Voor Thomas Mann had zijn villa in Los Angeles, nu bedreigd door de natuurbranden, de ‘mooiste werkkamer’ van zijn leven

Posted on January 10, 2025 by admin

Thomas Mann hield van bouwen. Niet alleen van een imposant oeuvre met vuistdikke romans zoals Buddenbrooks en Der Zauberberg , maar ook van huizen. Zo liet hij in 1913 in zijn woonplaats München een grote, bürgerlich-herrschaftliche villa neerzetten, waarin hij met zijn vrouw Katia en zijn zes kinderen woonde. Een salon was er niet. De belangrijkste kamer op de begane grond was de aan het terras grenzende werkkamer van de schrijver, waar Mann ’s ochtends schreef om het geschrevene ’s avonds aan zijn gezin voor te lezen.

Van het prijzengeld van de Nobelprijs voor Literatuur liet Mann in 1929 in het Litouwse Nidda op een hoog duin een houten villa met zeezicht bouwen. Hij zou er slechts drie zomervakanties doorbrengen, want toen in 1933 de nazi’s aan de macht kwamen, bleef hij in Zwitserland en durfde hij niet meer via Duitsland naar Litouwen te reizen.

Manns bouwwoede bereikte een hoogtepunt in 1942 in Pacific Palisades, een sjieke buitenwijk van Los Angeles, ook wel ‘Duits Californië’ genoemd, omdat er zoveel andere Duitse ballingen woonden, zoals de filosofen Theodor W. Adorno en Max Horkheimer, de componist Arnold Schönberg en Nobelprijslaureaat Lion Feuchtwanger, de Duits-Joodse schrijver van de bestseller Jud Süss (1925).

De voormalige villa van Thomas Mann. De **halve Duitse Exil-gemeenschap** kwam bij de Manns op bezoek.

Witte villa

Deze villa van Thomas Mann ligt in het rampgebied van het door de natuurbranden geteisterde Los Angeles. Het gebouw werd ontruimd en is vooralsnog onbeschadigd. Maar de belendende Villa Aurora van Lion Feuchtwanger, die sinds de dood van zijn vrouw in 1995 een belangrijk cultureel centrum is met onder meer de zeer kostbare bibliotheek van de schrijver, werd deels door brand verwoest.

Mann, die in 1938 vanuit Zwitserse ballingschap naar de VS was gevlucht, liet in Pacific Palisades op een grote lap grond, die hij voor 6500 dollar had gekocht, een langgerekte modernistische, witte villa met grote raampartijen neerzetten. Vanaf het terras in zijn tuin had hij uitzicht op de Stille Oceaan. Ook had hij de volgens eigen zeggen „de mooiste werkkamer” van zijn leven.

’s Middags wandelde Mann op de nabijgelegen boulevard met zijn poedel Niko en bewonderde hij behalve de Stille Oceaan ook de mooie matrozen die er flaneerden.

Deze keer had het huis wel een salon. Beroemde Duitse musici, onder wie de eveneens voor Hitler gevluchte dirigent Bruno Walter gaven er huisconcerten. De halve Duitse Exil-gemeenschap kwam bij de Manns op bezoek. Als je het even niet doorhad, dan waande je je gewoon in het intellectuele Duitsland van voor 1933. De Villa Aurora van Lion Feuchtwanger, die de schrijver in 1943 had laten bouwen, deed daar niet voor onder, al troffen daar vooral linksere Duitsers zoals Bertolt Brecht en Hanns Eisler elkaar, met wie de conservatieve Manns het niet zo op hadden.

‘Deutsche Hörer!’

De witte villa zou een historische locatie worden, al was het maar omdat Mann altijd zei: „Duitsland is waar ik ben.” Zo schreef hij er zijn radiotoespraken met de titel Deutsche Hörer! waarin hij zijn landgenoten opriep om tegen Hitler in opstand te komen. Ook voltooide hij er Doktor Faustus, zijn roman over de ondergang van Duitsland, en werkte hij er aan zijn Joseph-und-seine Brüder-tetralogie. In Californië was het alsof hij een nieuw schrijversleven was begonnen, ver weg van de nazi’s die zijn comfortabele bestaan in München hadden verstoord en hem zijn fortuin en zijn lezers hadden afgenomen.

