ze zich vrij voelen hun verhaal te vertellen, als ze begrip leren opbrengen voor elkaars standpunten en zich niet laten meeslepen door hun woede.

Wie zijn ze?

Dus liet Husseini zijn studenten in de maanden na 7 oktober 2023 foto’s van hun familie vertonen, op dat grote scherm. „Over wie hebben we het? Wie zijn ze? Wat betekenen ze voor jou?” Hij merkte dat studenten weinig kennis hadden over elkaar. Palestijnse studenten hadden geen idee over de geschiedenis van Joodse studenten. Hoe het voor hen in Nederland was na de Tweede Wereldoorlog, wat de Holocaust inhield. En andersom wisten Joodse studenten niets over de Nakba en hoe het is om al tweede of derde generatie vluchteling te zijn omdat je opa ooit is gevlucht naar Jordanië of Syrië, waar vervolgens óók oorlog is uitgebroken, terwijl je ook nog familie hebt in Gaza, waar je nooit bent geweest.

En hij liet ze dus ook – op groot scherm – elkaars filmpjes zien. Afkomstig van hun tijdlijn op TikTok, waar zijn studenten gemiddeld vijf uur per dag naar kijken. Niet de bloederige filmpjes, maar wel die van Al Jazeera en de Israëlische media die viral gaan en dankzij de algoritmes de hele dag op hun telefoonscherm verschijnen. Op de Palestijnse filmpjes: huilende kinderen, bombardementen, slachtoffers, leed. Op de Israëlische: ook veel leed, van de gijzelaars. En in beide: veel militaire propaganda over Hamas, of over het Israëlische leger. Met de hele klas deden ze bronnenonderzoek. „Wie is de maker? Waarom is het gemaakt? Wat maakt diegene nog meer?”

Leerlingen horen zoveel over oorlog dat het hen bijna niet meer raakt

Ajax-Maccabi

Ilja van Bilsem herinnert zich hoe ze in eerste instantie de gebeurtenissen rondom de wedstrijd Ajax-Maccabi Tel Aviv ervoer. „Ik dacht: Is dit een jodenjacht? Wat eng.” Wat haar ook opviel, was hoe haar leerlingen in staat waren de verschillende kanten van het verhaal te zien. „Ze benoemden dat er meer aan de hand was. Dat vond ik knap van ze.” Bijvoorbeeld het incident met de Palestijnse vlag die in Amsterdam door een supporter van Maccabi Tel Aviv van een huis werd getrokken. „Dat hadden ze op het RTL-journaal gezien. Ze vonden dat echt een poging om ruzie te zoeken.”

Na de incidenten rondom die voetbalwedstrijd besprak ze in de klas wat antisemitisme is en waar de grens ligt. „Als je het niet eens bent met wat er in Gaza gebeurt, is dat iets anders dan het organiseren van een soort jodenjacht in Amsterdam. Dat onderscheid begrepen ze goed.”

Het valt Van Bilsem op dat leerlingen in zekere mate gewend lijken te raken aan oorlogen en conflicten. „Ze horen er zoveel over dat het hen bijna niet meer raakt. Dat vind ik schokkend.” Ook de spanningen in Nederland rondom het conflict in Gaza worden door haar leerlingen vooral aanschouwd, zonder dat ze er echt op reageren, zegt ze.

Brandjes blussen

In de klas van Husseini was die reactie er wel, vooral na de onrust rond de wedstrijd Ajax-Maccabi eind vorig jaar in Amsterdam. Toen was de spanning in de klas weer even volop terug. De docent burgerschap werkte die week tachtig uur – „lessen voorbereiden, gesprekken voeren” – om in de klas brandjes te blussen.

De vlammen waren niet overgeslagen vanuit Amsterdam maar vanuit Den Haag, waar de politiek met onder meer uitspraken over het afpakken van de dubbele nationaliteit in zijn ogen de polarisatie aanwakkerde. „Ik heb hier niks mee te maken hoor meester”, zeiden Marokkaans-Nederlandse studenten tegen Husseini. „Ik was niet bij de rellen aanwezig.” „Ik was pizza bezorgen.” „Moest leren voor mijn toets.” Terwijl, hoeveel jongeren deden er bij die rellen in Amsterdam nou werkelijke mee? „Maar blijkbaar voelden Marokkaans-Nederlandse jongeren in het hele land zich aangesproken. Ze zijn angstig om fouten te maken, om anders te zijn. Terwijl, in mijn klassen zit de derde generatie, hè.”

