Voor de privacybewuste supermarktklant worden boodschappen steeds duurder

Posted on April 21, 2025 by admin

Een euro korting op een net sinaasappels. Twee quiches halen, één betalen. Een pot pindakaas voor de helft van de prijs. Het zijn aanbiedingen die je zo kunt krijgen bij de grote supermarktketens, mits je bereid bent hun klantenkaart te nemen. Boodschappen zijn steeds duurder voor privacybewuste consumenten die geen deel willen nemen aan het loyaliteitsprogramma van de supermarkt.

Dat komt doordat grote supermarktketens kortingen exclusief geven aan mensen die meedoen aan hun loyaliteitsprogramma’s, terwijl de aanbiedingen vroeger voor elke klant golden. Het verschil loopt op tot 600 euro per huishouden per jaar. Dat blijkt uit onderzoek van NRC in samenwerking met ruim duizend deelnemers aan een lezersonderzoek van deze krant. Van de grote supermarktketens geven alleen Aldi, Plus en Dirk alle kortingen ook zonder klantenkaart.

Met de data die winkels via de loyaliteitsprogramma’s verzamelen, kunnen ze gedetailleerde interesseprofielen opbouwen. Ben je een „promolover” (gevoelig voor aanbiedingen) en flexitariër? Of een carnivoor die steevast op zondagavond online boodschappen voor de hele week doet? De supermarkt weet het en gebruikt die data. De voorbeelden komen uit data-opvragen die NRC-lezers de afgelopen maanden voor dit onderzoek hebben gedaan. Zo schat Albert Heijn bijvoorbeeld op basis van aankoopdata in of een bepaalde bonuskaarthouder bereid is nieuwe producten uit te proberen.

Tot op zekere hoogte beseffen klanten dat hun data worden gebruikt in een geraffineerd spel om ze meer te laten kopen, maar ze vinden de kortingen te hoog om er nee tegen te zeggen. Peter van Dijk uit Utrecht, die deelneemt aan het onderzoek: „Je weet dat ze met je data aan de haal gaan, maar ik vind mijn data dan eigenlijk ook weer niet ‘meer waard’ dan de korting.”

Een exacte berekening van hoeveel die klantdata de supermarkten waard zijn en hoeveel korting ze daarvoor bereid zijn te geven, is erg lastig, zegt Nick Bombaij. Hij doet aan de Universiteit van Amsterdam onderzoek naar de effectiviteit van klantbindingsprogramma’s, zoals spaaracties en klantenkaarten.

Het onderzoek naar de kortingen in ruil voor data is onder meer complex omdat de programma’s grote invloed hebben op het koopgedrag. Alleen al het deelnemen aan een loyaliteitsprogramma maakt klanten bijvoorbeeld trouwer aan een bepaalde keten. Ze gaan daar dan gemiddeld tussen de 1 en 4 procent meer uitgeven, blijkt uit metingen. „Je gaat er andere keuzes door maken”, legt Bombaij uit. Bovendien is het goed mogelijk dat klanten die tóch al trouw waren juist een pas of app nemen. „We kunnen mensen niet in tweeën delen om te meten hoe hun koopgedrag zou zijn zonder zo’n programma.” De supermarkten hoeven niet diep in de buidel te tasten voor de exclusieve kortingen. Het gaat grotendeels om een verschuiving van kortingen die supermarkten altijd al gaven, maar nu alleen nog aan klantenkaarthouders. Bombaij: „Die kosten maakten supermarkten toch al, maar nu krijgen ze er data voor terug.”