Uit ergernis over de communistenjacht die na de oorlog in de VS losbarstte en veel van zijn Duitse vrienden, van links tot rechts, verdacht maakte, keerde Mann in 1952 terug naar Europa, waar hij in Zwitserland neerstreek. In Duitsland zou hij niet meer willen wonen, hoe de Duitse regering ook haar best deed om hun coryfee terug te halen, die tussen 1933 en 1945 door de nazi’s zo was verketterd.

De witte villa werd verkocht aan een Amerikaanse advocaat, wiens nazaten er tot 2016 zouden wonen. Daarna kwam het huis op de markt, zonder dat melding werd gemaakt van zijn beroemde vroegere bewoner. Aanvankelijk zag het ernaar uit dat de villa gesloopt zou worden. Maar een groep Duitstalige schrijvers, onder wie Nobelprijswinnares Herta Müller, wist dat te voorkomen. De toenmalige Duitse regering, de huidige Duitse president Frank-Walter Steinmeier voorop, besloot de villa te kopen om er een Duits cultureel centrum van te maken. Het gebouw en met name Thomas Manns studeerkamer werden grotendeels in oorspronkelijke staat hersteld. Sinds zijn opening in juni 2018 is de villa een ‘interdisciplinair en transcontinentaal dialoogcentrum’ waar de grote thema’s van deze tijd worden besproken.

De warmbloedige electropunk van Baby Berserk: ‘Het publiek moet een beetje gepord worden’

admin
January 10, 2025
0

Lieselot Elzinga, zangeres van electropunktrio Baby Berserk, doet bij elk optreden iets onverwachts. Ze klimt in een stellage, op een dak of verhoging, of hijst zich op aan een kabel. Daar staat ze dan, boven op het dak van een schuur of een opslag en bedenkt ineens dat ze eigenlijk erge hoogtevrees heeft.

Volgens Elzinga zijn risico’s een voorwaarde voor een geslaagd optreden. Door zichzelf uit te dagen, daagt ze de mensen in de zaal uit. „Ik denk dat het publiek een beetje gepord moet worden. Mensen zijn erg zelfbewust, ook tijdens een concert. Terwijl ze kijken naar jou, zijn ze ondertussen bezig met zichzelf. ‘Hoe beweeg ik?’, ‘Wat doen de mensen om me heen?’ Maar als ik iets mafs doe, een klimpartij of plotseling gegil, vergeten ze zichzelf. Dan zijn ze helemaal alert op mijn waaghalzerij. Ze beginnen te juichen of dansen net iets losser.”

In haar studio in Amsterdam-West zegt Elzinga, ook op een dinsdagmiddag met theatrale make-up rond haar ogen, dat ze een voorbeeld neemt aan mannelijke performers zoals Iggy Pop en wijlen Lux Interior van The Cramps, die ook overal inklommen en vanaf sprongen. Ze heeft tijdens hun concerten een vast moment waarop ze haar escapades doet, bij het nummer ‘Piggy Piggy’, bij de woorden ‘You’re afraid, yes, you’re afraid’. „Dat vind ik een grappig contrast.”

Samen met muzikanten Mano Hollestelle en Eva Wijnbergen creëerde Elzinga een warmbloedig huwelijk tussen punk en electro; ‘punk’ zijn hun houding en teksten, in bijvoorbeeld dat nummer ‘Piggy Piggy’ over het gedrag van autoriteiten: „Blood on your hands”.

Elzinga heeft een koele zangstijl waarmee ze die woorden vinnig afvuurt. Maar onder het brutale oppervlak schemeren muzikale subtiliteiten: verschillende lagen glanzende elektronica worden ondersteund door bubbelende percussie en bonkende basdrums, nu en dan doorboord door rafelige akkoorden.

Baby Berserk bestaat nu ongeveer vier jaar en tourt gestaag langs concertzalen en festivals, van Spanje en Engeland tot Duitsland, Turkije en Canada. Ze spelen relatief gezien minder vaak in Nederland, maar staan komende woensdag op festival Eurosonic Noorderslag in Groningen.