Maar afgelopen week was de sfeer opperbest. Met een wapenstilstand in zicht, een mogelijk vredesbestand tussen Israël en Hamas na zestien maanden oorlog in Gaza, overheerst op de gang en in de klaslokalen – ook onder collega-docenten – een gevoel van blijdschap en opluchting. „Eén student had zoetigheid meegenomen, iets van kinderchocolade, om te zeggen: het is vrede, het is klaar.”

Delen

Mail de redactie

Als onderdeel van het staakt-het-vuren komen tijdens de eerste fase van het bestand 33 Israëlische gijzelaars in Gaza vrij, net zoals honderden gevangengenomen Palestijnen uit Israëlische gevangenissen. Zondag kwam er, met enige vertraging, een einde aan de gevechten in Gaza, inclusief de Israëlische bombardementen.

NRC profileerde drie Palestijnse mensenrechtenactivisten die werden gedood voor het bestand in kon gaan en drie Israëlische gijzelaars in Gaza die mogelijk met het bestand vrijkomen.

Ahmed Abu Al-Rus wist dat dit moment ging komen. Een paar dagen voor zijn dood filmde de activist en journalist zijn wil in een videoboodschap. „Misschien kijk je deze video en kan je je niet voorstellen dat ik een martelaar ben geworden”, zegt Al-Rus rustig. De video nam hij op in zijn auto, door de achterruit zijn verwoeste gebouwen te zien. Zijn boodschap deelde hij aanvankelijk met één persoon. Journaliste Noor Hazeen plaatste de video donderdag op Instagram. „We maakten er altijd grapjes over, maar ik had nooit gedacht dat ik het zou delen”, staat in het bijschrift van het filmpje.

Woensdag, de dag van het nieuws over een succesvol vredesbestand tussen Israël en Hamas, werd Al-Rus gedood door een Israëlische luchtaanval op het Nuseirat vluchtelingenkamp. Met hem kwamen vier anderen om, onder wie zijn broer Mohamed.

„Ik heb er vrede mee”, verzucht al Al-Rus in zijn afscheidsvideo. Op zijn Instagrampagina deelde hij zijn leven. In een van zijn campagnes deelde hij slippers uit aan kinderen die op blote voeten door hun tentenkamp liepen. Slippers met Spiderman voor de jongens, felroze kattenslippers voor de meisjes. Hij bedankt zijn volgers in zijn videoboodschap: „Ik ben blij met alles wat ik heb gedaan in Gaza.”

Het familiehuis van mensenrechtenadvocaat Raafat Salha in Deir Al-Balah werd in de nacht van dinsdag op woensdag gebombardeerd door het Israëlische leger. Salha overleefde de aanval aanvankelijk, maar verloor zijn vingers en een been. Zijn vrouw Faten en vier kinderen Moahammed, Ahmad, Hala en Saba werden meteen gedood. Salha werd naar het Al-Aqsa ziekenhuis gebracht, maar overleed woensdag aan zijn verwondingen.

Salha was directeur van de Onafhankelijke Commissie voor Mensenrechten (ICHR) in Gaza. In een verklaring zegt de organisatie de „bezettende macht Israël volledig verantwoordelijk te houden voor deze gruweldaad”. Regelmatig verscheen Salha bij internationale nieuwszenders, waar hij de humanitaire situatie in de Gazastrook met veel passie besprak.

Zijn Facebookaccount staat vol condoleanceberichten aan mensen die hij kende, en oproepen tot het beëindigen van de genocide. Afgelopen oktober verloren zijn twee zoons nog een „loyale trouwe vriend”. „Glorie aan de martelaren”, schrijft Salha in een bericht dat hij opdraagt aan de vriend van zijn zoons.

Het huis waar humanitair hulpverlener Ihab Marwan Kamal Faisal zich in bevond was donderdag doelwit van een Israëlisch bombardement. Faisal, zijn vrouw Henin en twee jonge dochters Reem en Najma werden daarbij gedood. Faisal werkte voor het Palestinian Center for Human Rights (PCHR), een Britse christelijke mensenrechtenorganisatie die als een van de weinigen nog steeds in Gaza opereert.

Eerder verloor Faisal zijn twee broers bij een Israëlische luchtaanval op hun familiehuis in Gaza-Stad, afgelopen september. „Op dat moment voelde ik iets vreemds in mijn lichaam, alsof ik mijn bewustzijn verloor. Ik kon mijn ogen niet openen vanwege de as en het stof, maar ik vocht om wakker te blijven, en probeerde mijn dochters en mijn vrouw te redden”, vertelde hij destijds tegen PCHR. Dat lukte: Faisal en zijn gezin overleefden de aanval.