600 euro per jaar

De duizend deelnemers aan het NRC-lezersonderzoek rapporteren substantiële kortingsbedragen, die zeer uiteenlopen. Het gaat minimaal om tientjes per jaar. De uitschieters naar boven komen uit op zo’n 600 euro per jaar. Dat blijken grotere huishoudens te zijn die vrijwel exclusief bij één supermarkt inkopen. Vaak hebben ze een voorkeur voor bio en doen ze mee aan het Premium-programma van AH. Daarvoor betaal je jaarlijks 14,99 euro abonnementsgeld, in ruil voor 10 procent korting op bio-producten en extra gepersonaliseerde aanbiedingen. Dat soort abonnementen creëren een nog hogere mate van loyaliteit aan een keten. De meeste mensen in het onderzoek, waarin vooral wordt gekeken naar de landelijke ketens Jumbo, Lidl en AH, blijven er echter ruim onder.

Randombonuskaart.nl is een website waarop klanten die anoniem willen blijven een willekeurige bonuskaart tevoorschijn kunnen halen op hun telefoon, om te laten scannen bij de kassa. Netwerk-ingenieur Nick Bouwhuis bouwde deze website in 2018 in zijn vrije tijd. Er maken dagelijks tientallen mensen gebruik van. De site levert een interessante database aan boodschappen en kortingen op. Daaruit blijkt dat klanten bij AH gemiddeld 13 procent korting krijgen op het bonbedrag. Dat percentage is gebaseerd op ruim 22.000 kassabonnen uit 2022 en 32.000 uit 2023.

Vomar en Lidl lokken deelnemers naar hun app met de belofte dat ze daarmee 600 euro per jaar kunnen besparen. Volgens Vomar is dat bedrag een optelsom van alle kortingsbonnen die appgebruikers in een jaar krijgen. Die kortingen zijn voor alle appgebruikers gelijk. De supermarktketen zegt „geen concrete plannen” te hebben om die te gaan personaliseren.

Bombaij vindt 600 euro te hoog klinken: het lijkt vooral gebaseerd op de aanbiedingen en gaat er dus van uit dat een klant precies die producten koopt én ze zonder deelname ook voor de volle prijs had gekocht. Op een whiteboard rekent de UvA-onderzoeker voor: huishoudens doen in Nederland gemiddeld maandelijks voor 500 euro aan boodschappen, 6.000 euro per jaar. 600 euro korting zou neerkomen op 10 procent.

Dat de bonnetjes van Randombonuskaart.nl daar nog iets boven zitten, verbaast hem niet. Juist de privacybewuste gebruikers van die website zullen de pas alleen scannen als ze dat moeten doen om een aanbieding te krijgen. De boodschappenmandjes waarin geen kortingsproducten zitten, worden daardoor niet meegerekend.

Je moet je realiseren dat er data worden verzameld en dat je niet weet hoe die in de toekomst worden gebruikt

Niek Bouwhuis
Randombonuskaart.nl

Niek Bouwhuis bouwde Randombonuskaart.nl nadat hij was aangespoord door een privacybewuste collega. „Je moet je realiseren dat er data worden verzameld en dat je niet weet hoe die in de toekomst worden gebruikt.” Voor Jumbo en Lidl biedt Bouwhuis ook online alternatieven, maar die worden onvoldoende gebruikt om relevante statistieken op te leveren.

Effectiviteit

Vanuit retailers bezien valt de effectiviteit van een klantenkaart vaak tegen, zegt Bombaij. „Uit onderzoeken blijkt dat mensen het eerste half jaar of jaar dat ze meedoen wat meer uitgeven. Vervolgens raken ze zo gewend aan het scannen van die pas dat ze er niet meer bij stilstaan.” En dan gaan ze net zo makkelijk naar een andere winkelketen als naar de keten waarbij ze aan klantenkaart hebben. Het voor winkeliers zo gewenste effect lijkt dan uitgewerkt.

Dat probleem speelt vooral bij klantenkaarten zoals de Bonuskaart. Tijdelijke spaaracties, waarbij klanten bij een bepaald bedrag aan boodschappen zegels krijgen waarmee ze met korting servies, handdoeken of kaartjes voor een pretpark kunnen kopen, zijn veel effectiever, ziet Bombaij. „Consumenten gaan in zo’n actieperiode meer uitgeven om die zegels te krijgen. Maar daar verzamelt de retailer geen data mee.”

