Vol humor mixt choreograaf Trajal Harrell moderne dans met performance, mode en beeldende kunst

Posted on June 21, 2024 by admin

Zou het? Zou Trajal Harrell (51) werkelijk over een paar jaar zijn lier aan de wilgen hangen? Hij zou er wel wat mee opgeven. In de laatste pakweg vijftien jaar vergaarde hij wereldwijde erkenning als spraakmakende, grensverleggende choreograaf. Hij kreeg uitgebreide mogelijkheden om te experimenteren tijdens residenties bij belangrijke podia en ontving uitnodigingen van toonaangevende festivals.

Harrell, telg uit een welgestelde zwarte familie uit Georgia, blijkt echter prettig onaangedaan door alle bewondering. In diverse interviews hintte hij te verlangen naar een ‘tweede akte’ van zijn carrière, te starten met een opleiding disability studies. Het theater is met andere woorden niet het hoogste doel voor hem.

Het is typerend voor de man die niet aarzelde om in de danswereld hier en daar wat heilige huisjes te verbouwen, met de onbevangen blik van een late starter als zijn geheime wapen.

Harrell ontdekte de dans als zijn thuis pas tijdens zijn opleiding American Studies aan de prestigieuze Yale University. Na zijn afstuderen in 1990 deed hij in New York een breed scala aan ervaringen op bij diverse docenten en gezelschappen. Tot zijn teleurstelling zag hij dat de ooit zo opwindende dansscene van New York was ingedommeld. De balletwereld deed wat die altijd deed, de moderne dans eveneens en ook de revolutionaire pioniers uit de jaren zestig draaiden in cirkeltjes rond – áls ze nog actief waren.

Jaren van opwinding

De ideeën van de postmodernistische choreografen in New York, legendarisch geworden door hun experimenten in de Judson Church, hadden wel hun sporen achtergelaten in Harrells bewustzijn. Maar in de jaren negentig, zo ontdekte hij, waren opwinding, vernieuwing en realness vooral te vinden in de vogueing balls van Harlem, de exuberante uitlaatklep van een jonge zwarte lhbtiq+-community en queer Latino’s. Hoewel deze stroming ontstond in dezelfde periode als de postmoderne dans, drong zij nooit door tot de canon. Maar waarom eigenlijk niet? En wat zou er gebeurd zijn als dat wél was gebeurd?

Die vraag mondde uit in Harrells doorbraakchoreografie Paris is Burning at The Judson Church (2009), die hij in de daaropvolgende jaren herzag en recyclede in de maten S, M, XL. En in Made-to-Measure, waarmee hij ook een link naar de mode legde – zijn shows zijn vaak grote verkleedpartijen.

De ontmoeting van dansvormen vormt de kern van Harrells oeuvre: de catwalkstijl – hoog op de tenen – en de extraverte vogue van de balls smelten samen met het minimalistische karakter van de postmoderne dans.

Sindsdien stapelt hij met zulke ontmoetingen laag op laag op laag, met een uitgesproken belangstelling voor de dans- en bewegingsstijlen van gemarginaliseerde groepen. De hoochie-coochiedanseressen bijvoorbeeld, die op de Amerikaanse kermissen van weleer pikante dansen uitvoerden. Als kunstvorm werd de hoochie-coochie nooit erkend, maar in Hoochie-Koochie en Caen Amour oppert Harrell de mogelijkheid dat er wel degelijk creatieve intenties waren. Caen Amour was dan weer een cross-over tussen de Japanse butoh (met name de theorieën van de radicale, niet onomstreden grondlegger Tatsumi Hijikata) hoochie-coochie en de vroege moderne dans van Loïe Fuller, die kostuums van meters en meters textiel manipuleerde in het destijds nieuwe elektrische, gekleurde licht. Ook ontdekte hij dat het klassieke Griekse theater waarschijnlijk veel meer choreografische elementen had dan wordt verondersteld.