Maanden later haalden de Israëlische bommen het gezin alsnog in. „Ihab was een man met een groot karakter, altijd toegewijd aan zijn werk, zelfs onder de moeilijkste en gevaarlijkste omstandigheden”, zei de directeur van zijn organisatie vlak na zijn dood. Faisal is het derde PCHR-lid dat door Israël werd gedood in de vijftien maanden woedende oorlog.

Afgelopen zaterdag was de tweede verjaardag van Kfir Bibas, daarmee is hij de jongste van de zo’n 250 gijzelaars die vijftien maanden geleden zijn ontvoerd naar Gaza. Hamas-militanten namen hem samen met zijn broertje Ariel (5) en moeder Shiri Silberman Bibas mee uit de Nir Oz kibboets. Een video, gemaakt door Hamas, waarin moeder Shiri haar kinderen tijdens de ontvoering wanhopig tegen haar borst klampt, behoort tot de beelden die in Israël symbool kwamen te staan voor het nationale trauma van 7 oktober. Vader Yarden, die ook is ontvoerd, was daar niet op te zien. Vermoed wordt dat Hamas hem gescheiden van zijn familie vasthoudt in Gaza. De grootouders van Kfir Bibas zijn op 7 oktober vermoord.

In november 2023 bracht Hamas het nieuws naar buiten dat de moeder en twee kinderen waren gedood bij een Israëlische luchtaanval, maar omdat het Israëlische leger dit nooit heeft bevestigd, leeft in Israël de hoop dat ze nog in leven zijn. De afspraak met Hamas is dat ook de stoffelijke overschotten van gijzelaars die zijn gedood of overleden, worden vrijgegeven door Hamas.

Vredesactivist en journalist Oded Lifshitz (84) werd ook op 7 oktober door Hamas uit de Nir Oz kibboets weggevoerd. Samen met zijn vrouw Yocheved was hij een van de oprichters van die kibboets, waarvandaan patiënten uit Gaza naar ziekenhuizen in Israël werden gebracht voor behandeling. Zijn vrouw werd na zestien dagen vrijgelaten. In de tunnel waar ze vastzat ontmoette ze de – inmiddels door Israël gedode – Hamasleider Yahya Sinwar. „Schaam je je niet?”, zou ze hem hebben gevraagd. Maar een antwoord kreeg ze niet.

Oded Lifshitz zit nog vast in Gaza. Volgens zijn familie kan hij niet zonder medicijnen. Lifshitz’ kleinzoon Daniel Lifshitz noemt hem in de media „de enige overgrootvader ter wereld die gevangen zit”.

De ouders van Omer Shem-Tov (21) konden de live locatie op 7 oktober volgen via zijn mobiel. Shem-Tov belde ze eerder vanaf het Supernova muziekfestival in de woestijn. Er klonk steeds meer paniek in zijn stem terwijl Hamas-militanten het festival aanvielen. Het lukten Shem-Tov en zijn vrienden aanvankelijk weg te komen in een auto. Maar tot schrik van zijn ouders bewoog Shem-Tov’s locatie zich de verkeerde kant op: de auto reed naar Gaza. Hun zoon nam de telefoon niet meer op. Later zagen ze een video van Hamas waarin hij samen met zijn op de grond in Gaza ligt, ze herkenden hem aan zijn tatoeages.

Maya Regev, een vriendin van Shem-Tov die eerder uit Gaza vrijkwam, beschreef hoe Omer haar hielp tijdens hun gevangenschap. Regev was tijdens haar ontvoering in haar been geschoten en had veel pijn bij het vervangen van haar verband. Shem-Tov kalmeerde haar tijdens die momenten. Door een hand op haar mond te leggen voorkwam hij dat ze het zou uitschreeuwen van de pijn. Hun ontvoerders hadden haar dat verboden.

Delen

Mail de redactie

Zeker drie mensen zijn gearresteerd in Jeruzalem bij een protest het akkoord tussen Israël en de Palestijnse beweging Hamas. De betogers blokkeerden wegen, bekogelden voertuigen en stichtten brand op de openbare weg. Dat meldt The Times of Israel.

De woensdag aangekondigde deal met Hamas zorgt voor beroering onder een deel van de Israëlische bevolking, die vrezen dat de vrijlating van Palestijnse gevangenen een gevaar voor de nationale veiligheid kan vormen. Ook is er onvrede over het feit dat Hamas onder de voorwaarden van het akkoord blijft bestaan.

Op woensdagavond werd ook al gedemonstreerd tegen het akkoord, hoewel in onder meer Tel Aviv ook grootschalige betogingen vóór de deal waren.