Dat Elzinga zo’n duidelijk idee heeft over haar taak als frontvrouw, is het gevolg van een lange geschiedenis als muzikant: sinds haar veertiende speelt ze in bands. Destijds was ze bassiste van vriendinnengroep Fuz, die in 2008 op Lowlands stond als ‘jongste band van het festival’ (en in februari een reünie-optreden geeft in Paradiso). En toch was een carrière als zangeres niet vanzelfsprekend. Elzinga studeerde mode aan de Rietveld Academie in Amsterdam en begon daarna het eigen kledingmerk ‘Elzinga’, met collega Miro Hämäläinen. „Ik zat altijd in bands maar toen ik afstudeerde dacht ik: ‘ik ga me nu voor één keer eens op één ding focussen’. Dus ik stopte met muziek en wijdde me aan stoffen en ontwerpen.” Samen met Hämäläinen maakte ze vier collecties per jaar en organiseerde ze spraakmakende modeshows met punkoptredens van bevriende bands, wild dansende modellen en groteske make-up, bijvoorbeeld tijdens de London Fashion Week. Het idee voor de felgekleurde kleding met grote kragen en strikken was gebaseerd op Elzinga’s eigen smaak: „Voor een nieuw ontwerp dacht ik altijd: ‘Hoe wil ik er zelf uitzien als ik op het podium zou staan?’.”

Hun label maakte naam. Toen in 2020 zangeres Adele een zwarte Elzinga-jurk droeg op haar verjaardag en er een foto van verspreidde, was het kledingstuk snel uitverkocht. Maar kort daarna sloeg de coronalockdown toe en was juist voor hun extravagante ontwerpen geen belangstelling meer. „Mensen droegen alleen nog huispakken.”

Elzinga begon weer muziek te maken, samen met Hollestelle en later Wijnbergen, tussen de kledingrekken in haar atelier. De eerste single ‘What I Mean’ werd meteen opgemerkt door het Zwitserse platenlabel Bongo Joe, via wie ze de eerste optredens direct in het buitenland konden doen en dat nog steeds hun muziek uitbrengt. Zo veranderde Elzinga’s loopbaan: van reizend modecircus in reizend muziektrio, opgepropt in een personenauto, kriskras door Europa. Kleding ontwerpt ze alleen nog in speciale opdracht. „En voor mezelf, ik maak altijd iets speciaals voor mijn optredens.”

Het is een wervelende mix van bravoure en venijn waarmee het drietal op het podium staat, is te zien tijdens de presentatie van het tweede album, Slightly Hysterical Girls With Pearls, eind november. In de kleine club Nachbar in Amsterdam klimt Elzinga langs een muur, zich optrekkend aan verwarmingsbuizen. Het juichende publiek reageert zoals ze hoopte, ‘expressief’ en dansend.

Na het optreden vertellen Hollestelle en Wijnbergen dat ze inspelen op Elzinga’s timing. Hun elektronica is niet voorgeprogrammeerd maar wordt grotendeels live gespeeld, via voetschakelaars en een reeks aan elkaar gekoppelde MIDI-apparaten.

Volgens Wijnbergen is het nodig dat de muziek spontaan kan worden aangepast, omdat Elzinga tijdens hun optredens onvoorspelbaar is. „We letten op Lieselot, zij bepaalt hoelang de opbouw van een nummer moet duren. En dat hangt af van het tijdstip en van het land waar we spelen.” Elzinga: „Hoe zuidelijker je komt, hoe wilder het publiek is. In Italië zijn de bezoekers meteen door dolle heen.” Hollestelle: „In andere landen duurt het soms langer. Dan spelen we uitgebreidere intro’s om ze op te warmen.”

Hoewel de muziek eigentijds klinkt, zijn de invloeden van de muzikanten van alle tijden: ze houden van de oer-rock-’n-roll van Bo Diddley, dubreggae van Lee Perry, artrock van Roxy Music en de druggy clubsound van de Hacienda clubscene in Manchester. En, belangrijk voorbeeld, het nummer ‘Jelly Fish Jam’ van cartoon-held SpongeBob. Hollestelle: „Zijn rave-stijl was geweldig. Dat lompe stadiongeluid had precies de energie die wij zoeken.”

Baby Berserk treedt op tijdens ESNS: 15/1 Oosterpoort, Groningen (1uur20). Slightly Hysterical Girls With Pearls verscheen bij Bongo Joe.

Texaanse politie verwijdert foto’s Sally Mann uit museum na conservatieve media-rel

admin
January 10, 2025
0

De Texaanse politie heeft vier werken van de Amerikaanse fotograaf Sally Mann (1951) uit een museum verwijderd. De actie volgt op een klacht dat er naakte kinderen te zien zijn op foto’s, wat lokale republikeinen als problematisch en mogelijk strafbaar zien. De foto’s hingen in de tentoonstelling Diaries of Home in het Modern Art Museum of Fort Worth, naast werk van onder anderen Nan Goldin en Carrie Mae Weems.