Onderbuik van de danshistorie

Harrell bekijkt al die periodes en historische stijlen met academische distantie. Hij is niet geïnteresseerd in een reconstructie, maar in de functie, betekenis en onderliggende structuren van dansvormen uit ‘de onderbuik van de danshistorie’. Hij onderzoekt nieuwe toepassingen ervan in hedendaags theater. In het drieluik Porca Miseria, een eerbetoon aan drie bitches (eretitel voor sterke vrouwen in ballroom- en voguekringen), was naast de gebruikelijke dosis catwalk struts bijvoorbeeld een soort rouwritueel annex Japanse theeceremonie te zien in de uiterst trage stijl van de butoh.

Betekenis en intentie zijn vaak niet met het blote oog te ontwaren, want hoewel Harrell de (Europese) conceptuele dans van de jaren negentig met recht nogal bewegingsarm vond, heeft ook zíjn werk conceptuele trekken. Daardoor is zijn maatschappelijk engagement niet zo direct en eenduidig als dat van collega’s die voorstellingen maken over thema’s rond ras en klasse, gender en emancipatie, inclusiviteit en discriminatie, hoge en lage kunst enzovoort.

Harrells ‘intersectionele, transculturele activisme’ schuwt pamflettisme en heeft daardoor iets goedmoedigs. Bovendien is er plaats voor humor en zelfrelativering. The Romeo, zijn meest recente voorstelling die nu op het Holland Festival is te zien, is een droom over een ideale wereld met plaats voor alle kleuren, genders en generaties.

Scène uit **The Romeo** / Schauspielhaus Zürich Dance Ensemble

Zo schuift, herschikt en combineert hij elementen uit de danshistorie en verweeft die met performance, mode en beeldende kunst – regelmatig is zijn werk vertoond in galeries en musea, waaronder het Museum of Modern Art in New York. Met als bodem een soundtrack waarin je altijd wel zijn liefde voor de uitbundige balls terughoort, en waarop het plezierig meeveren is.

The Romeo van Trajal Harrell/Schauspielhaus Zürich Dance Ensemble. Holland Festival, ITA Amsterdam, 25 en 27/6. www.ita.nl

Davina Michelle zingt met duidelijke boodschappen en een stem als een spierbal

admin
October 6, 2024
0

Zangeres Davina Michelle kan hoog schoppen, hoog zingen, en heeft hooggeplaatste ambities. Michelle streeft een internationale carrière na, vandaar dat ze het grootste deel van haar liedjes in het Engels zingt. Na de aftrap in Paradiso zaterdag, vervolgt ze haar nieuwe tournee met een reeks optredens in Duitsland.

Davina Michelle (28) heeft de kenmerken van een ster: de stem, met zijn ongelimiteerde orkaankracht, een innemende houding op het podium, en doorzettingsvermogen. Daar gaan haar meeste teksten dan ook over: ‘Aiming for the stars’, ‘hold on’, ’Aim higher’.

De in Nieuwerkerk aan den IJssel, als Michelle Davina Hoogendoorn geboren zangeres werd rond 2018 bekend met covers van onder anderen Pink, en door de uitvoering van ‘Duurt Te Lang’, geschreven door Glen Faria, dat een grote hit werd en haar tot nationale popster maakte.

Voor haar net verschenen, derde album Higher schreef ze een verzameling poprocksongs waarin haar stem op de voorgrond staat. Die stem is als een goed ontwikkelde spierbal: indrukwekkend in zijn mogelijkheden, en soms een beetje ongenuanceerd. Toch is de expressie in een aantal nummers raak: in ‘Lullaby’ bijvoorbeeld glijdt ze soepel van rafelig naar fluwelig, naar keihard. Het vrolijke ‘All Is Ours’, met zijn jaren tachtig-synthesizermotief, zingt ze snel en opruiend in een spervuur van woorden.

Live was ‘All Is Ours’ een hoogtepunt, een van de eerste liedjes waarbij ze over het podium wervelde. Paradiso was niet helemaal uitverkocht, dat zal waarschijnlijk in Ahoy’, volgende maand, wel het geval zijn. In Rotterdam, de omgeving van haar geboortegrond, heeft ze veel fans. Maar het aantal aanwezigen lijkt haar niet uit te maken, Michelle zingt voor iedereen persoonlijk. Als een hartelijke tv-presentatrice leidde ze de nummers in: ’Okay lieve mensen’, legde de bedoeling van het liedje uit en barstte los in wild dansen met kickbox-bewegingen en wapperend haar.

