Voor dit IsraÃ«l willen reservisten niet vechten

Posted on August 11, 2023 by admin

N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.

Reservisten Duizenden oproepkrachten voor de Israëlische strijdkrachten weigeren te dienen in een staat die ze steeds ondemocratischer vinden. „Wij legden geen eed af om een dictatuur te dienen.”

Floris van Straaten

11 augustus 2023 om 13:44

Leestijd 5 minuten

Israëlische reservisten blokkeren de ingang van een militaire basis in Tel Aviv terwijl ze protesteren tegen plannen van de regering van premier Benjamin Netanyahu om het rechtssysteem te herzien. Foto Ohad Zwigenberg/AP

Een gemakkelijk besluit was het niet, erkent Eitan Herzel, een 55-jarige ingenieur die voor een hightechbedrijf in de buurt van Haifa werkt. „Dit gaat echt tegen mijn dna in”, vertelt hij telefonisch. „Zo’n brief dat je onder de huidige omstandigheden niet meer als reservist in het leger wil dienen, schrijf je met tranen in je ogen. Ik ben een echte patriot, stond altijd als eerste klaar om me aan te melden voor missies en ik heb vaak mijn leven voor het land op het spel gezet.”

Zoals veel Israëliërs bleef Herzel ook na zijn diensttijd met één been in het leger staan. Als reservist hielp hij gemiddeld een maand per jaar met de training van commando’s, waarvan hij vroeger ook zelf als strijder deel had uitgemaakt. Maar nu geeft hij er plotseling de brui aan. Reden: de poging van de regering van premier Netanyahu, de meest rechtse uit de geschiedenis van het land, om de bevoegdheden van rechters ingrijpend te beperken.

Daardoor dreigt Israël een dictatuur te worden, meent Herzel. „Ons reservistencontract spreekt over Israël als een Joodse én een democratische staat”, zegt hij telefonisch vanuit Israël. „Als het alleen nog maar een Joodse staat is, voel ik me niet meer gebonden aan dat contract. We kunnen niet toelaten dat het land zomaar iets anders wordt.”

Het broeit aan alle kanten binnen de Israëlische krijgsmacht, een voorheen onaantastbare pijler van het land. Voor het eerst in de geschiedenis van de Joodse staat trekken duizenden reservisten zich terug omdat ze zich niet langer wensen in te zetten voor een staat waarmee ze zich niet meer kunnen identificeren. Het wegvallen van de reservisten, die in Israël veel frequenter worden ingezet dan in andere landen, leidt tot gaten in de defensiemacht. Pijnlijk voor een land dat altijd diep doordrongen is geweest van zijn afhankelijkheid van een sterk leger in een vijandige omgeving.

Schout-bij-nacht

Een Israëlische militaire woordvoerder erkende deze week dat de strijdkrachten moeilijkheden ondervinden door het vertrek van de vele reservisten. „Het is een turbulente tijd voor het land en dat heeft zijn weerslag op de Israëlische krijgsmacht”, aldus schout-bij-nacht Daniel Hagari dinsdag tegenover journalisten. Vooral de luchtmacht kampt met een tekort aan ervaren piloten die jonge vliegers komen trainen. „Een aanzienlijk aantal van hen besluit niet te komen”, bevestigde Hagari.

Details gaf hij omwille van de nationale veiligheid niet. Volgens mediaberichten stond ten minste één helikopterregiment bij gebrek aan instructeurs aan de grond. Zeker 230 piloten en instructeurs zouden zich als reservisten hebben teruggetrokken, waardoor veel trainingsprogramma’s in het gedrang kwamen. Reservisten zijn belangrijk voor de luchtmacht, juist omdat ze vaak meer ervaren zijn dan jonge militaire piloten.

Ondanks maandenlange massale protesten drukte de coalitie vorige maand een nieuw omstreden wetsontwerp door het parlement, de Knesset, dat het Hooggerechtshof het laatste woord over wetgeving ontneemt. In september zal dit ontwerp door het Hooggerechtshof zelf worden getoetst. Als het hof dit zoals verwacht afwijst, zou het land in een diepe constitutionele crisis belanden.

Het regeringskamp betoogt dat het uit democratisch oogpunt zuiverder is om meer invloed aan gekozen politici toe te kennen en minder aan niet-gekozen rechters, die volgens hen vaak te veel oog hebben voor de belangen van minderheden. Maar veel Israëliërs, ook tienduizenden reservisten, vinden dat de regering met haar juridische hervorming het democratische bestel juist ernstig aantast en Israël overlevert aan de willekeur van politici.

Israël telt in totaal honderdduizenden reservisten, van wie er volgens de huidige regels zo’n 120.000 verplicht zijn van hun 22ste tot 45ste actief te blijven. Deels kunnen ze van tevoren intekenen om bijvoorbeeld een bepaalde cursus te geven, maar ze kunnen soms ook op korte termijn worden opgeroepen voor deelname aan bepaalde missies. Ze werken dikwijls met dezelfde mensen met wie ze ook vroeger al dienden, waardoor er een sterke onderlinge band bestaat.

„Wij legden een eed af om ons land te verdedigen, zo nodig met onze levens – niet om nog een autoritaire dictatuur in het Midden-Oosten te dienen”, schrijft Achim Lanesek van Brothers and Sisters in Arms, een enkele maanden geleden opgerichte organisatie voor reservisten die gruwen van de plannen van de regering, in een verklaring op zijn website. Herzel was een van de oprichters, die inmiddels tienduizenden reservisten omvat. Exacte opzeggingscijfers van reservisten ontbreken, maar het zijn er zeker duizenden.