De kinderen op de foto’s zijn Manns eigen kinderen, die ze in de jaren tachtig en negentig fotografeerde in en rondom hun afgelegen boerderij in Virginia. De kinderen liepen er vaak bloot rond: er was toch niemand. De gestileerde, vaak geënsceneerde beelden in zwart-wit leidden ook in de jaren negentig tot kritiek van conservatieve Amerikanen.

Het museum bevestigt aan The Art Newspaper dat er door de politie onderzoek wordt gedaan naar vier foto’s. Dat onderzoek volgt op een strafrechtelijke klacht, ingediend door de lokale republikeinse lokale bestuurder Tim O’Hare, die in de beelden een „mogelijk strafbaar feit” ziet. De betreffende foto’s, zo benadrukt het museum daarentegen, „zijn de afgelopen dertig jaar vaak gepubliceerd en tentoongesteld in toonaangevende culturele instellingen in dit land en over de hele wereld”.

**The Family and The Land** van de Amerikaanse fotografe Sally Mann. Tentoonstelling in Kunstmuseum Den Haag, 2009.

Conservatieve activist

Een van de vier werken die zijn weggehaald is The Perfect Tomato (1990), een dromerig beeld waar Manns dochter naakt op een tafel in de tuin balanceert, overbelicht, waardoor ze iets spookachtigs krijgt. Op een andere foto, Popsicle Drips (1985), is de naakte torso van het zoontje van Mann te zien, met de knoeiresten van een ijsje op zijn lichaam.

De beschuldigingen zijn „oneerlijk en gevaarlijk”, schrijft de Amerikaanse National Coalition Against Censorship in een statement. Ze „straffen de kunstenaar voor hun eigen perverse interpretatie van de werken”.

Vlak voor Kerst trok een verslaggever van The Dallas Express erop uit na een tip van een lezer. Die lokale nieuwssite presenteert zich als neutraal, „weg van meningen”, maar werd door zijn directeur bij diens aantreden aangeprezen als „het conservatieve alternatief” voor andere lokale media.

De verslaggever die uiteindelijk meerdere stukken over de werken schreef, prijst zichzelf aan als „toegewijde conservatieve activist”. Onder zijn behaalde successen schaart hij het „blootleggen van woke-beleid bij bedrijven” en verslag leggen van „lhbtq+-indoctrinatie en ongepaste drag-shows”. In zijn eerste stuk over de tentoonstelling signaleert hij blote kinderen en een vrouw die over queerness praat.

Onrust in jaren negentig

„Naakt, zelfs dat van kinderen, wordt maar al te vaak voor seksualiteit aangezien”, schreef Sally Mann in 2015. De bekende Amerikaanse fotograaf is al eerder met dergelijke beschuldigingen geconfronteerd, al bleef het tot dusver bij polemiek en boze brieven. Ze brak in 1992 door met haar fotoboek Immediate Family, een bundeling van een klein decennium aan foto’s, met haar kinderen vaak als onderwerp, die op de meeste foto’s wel kleren dragen. Een groot interview in The New York Times Magazine lanceerde haar werk tot punt van nationaal debat. Kan dat wel, vroeg de interviewer zich af, je kinderen zo kwetsbaar afbeelden, in sommige gevallen naakt? Brengt ze haar kinderen in gevaar, vroeg de interviewer, door deze beelden te publiceren „in een wereld waar pedofilie bestaat”? En kunnen kinderen wel instemmen met foto’s? Mann kreeg, naar aanleiding van het stuk, stapels aan brieven, die de krant haar allemaal doorstuurde. De stapel ‘voor’ was bijna even hoog als ‘tegen’.

Mann vertelt in dat interview hoe de foto’s tot stand komen. Ze werkt samen met haar kinderen, laat ze meedenken over compositie en enscenering. En ze kunnen altijd zeggen: ‘Nee, deze mag je niet publiceren’. De serie begon in 1984, Mann had drie kleine kinderen en vond de tijd niet om er met haar camera nog op uit te trekken. Haar dochter Jessie kwam thuis met een gezicht vol muggenbulten. Ze legde het vast met haar camera. De volgende dag, Jessies gezicht nog rood van de bulten, bouwde ze een scène om het kind heen. Het werkte, vond ze.