Winkeliers proberen klanten toch zoveel mogelijk te verleiden tot het gebruiken van een klantenkaart en breiden hun programma’s daarom uit. Zo kunnen zegels steeds vaker alleen maar digitaal in de supermarktapp gespaard worden. Ook schermen supermarkten steeds meer aanbiedingen af waardoor er alleen met een pas gebruik van gemaakt kan worden. Bij Albert Heijn gelden alle aanbiedingen alleen met een Bonuskaart, Lidl houdt een steeds groter deel van de acties exclusief voor klanten van het Plus-programma. Lidl biedt daarbij geen anoniem alternatief, dat bij AH nog wel bestaat. En zowel bij AH, Lidl als Jumbo (ook geen anonieme optie) krijgen deelnemers gepersonaliseerde kortingen in hun app. Dat maakt meten en vergelijken complexer.

De Duitse consumentenbond is deze maand een rechtszaak begonnen tegen Lidl over de kortingen die alleen gelden met de Plus-app. De bond vindt dat de keten niet duidelijk maakt dat klanten voor de kortingen in de app betalen met hun persoonsgegevens. In Europa gebruiken ongeveer 100 miljoen mensen de Lidl Plus-app. De belangenorganisatie ziet het als een testzaak die helderheid moet geven over de informatieplicht over de tegenprestatie van klanten die meedoen aan digitale bonusprogramma’s.

De supermarktketens willen ondanks meerdere pogingen tot een afspraak te komen niet met NRC praten over de loyaliteitsprogramma’s in relatie tot kortingen. Hooguit benadrukken ze dat ze populair zijn bij klanten en dat ze proberen hun apps te gebruiken om een gezond voedingspatroon te stimuleren, dat ook beter is voor de planeet.

Steeds meer aanbiedingen

Tijdens een rondetafelgesprek over voedselprijzen in de Tweede Kamer benadrukten de supermarktketens onlangs nog dat Nederland een aanbiedingenland is. Jumbo ziet dat „het belang van promoties” veel groter is geworden, zegt interim-topman Tom Heidman. Vier jaar geleden kwam 14 procent van de omzet uit producten die in de aanbieding waren, inmiddels is dat ruim een kwart.

„De consument gaat achter koopjes aan”, zegt Heidman. Daardoor wordt die minder trouw aan een keten en shopt daar waar de korting het beste is. Jumbo richtte zich traditioneel minder op kortingen en meer op vaste lage prijzen dan concurrenten, maar voelt zich nu ook gedwongen kortingen te bieden. „Ons marktaandeel staat onder druk.”

Serie Korting in ruil voor je data

Winkelapps en klantenkaarten die korting geven in ruil voor transactiedata zijn in opkomst. Op een lezersoproep van NRC om ervaringen hiermee te delen kwamen meer dan duizend reacties. De komende tijd proberen we te kwantificeren hoeveel korting klanten hiermee kunnen krijgen, waarom supermarkten deze data zo graag willen hebben en wat de gevolgen zijn van een steeds meer gepersonaliseerde supermarkt.

Terug naar Syrië of in Nederland blijven? ‘Hier heeft een vluchteling drie opties: horeca, PostNL of AH. Maar daar is geen rechtsstaat’

admin
April 22, 2025
0

Aangekomen bij de Syrische grens zag de 33-jarige Mohamad Baghdadi een bord staan dat hem welkom heette in zijn land. Althans, het land waar hij vandáán komt: Baghdadi woont sinds 2013 in Amsterdam en heeft naast zijn Syrische ook een Nederlands paspoort. Even sloeg de twijfel toe. „Wat als ik terugkom in Nederland en blijkt dat ik niet naar Syrië had mogen reizen”, schoot door zijn hoofd. Het was een paar weken na de val van het Assad-regime in december en Baghdadi wilde met eigen ogen zien dat het echt waar was, dat de dictatuur echt voorbij was.

