Voor een afgesneden duimtop riskeren Filippijnen en VS geen oorlog

Gewapend met messen, machetes en een hakmes bestormde de bemanning van de Chinese kustwacht deze maand de boten van hun Filippijnse collega’s. Ze staken gaten in de rubberboot en zwaaiden hun machetes zo wild dat een van de Filippijnse bemanningsleden, die zijn hand ter afwering omhoog hield, het topje van zijn duim kwijtraakte. „De Chinezen zijn aan boord gegaan. Ze hebben wapens en apparatuur ingenomen, zelfs de smartphones van de Filippijnse bemanning,” verklaarde de Filippijnse legerwoordvoerder Romeo Brawner twee dagen later aan het Japanse Nikkei Asia.

De Filippijnse kustwachtboten waren op weg naar een legerpost op de Second Thomas Shoal, een rif bij de Spratly eilanden dat volgens internationale afspraken in Filippijnse wateren ligt. Op door de Filippijnen vrijgegeven beelden is de paniek van de bemanning van de Filippijnse kustwacht afgelopen 17 juni goed hoorbaar in het geschreeuw.

Dat de bemanning zich zou moeten verweren tegen de Chinese kustwachtschepen lag wel in de lijn der verwachting. Al maanden belegeren Chinese schepen de legerpost op de Second Thomas Shoal. Ze belemmeren er de bevoorrading van de Filippijnse troepen die zijn gestationeerd op de Sierra Madre, een oud deels gezonken oorlogsschip op het rif. China claimt namelijk grote delen van de Zuid-Chinese Zee, die volgens internationale verdragen binnen Filippijns, Vietnamees en Maleisisch grondgebied vallen. Sinds het aantreden van de Filippijnse president Marcos in 2022 is het karakter van de Chinese intimidatie op de Zuid-Chinese Zee grimmiger van aard geworden.

Feller verdedigen

Dat ontkent China zelf in alle toonaarden. Het handelen van de eigen kustwacht op 17 juni werd door de Chinese minister van Buitenlandse Zaken omschreven als „nodig en rechtmatig”.

De toegenomen Chinese agressie plaatst de Filippijnen voor een dilemma. Feller verdedigen of juist terughoudend blijven? Want bij een escalatie is het land volledig aangewezen op de hulp van de Verenigde Staten. De landen hebben sinds 1951 een wederzijds militair verdedigingspact. Maar het is onduidelijk onder welke omstandigheden dit pact in werking treedt.

En daar maakt China gebruik van. De meeste analisten stellen dat de Chinezen willen ‘winnen zonder te vechten’. China past namelijk zogenaamde ‘gray-zone’ tactieken toe. Om het Zuid-Chinese zeegebied zoveel mogelijk te domineren, maken ze gebruik van agressieve aanvals- en intimidatiemethoden die niet als militair beschouwd worden. Zo kunnen ze, als de Filippijnen kiezen voor een conventionele gewapende verdediging, het Zuidoost-Aziatische land beschuldigen van het initiëren van een gewelddadig conflict.

Conflict tussen Chinezen (op zwarte boot) en de Filippijnse kustwacht (op grijze boten) op 17 juni.
Videobeeld verstrekt door Filippijnse overheid/AFP

Escalatie voorkomen

Ook de Filippijnen willen escalatie voorkomen. President Marcos waakt ervoor China openlijk te beschuldigen van militair handelen. Andersom wil hij China geen munitie geven om de Filippijnen daarvan te beschuldigen. Hij benadrukt dat de Filippijnen zichzelf verdedigen binnen de kaders van het internationaal recht. „Te midden van intense provocatie hebben we standgehouden,” zei hij recent in een toespraak tegen Filippijnse troepen. „We blijven kalm en zijn vreedzaam. Maar deze houding moet niet verward worden met berusting.” Met andere woorden: We lokken niet uit en geven niet toe aan intimidatie.


Lees ook

Een roestend schip moet China op afstand houden

Een schip van de Chinese kustwacht probeert een bevoorradingsboot voor Second Thomas Shoal te blokkeren.

Intussen is het voor de Filippijnen steeds moeilijker om de Chinese agressie te beteugelen. Niet alleen dwarsboomt China de bevoorrading van Filippijnse troepen op de Sierra Madre, ook vissers wordt het moeilijk gemaakt hun werk te doen. Het leidt tot discussie over de aanpak. In de Singaporese krant The Straits Times vraagt de Filippijnse militaire expert Collin Koh zich openlijk af of de Filippijnse aanpak te terughoudend is. Neemt de Chinese agressie juist toe, omdat de Filippijnen zich te veel inhouden? De Filippijnse veiligheidsanalist Don McLain Gill, verbonden aan De La Salle Universiteit in Manilla, denkt van wel. Hij is van mening dat een stevigere verdediging de Chinezen juist op afstand zal houden en pleit voor een uitgebreidere en beter getrainde Filippijnse kustwacht.

Andere analisten, waaronder politicoloog Richard Heydarian, vrezen dat als de Filippijnen niet feller van zich afbijten, China de Spratley eilanden en andere delen binnen de Filippijnse grenzen zullen innemen. Heydarian roept de VS op om duidelijker te maken wanneer het verdedigingspact in werking treedt, zodat er een sterkere afschrikkende werking vanuit gaat. En omdat andere zuidoostaziatische landen die te maken hebben met Chinese agressie, kiezen voor een stillere aanpak en geen militaire hulp aan de Filippijnen overwegen, moeten de Filippijnen steun zoeken bij landen als India en Nieuw-Zeeland, schrijft hij in het Japanse Nikkei Asia.

VS zijn terughoudend

Volgens president Marcos treedt het wederzijdse verdedigingspact in werking zodra een Filippijnse militair bij een confrontatie met Chinese militairen wordt gedood. De VS blijven daarentegen onduidelijk over de exacte interpretatie van het pact. Zij willen koste wat kost voorkomen dat ze een extra oorlogsfront moeten onderhouden, zegt Rahman Yacoob, defensie-expert van het Australische Lowy Instituut tegen The Straits Times. „De VS voorzien Oekraïne van wapens, ze zijn betrokken bij conflicten in het Midden-Oosten en de Amerikaanse marine heeft haar handen vol in de Rode Zee.” En de Chinezen weten dat natuurlijk ook.

Vooralsnog kiezen de Filippijnen voor Realpolitik. In de hoop op een diplomatieke oplossing kondigde Enrique Manalo, de Filippijnse staatssecretaris van Buitenlandse zaken, afgelopen dinsdag aan dat de Filippijnen zich voorbereiden op gesprekken met China over het conflict in de Zuid-Chinese Zee. De aankondiging werd gevolgd door een oproep aan China van de Filippijnse topambtenaar Arsenio Balisacan om vooral in de Filippijnen te investeren. „Zelfs te midden van alle spanningen op zee,” benadrukte hij tijdens een persgesprek in Tokyo. „We keuren de agressieve handelingen van China ten zeerste af. Maar we hopen dat we de economische banden kunnen scheiden van de politieke situatie.” Want ondanks alles is China nog steeds de belangrijkste handelspartner van de Filippijnen. In 2023 goed voor 41 miljard dollar. Ter vergelijking, de handel met de VS bedroeg 21 miljard dollar.