„Voor veel van onze leden is het een hartverscheurend besluit om op te zeggen als reservist, een van de moeilijkste van hun leven”, vertelt oud-tankcommandant Gilad Bar-on, woordvoerder van Brothers and Sisters in Arms. „Maar hoezeer ze er ook mee worstelen, ze zullen niet opnieuw als reservist aan de slag gaan. Daarvoor staat er bij deze slag om de democratie te veel op het spel.”

De protesten vanuit de krijgsmacht ergeren sommige ministers. Ze vinden dat het leger zich slechts heeft te richten naar de bevelen van politici. Het Israel Defence and Security Forum, een groep die zo’n twintigduizend regeringsgezinde reservisten zegt te vertegenwoordigen, omschrijft het opzeggen van reservisten zelfs als „een militaire coup in stilte”.

Tegen de zin van de meeste generaals is de krijgsmacht zo midden in de heftige discussie beland die Israël tot op het bot verdeelt. Tot voor kort probeerden politieke leiders en militairen altijd te voorkomen dat de strijdkrachten werden meegezogen in politieke controverses. De strijdkrachten waren er voor alle Israëliërs en door de verplichte diensttijd van twee tot drie jaar voor alle jonge mannen en vrouwen (behalve voor de vrijgestelde orthodoxen en Arabische inwoners) fungeerde ze ook als belangrijke integratiemotor voor het land met zijn diverse bevolking, althans voor het Joodse deel daarvan. Politiek werd er zoveel mogelijk buiten de deur gehouden.

Omzichtigheid

De regering-Netanyahu heeft aan zulke omzichtigheid echter geen boodschap. Zo rees er voor reservisten plotseling de vraag of ze bereid waren om in opdracht van deze regering hard op te treden tegen Palestijnse burgers op de Westelijke Jordaanoever of om eventueel aanvallen uit te voeren op doelen in Iran. „Minister Smotrich zei eerder dit jaar dat de Palestijnse plaats Huwara op de Westelijke Jordaanoever van de kaart moest worden geveegd”, vertelt Nir Avishai Cohen, een majoor van een reserve infanteriebrigade die eveneens als reservist opzegde, door de telefoon. „Ik krijg het al benauwd als ik er aan denk dat ik ook zo’n order had kunnen krijgen.”

Vooral in de luchtmacht spelen de reservisten een grote rol. Niet alleen helpen ervaren vliegers, die gewoonlijk in de burgerluchtvaart werken, bij de opleiding van nieuwe militaire piloten, ze worden ook regelmatig ingeschakeld voor gevoelige militaire missies tegen doelen in bijvoorbeeld Syrië. Mocht Israël actie willen ondernemen tegen aartsvijand Iran, dan zouden opnieuw vrijwel zeker ook reservisten daarbij zijn betrokken.

Maar de strijdkrachten worden er over de hele linie door geraakt. Deze week kondigden twee hoge marine-officieren aan dat ze niet langer beschikbaar wensten te zijn als reservisten. Ook de voormalige premier en legerleider Ehud Barak riep vorige maand piloten, commando’s en medewerkers van inlichtingendiensten op om niet langer te dienen wanneer het wetsvoorstel van de regering zou zijn aangenomen.

„Ik had nooit gedacht dat het nog eens zover zou komen dat een voormalige legerchef zo’n oproep zou doen”, zegt Yehuda Shaul, zelf een oud-militair en medeoprichter van Breaking the Silence, een groep oud-militairen die kritisch staat tegenover het Israëlische optreden op de Westelijke Jordaanoever. „Op het ogenblik sneuvelen er bijna dagelijks heilige huisjes.”

Vrijstelling voor orthodoxe joden

In dit klimaat is ook de traditionele vrijstelling voor orthodoxe joden van militaire dienstplicht plotseling weer ter discussie geraakt, mede omdat orthodoxe partijen deel uitmaken van de huidige coalitie. Veel seculiere Israëliërs is het al heel lang een doorn in het oog dat hun kinderen wel en die van orthodoxe joden niet hun leven hoeven te riskeren. Afgelopen zondag betoogden honderden boze niet-orthodoxe moeders voor een centrum voor dienstplichtigen in een voorstad van Tel Aviv daarom tegen die vrijstelling. „Of iedereen, of niemand”, zongen ze. Sommigen hielden spandoeken omhoog: „Het bloed van onze zoons en dochters is niet minder waard.”

Veel analisten en ook bevelhebbers binnen de krijgsmacht zelf vermoeden dat de huidige crisis ook de motivatie voor veel jongeren die nog in dienst moeten zal ondermijnen, ook al zijn ze daartoe wettelijk verplicht.

De hele militaire top zit enorm in zijn maag met de crisis, waarin de strijdkrachten door toedoen van de regering zijn beland. Niet voor niets overhandigde de hoogste militair, generaal Herzl Halevi, al voor de stemming in de Knesset van vorige maand een rapport aan Netanyahu waarin wordt gewaarschuwd dat de operationele gereedheid van de strijdkrachten is ondermijnd door het vertrek van zoveel reservisten.

Niets wijst er echter op dat Netanyahu en zijn coalitie bereid zijn van hun plannen af te stappen. „Zij en alleen zij zijn de schuldigen aan deze crisis”, zegt Eitan Herzel, die blijft hopen op een gunstige ommekeer. „Als ze zo doorgaan, maken ze dingen echt kapot.”

Lees ook: Directeur Israëlische mensenrechtenorganisatie: ‘De bezetting corrumpeert, dat kan iedereen nu zien’

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 12 augustus 2023.

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”

Luister naar