Hij had „twee of drie keer” opgezocht of hij zijn Nederlandse paspoort niet zou kwijtraken door naar Syrië te reizen. Op Google, op ChatGPT. En toch werd hij, toen hij aan de grens stond, zenuwachtig. Wat als hij Nederland niet meer in zou komen? Vier jaar had hij geneeskunde gestudeerd in Damascus (om de burgeroorlog te ontvluchten moest hij de studie voortijdig afbreken), vijf jaar besteedde hij aan dezelfde studie in Nederland (inmiddels is hij bijna klaar). „Dan zou ik wéér opnieuw moeten beginnen.”

Sinds de val van het regime van Bashar al-Assad begin december zijn verschillende Syriërs vanuit Nederland naar hun geboorteland gegaan om te onderzoeken of een permanente terugkeer mogelijk zou zijn. Hoe zou hun land eruitzien na veertien jaar oorlog? Wat zou ervoor nodig zijn om definitief terug te keren? Om hoeveel mensen het precies gaat, houdt het ministerie van Asiel en Migratie, of de Dienst Terugkeer en Vertrek, nergens bij. De meesten hebben net als Baghdadi een Nederlands paspoort, zeggen de vier Syriërs die NRC sprak, en zij hoeven hun reis nergens aan te geven.

Syriërs die in Nederland een tijdelijke verblijfsvergunning hebben en teruggingen, zijn er ook. Maar zij willen er niet over vertellen. „Die zijn veel te bang dat de Nederlandse regering er achter komt”, zegt Baghdadi. Als NRC Syriërs in Nederland, via een Facebook-groep met 73.000 leden, om een interview vraagt, is de reactie argwanend: het is een „hinderlaag”, hun verhaal zouden „rechtse partijen in hun voordeel gaan gebruiken”. Niet denkbeeldig: in een brief aan de Tweede Kamer schreef minister Marjolein Faber (Asiel, PVV) een maand geleden al dat wanneer „Syrische asielzoekers of houders van een vergunning voor bepaalde tijd terugkeren naar Syrië, daar veilig zijn en vervolgens weer veilig kunnen terugkeren, dat een indicator is dat van asielgerelateerde vrees geen sprake (meer) is”.

Mohamad Baghdadi, Kutaiba Kotait, Ahmad al Hosain en Salim Abbara gingen respectievelijk een week, twee weken, een maand en voor onbepaalde tijd naar Syrië. Ze liepen door de straten van Damascus, Aleppo, Homs, ze bezochten familie op het platteland. Een „soort proeftijd” noemt Al Hosain (56) zijn bezoek. Kutaiba Kotait ging om zijn vader in Syrië te begraven, en om te zien of hij terug zou kunnen.

Mohamad Baghdadi bezocht onlangs zijn thuisland om te onderzoeken of hij permanent naar Syrië wil terugkeren.

Stukjes van de woonkamer

Er is in het hele land een gebrek aan stromend water. „Elke week kwamen mensen in Damascus langs om water te verkopen,” zegt Kotait (39). „Dertig dollar voor honderd liter.”

Kotait heeft in Syrië een master in internationaal strafrecht afgerond en spande er als advocaat zaken aan. Zo raakte hij in de problemen, vertelt hij tijdens een gesprek in Den Haag. Hij moest vluchten. Toen hij in Nederland kwam beheerste hij de taal onvoldoende om als advocaat te werken. Hij zette allerlei zaakjes op in Den Haag: shishabars, een restaurant. Maar in de herfst van vorig jaar zat hij zonder werk en discussieerde hij met zijn vrouw over al dan niet teruggaan naar Syrië. Zij wilde niet, maar hij besloot de begrafenis van zijn vader aan te grijpen om er een kijkje te nemen.