In 2015 blikt Mann terug op de controverse rondom haar werk in een essay in The New York Times. Op de boerderij waren ze „geïsoleerd, niet alleen geografisch, maar ook door de primitieve omstandigheden: geen elektriciteit, water, en, natuurlijk, geen computer, telefoon.”

Ze legde alles van dat leven vast, de jeugd van haar kinderen en de bijbehorende „overwinningen, verwarring, harmonie”, ook de tegenslagen, „blauwe plekken, kots, bloedneuzen, nat geplaste bedden – alles”. Maar, schrijft ze in 2015: „In mijn arrogantie en zelfverzekerdheid dacht ik dat iedereen de werken zal zien zoals ik ze zie.”

LENZ speelt hortend en stotend drama, maar binnen individuele scènes gebeurt er regelmatig iets moois

admin
January 10, 2025
0

Een jonge vrouw staat in haar eentje voor een zwart gat. Even later wordt het doek waarnaar ze kijkt doorschijnend, en zien we drie stoelen, in verschillende kleuren maar verder gelijksoortig, op gelijke afstand naast elkaar. Op twee van de stoelen nemen twee vrouwen plaats – de derde is voor de observerende vrouw zelf. De suggestie wordt gewekt van iets dat we in de openingsscène van Anatomy of a suicide nog niet zeker weten: dat deze drie vrouwen in een lijn met elkaar verbonden zijn.

In het stuk van de Britse schrijver Alice Birch is dat inderdaad zo. Haar voorstelling gaat over intergenerationeel trauma: de drie generaties vrouwen, Carol, Anna en Bonnie, worstelen alle drie met depressie en zelfdestructieve neigingen, die schijnbaar van moeder op dochter worden doorgegeven. De vorm die Birch daarvoor kiest, onderstreept de onderlinge verbondenheid: de drie verhaallijnen spelen zich tegelijkertijd af, waarbij de scènes op het toneel dwars door elkaar heen lopen.

Dat is een grote uitdaging voor het jonge theatercollectief LENZ: hoe zorg je ervoor dat het stuk begrijpelijk blijft, ondanks de opzettelijke chaos die door de vorm wordt veroorzaakt?

Overkoepelende samenhang

Op de première blijkt dat de makers en spelers er nog niet helemaal zijn uitgekomen met elkaar. Tussen de simultaan gespeelde scènes ontstaat weinig muzikaliteit: iedere acteur is vooral op diens directe tegenspeler gefocust, wat ten koste gaat van de overkoepelende samenhang. Het drama voltrekt zich hortend en stotend, omdat de acteurs regelmatig zichtbaar op elkaar moeten wachten voor ze weer met hun eigen lijn voort kunnen.

Binnen individuele scènes gebeurt er regelmatig iets moois, deels vanwege de kracht van Birch’ tekst en deels vanwege de spelkwaliteit van de jonge cast. Vooral Sabine van Kuipers als Anna en Julia Diepstraten als de love interest van Bonnie weten een prettige levendigheid in hun rollen te leggen, die een bijzonder heilzame werking op het verder vrij zware drama heeft.

Interessant zijn ook de thematische accenten die de makers in hun enscenering van de tekst hebben gelegd. Waar voor Birch de vraag centraal stond of mentale getroebleerdheid genetisch kan worden doorgegeven, leggen de makers van LENZ de nadruk op nurture en sociale omstandigheden. Carol (Romy Vreden), van wie de verhaallijn zich in de jaren zeventig afspeelt, voelt zich duidelijk bekneld in haar rol als huisvrouw, maar mist de woorden om haar gevoel van onbehagen te duiden. Haar dochter Anna, reeds getraumatiseerd door het existentiële ongeluk van haar moeder, raakt ook definitief haar levenslust kwijt als ze in een moederrol wordt gepropt. Beide vrouwen worden door de medische wetenschap aan elektroshocktherapie onderworpen, in plaats van dat er naar hun diepere verlangens wordt gevraagd.

De keuze van de jongste telg Bonnie om zich te laten steriliseren omdat het ‘met haar afgelopen moet zijn’ laat zich daarmee dubbel lezen: als een daad van emancipatie óf als een overgave aan de gedachte dat depressie en existentiële eenzaamheid een onontkoombare, genetisch bepaalde vloek zijn. In hun bewerking laat LENZ wat meer ruimte voor dat eerste – maar de spelers zullen eerst nog wat in hun complexe samenspel moeten groeien voor de kracht van die thematiek echt goed uit de verf komt.