Er is steeds vaker elektriciteit beschikbaar – eerst was het zo’n twintig minuten per dag, nu een paar uur – maar betrouwbaar is het nog niet. Er wordt weer wat meer brandstof verkocht, de marktkramen zijn beter gevuld, rijkere mensen gaan inmiddels weer naar cafés en restaurants. En het is nu veiliger dan vier maanden geleden, zegt Salim Abbara (42), die half december terug naar Homs verhuisde. „Toen sloten alle winkels om vijf uur ’s middags, niemand mocht daarna meer over straat. Elke dag waren er clashes op straat tussen Assad-loyalisten en de nieuwe regering. Dat is nu echt niet meer zo.”

Wel ziet hij dat armere Syriërs nog altijd honger lijden. Overal bedelen kinderen op straat. De huren zijn hoog – in sommige buurten tussen de 700 en 800 dollar per maand – terwijl de weinige banen die je in Syrië kunt vinden niet meer dan 100 dollar per maand opleveren. „Er is hier te weinig werk”, zegt Abbara. „Ik in mijn eentje red me wel met het geld dat ik verdien als handelaar – ik verkoop van alles aan winkels in Syrië, kleren, schoenen, elektronische apparaten – en wat spaargeld dat ik mee heb genomen uit Nederland, maar een familie zou dat niet lukken.”

Na twee weken keerde Kotait „geschrokken” terug in Nederland. Voor Baghdadi was het een droom om weer in Syrië te zijn, maar hij zag ook dat „alles was veranderd”. „Ik had er vrienden, familie, school, herinneringen. Nu had ik alleen nog maar herinneringen, de mensen waren er niet meer. Als ik het besluit had genomen om definitief terug te keren en niet uit had kunnen wijken naar Nederland, had ik spijt gehad.”

Mohamad Baghdadi bekijkt op zijn telefoon foto’s die hij maakte tijdens zijn bezoek aan Syrië.

Ahmad al Hosain liep langs alle plekken die hij van vroeger kende: de markten, de oude universiteit waar hij werkte als hoogleraar Arabische literatuur. Staan de gebouwen nog overeind? Leven de mensen nog? Zijn ze gevlucht?

Hij ging langs bij zijn oude huis, dat verwoest was bij een bombardement. „Mijn dochters waren met me mee en herkenden stukjes van de woonkamer, van het terras. Ik vond een boodschappenlijstje en huiswerk van mijn oudste kind. Speelgoed van mijn kinderen. We hebben er samen gehuild.”

PostNL of Albert Heijn

Op straat ontmoette Al Hosain mensen die hij jaren niet had gezien. „Emotionele ontmoetingen. Mijn dochter heeft elke dag gehuild.” Met iedereen kun je in Damascus nu een gesprek beginnen, zegt hij. Mensen hebben zin om te praten, ook over de toekomst van hun land. „In koffiehuizen discussiëren mensen over de vrijheid. Over wat er nu moet gebeuren. Er vinden demonstraties plaats tegen werkloosheid.”

Juist met die gesprekken over de toekomst heeft Salim Abbara het moeilijk sinds hij weer in Syrië is. Elf jaar woonde hij in Nederland. „Als ik hier begin over wat ik in Europa heb geleerd – over diversiteit in achtergronden en ideeën, over de acceptatie van bijvoorbeeld de lhbti-gemeenschap, over vrije verkiezingen, het begrip ‘coalitie’ – dan kijken mensen me aan met een groot vraagteken boven hun hoofd.” Het leven in een dictatuur heeft hen geleerd te denken in zwart en wit, vindt Abbara. Het baart hem zorgen. „Als het onderwijs niet snel op gang komt, zullen zij de mensen die terugkeren vanuit de Europese Unie dan accepteren?”

Het was een bezoek „om te zien of ik écht terug wilde”, zegt hoogleraar Al Hosain. „En nu weet ik het zeker.” Zodra hij zijn baan als hoogleraar Arabische literatuur aan de universiteit van Damascus weer kan krijgen, gaat hij terug. Ook Kotait wil uiteindelijk terug, hoezeer hij ook schrok van de levensomstandigheden. Hij mist zijn werk als mensenrechtenadvocaat. „In Nederland zijn er voor vluchtelingen drie opties: in de horeca werken, bij PostNL of bij de Albert Heijn. Maar de rechtsstaat is in Syrië nog niet hersteld, dus ik moet wachten.”

„Het gaat echt niet goed in Syrië”, zegt Mohamad Baghdadi. En dan komen er misschien miljoenen mensen die het land zijn ontvlucht terug, die allemaal voorzieningen nodig hebben. Hij vertelt over een vriend die, net als hijzelf, een kort bezoek aan zijn thuisland bracht. „Hij kocht drie koeien, want dan heb je melk.” Heel verstandig, vindt Baghdadi. Hij heeft besloten dat hij in elk geval zijn opleiding tot arts in Nederland afmaakt voordat hij teruggaat. „Je moet je echt heel goed voorbereiden op een terugkeer.”

Waardoor krijg je rode ogen bij slaapgebrek?

admin
April 22, 2025
0

Je ziet het meteen, ’s ochtends in de collegezaal of bij de koffieautomaat: rode ogen verraden wie er flink is wezen stappen, laat heeft doorgewerkt of gewoon te weinig heeft geslapen. Maar wat is de link tussen rode ogen en vermoeidheid? En is er iets aan te doen, naast uitrusten?

We vragen het aan Siamak Nobacht, oogarts in het Radboudumc in Nijmegen. „Wat je ziet als iemand rode ogen heeft, zijn piepkleine bloedvaatjes die iets wijder zijn dan normaal”, legt hij uit. „Normaal zijn ze zo klein dat je ze met het blote oog nauwelijks ziet.”

Die bloedvaatjes liggen niet ín het oogwit, maar in het flinterdunne slijmvlies dat het oogwit bedekt, benadrukt Nobacht. „Dat vlies is fijnmazig doorbloed, net als bij andere vitale weefsels. Het oogwit zelf bestaat uit stevig, wit bindweefsel dat nauwelijks doorbloed is.”

Het oogwit, ook wel de harde oogrok genoemd, is trouwens maar een dun schilletje. Het is zo’n 0,3 tot 1 millimeter dik: het dikst aan de achterkant van het oog en het dunst aan de boven- en zijkanten, waar de zes oogspieren aanhechten. De vulling van de oogbol, het glasachtig lichaam, bestaat uit een doorzichtige gelei. Samen met de harde oogrok geeft die de oogbol zijn stevigheid.

„Het voorste deel van de oogrok is niet wit, maar doorzichtig. Dat is het hoornvlies”, zegt Nobacht. „Daar ligt geen doorbloed slijmvlies overheen, maar slechts een heel dun laagje cellen dat continu wordt vernieuwd.”

Ons traanvocht houdt zowel het slijmvlies als het hoornvlies voortdurend vochtig, om beschadiging te voorkomen. Stof, stuifmeel, zand, maar ook bacteriën, virussen en schimmels: alles wordt weggespoeld. „Zodra het oog te droog wordt, gaat er een seintje naar de hersenen en knipperen we automatisch. Zo wordt het oog steeds voorzien van een beschermend laagje traanvocht.”

In een gezond en rustig slijmvlies zijn de haarvaatjes onzichtbaar. Maar als het oogwit geïrriteerd of ontstoken raakt, verwijden die vaatjes zich en kleurt het oogwit rood. „Dat is een normale afweerreactie van het lichaam, net zoals bij een ontstoken of geïrriteerde huid”, zegt Nobacht. „Bij een rood oog kan de oorzaak een infectie, irritatie of allergische reactie zijn, hevige inspanning, maar soms ook vermoeidheid. Vermoeidheid gaat namelijk vaak gepaard met droge ogen.”

Dat komt doordat je soms onbewust minder knippert. „Bijvoorbeeld als je urenlang gefocust naar een computerscherm kijkt, of lang aan het dansen bent. En als je slaaptekort hebt, zijn je ogen simpelweg ook langer open. Daar drogen ze van uit. Je traanvochtproductie kan dat niet altijd bijhouden.”

Soms speelt er nog iets: door stress en vermoeidheid maakt je lichaam meer cortisol aan, een stresshormoon dat de bloedsomloop beïnvloedt. „De bloedvaten in je ogen kunnen zich daardoor verwijden en zichtbaarder worden.”

Is er iets aan te doen, los van eerder naar bed gaan? „Je kunt jezelf aanleren om bewust wat vaker te knipperen tijdens computerwerk of tijdens het uitgaan”, zegt Nobacht. „Maar dat is lastig: je denkt er niet steeds aan.”

Er bestaan ook oogdruppels die de bloedvaatjes laten samentrekken. „Die werken heel goed: je oog wordt meteen weer wit. Maar wij oogartsen raden die af. Als je zulke druppels vaak gebruikt, raakt het slijmvlies eraan gewend. Dan gaan de bloedvaatjes meteen weer wijd open zodra je stopt met die druppels.”

Hoe Nederlandse imans met appen en bellen een groot protest tegen de Gaza-oorlog organiseerden. ‘Bidden is niet meer genoeg’

admin
April 22, 2025
0

Toen imam Azzedine Karrat afgelopen zondag schouder aan schouder met collega-imams de Erasmusburg opliep achter een groot spandoek met daarop ‘Sta op voor Gaza’, voelde hij toch iets van trots. Vooral omdat ze gevolgd werden door een mensenmassa van tegen de tienduizend demonstranten. Ze waren de mars begonnen bij de Essalammoskee, waarvan de minaretten van verre te zien waren. „Het is eigenlijk ongepast om te zeggen dat ik trots voelde”, haast Karrat zich te zeggen. „Want het protest is pas een succes als die gruwelijke oorlog in Gaza stopt.”

Het waren Nederlandse imams met een Marokkaans-Nederlandse achtergrond die het voortouw hadden genomen voor de demonstratie. Ze vormden een gelegenheidscoalitie. Als geestelijk leiders kiezen zij er normaal gesproken voor om te bidden voor gerechtigheid, maar bidden is niet meer genoeg, vonden ze. We moesten in actie komen, zegt Karrat. „De islam leert ons smeekbedes te verrichten voor de onderdrukten. Maar de islam spoort ons ook aan in actie te komen voor de allerkwetsbaarsten.”

De islam spoort ons ook aan in actie te komen voor de allerkwetsbaarsten

Azzedine Karrat
imam

Het kleine groepje imams sloeg aan het appen en bellen. Er sloten zich meer imams aan, ook met Pakistaanse, Turkse en Somalische achtergrond. Uiteindelijk ontstond een groep van rond de zestig imams die de straat op wilden gaan. ‘Sta op voor Gaza’, werd hun leus. ‘Komt allen’. Die boodschap werd via sociale media-kanalen en door henzelf in hun eigen moskeeën verspreid. Ze hadden niet durven hopen dat er zoveel mensen op af zouden komen.

Kantelpunt

Kennelijk is het gevoel over de oorlog aan het kantelen, denkt Karrat. Dat blijkt ook uit een twee dagen na het protest gepubliceerd onderzoek van bureau Ipsos I&O, dat al sinds het begin van de oorlog, op 7 oktober 2023, Nederlanders vraagt hoe ze daarover denken. Ipsos I&O peilt voortdurend of die mening verandert. Nederlanders blijken steeds kritischer geworden over het Israëlbeleid van het kabinet. Aan het begin van de oorlog steunde 29 procent van de respondenten het Israëlbeleid nog, op dit moment is dat gedaald tot 15 procent.

Ruim een kwart (27 procent) van de Nederlanders staat helemáál niet achter het Israël-beleid. Dat was vlak na het begin van de oorlog nog 20 procent. Meer dan de helft van de Nederlanders wil dat het kabinet zich kritischer opstelt tegenover Israël. „De dalende steun voor het overheidsbeleid zien we over de hele linie”, aldus Ipsos. D66- en GroenLinks-PvdA-kiezers waren in het begin al kritisch, maar ook VVD- en CDA-kiezers zijn steeds minder positief over de houding van Nederland. Eerder stond nog een meerderheid van die groep achter de positie van het kabinet, nu is dat minder dan een derde. Ook PVV-kiezers zijn veelal kritisch: slechts 23 procent staat achter het beleid ten opzichte van Israël.

Verbinders, geen activisten

Moskeebestuurder Jacob van der Blom liep ergens in het midden van de stoet mee met zijn vrouw en een van zijn dochters. Wat hem betreft hadden de imams best wat eerder in actie mogen komen. De imam van zijn moskee, De Middenweg in Rotterdam, loopt sinds het begin van de oorlog elke vrijdag met een groepje moskeegangers met Palestijnse vlaggen van de moskee naar het centraal station van Rotterdam en weer terug.

Volgens Van der Blom zorgde een opmerking van premier Dick Schoof voor een kantelpunt. Schoof zei dat er voor de Nederlandse regering geen rode lijn is waardoor Nederland zijn koers richting Israël zal verleggen. Van der Blom hoorde in de moskee: wacht even, hij trekt dus gewoon geen grens. „Dan moeten we zelf in actie komen.”

Naar schatting tienduizend mensen liepen mee met het protest, onder meer over de Erasmusbrug.

Foto Marcel Haenen

Imams zijn van nature verbinders en geen activisten, zegt imam Karrat. Toch denkt hij dat ze in de nabije toekomst vaker demonstraties zullen organiseren nu blijkt hoeveel mensen ze op de been kunnen brengen. Nederland moet niet alleen meeleven met de Oekraïners, al is ook dat volkomen terecht, zegt hij. Maar de Palestijnen hebben recht op evenveel compassie, steun en hulp, vindt Karrat. Moslims voelen zich extra verbonden met de Palestijnen, zegt hij. „We delen de islamitische identiteit. Het zijn broeders en zusters. Dat zeg ik ook altijd in de moskee.”

Van der Blom vond het mooi dat de mars vreedzaam verliep. Hij zag Nederlanders uit de ramen hangen die hun steun lieten blijken. Er was een eigen ordedienst van jongeren en ouderen met hesjes en portofoons die de boel in de gaten hielden. Er was ook veel politie, zag Van der Blom. De agenten maakten op hem een relaxte indruk, ook toen de stoet de Coolsingel bereikte. Aan het eind van de middag stond de menigte voor het stadhuis. Daar waren toespraken te horen, in het Arabisch en in het Nederlands. De gemeente laat weten dat de demonstratie zonder incidenten verliep.

Foute vlaggen

In politiek Den Haag werd de demonstratie achteraf heel anders beleefd, bleek dinsdag tijdens het Vragenuur in de Tweede Kamer. Veel vragen waren er over het verloop van de demonstratie. PVV-leider Geert Wilders sprak van een „pure provocatie” richting de Nederlandse samenleving, waarop Denk-fractievoorzitter Stephan van Baarle hem beschuldigde van het uitspreken van „islamofobe drek”. De PVV en ook veel andere partijen beweerden dat er veel incidenten zouden zijn geweest, van het tonen van vlaggen van terreurorganisaties als Al-Qaeda en Islamitische Staat tot het scanderen van antisemitische uitingen.

Minister van Justitie David van Weel (VVD) zei dat hij met burgemeester Carola Schouten contact over de betoging heeft gehad. Hij meldde dat de organisatie van de demonstratie zelf heeft ingegrepen op het moment dat er ‘foute’ vlaggen werden getoond.

Met medewerking van Pim van den Dool