Visueel was er weinig opsmuk. Maar muzikaal was er de mooie toevoeging van twee violen en een cello. Zo kreeg haar eigen band van vier personen, versterking in bijvoorbeeld ‘Higher’ en bij ‘No One Said It Was Easy’, de strijkers gaven een subtiele extra laag aan het rockgeluid.

Non-stop paradeerde Michelle, in wisselende korte rok en fetisj-achtige attributen, over het toneel. Maar ze was niet uitsluitend energiek. Zo riep ze met haar liedje ‘No Angel’ op tot zelfliefde (‘Okay lieve mensen?’) en als iemand je onderuit haalt dan zeg je ‘fuck you’. Ook de boodschap van ‘I Said No Sir’ is duidelijk: ‘Keep your hands off/ I’m the boss of these breasts and ass’. Het refrein, ‘I said no sir’, wordt toepasselijk ondersteund door een koor aan vrouwelijke proteststemmen.

Haar nummer ‘My Own World’ werd lang uitgebouwd, soepel aangedreven door de straffe slagen van drummer  Sebastiaan Brouwers. En, verrassing, hier dook een citaat op uit Nirvana’s ‘Smells Like Teen Spirit’. Als het aan Davina Michelle ligt mag de vuistslag van de rock nooit ontbreken.

Biopic over Obama’s dient als opstapje voor vlammend anti-racisme

admin
October 6, 2024
0

„Vind je het naspelen van hoe Obama en zijn gezinnetje campagne voerden voor het presidentschap ook niet een beetje mager voor een film over het thema kleur in 2024?” Halverwege de voorstelling Duizend aanslagen op de Obama’s richt acteur Urmie Plein zich gefrustreerd tot haar tegenspeler Michiel Blankwaardt. En als kijker denk je: „oh, ze hebben het dus zelf ook door?”

Tot op dat punt is de nieuwe voorstelling van Raymi Sambo Maakt namelijk nogal een beproeving. Vriendelijk leggen Blankwaardt en zijn ‘mede-initiatiefnemer’ Thijs Prein aan het begin van het stuk uit dat we te gast zijn bij de opnames voor een film over de aanloop naar en nasleep van het presidentschap van Barack Obama, waarbij vooral de relatie tussen de president en Michelle Obama (Plein) centraal zal staan. Prein zelf speelt Obama’s trouwe adviseur David Axelrod, die tevens dienst doet als therapeut voor het stel anno 2024, als ze in de visie van de makers flink uit elkaar zijn gegroeid vanwege de littekens die de politiek heeft nagelaten.

Het levert extreem clichématige scènes op die even goed dienst hadden kunnen doen in een willekeurige andere biopic over een gevierd politicus. De politieke standpunten van Obama worden genegeerd ten faveure van hoe er campagne wordt gevoerd, en Michelle Obama komt er al helemaal bekaaid vanaf: in plaats van een gelijkwaardige politieke sparring partner voor haar man wordt ze uitsluitend neergezet als moeder die zich zorgen maakt over het effect dat de politieke ambities van haar man op het gezin zullen hebben. Verbijsterend is ook dat Barack Obama wordt geportretteerd als gedweeë volgeling van Axelrod – Blankwaardt speelt hem volledig kleurloos, zonder een spoortje van de charme of retorische brille die de president kenmerkt.

Als **Urmie Plein** (Michelle Obama) en haar dochters in verzet komen, wordt het interessant.

Pas als Plein en haar vrouwelijke co-acteurs (Femi van Elshuis en Jaralsey Andrews, die de dochters van het echtpaar spelen) steeds meer in verzet komen tegen Prein en Blankwaardt begint het stuk interessant te worden. Van Elshuis en Andrews fungeren daarbij als de activistische katalysator die Plein nodig heeft om haar eigen stem steeds luider te laten klinken – de (veel te korte) discussies tussen twee generaties zwarte vrouwen zijn eigenlijk de interessantste passages in het stuk. De jonge acteurs hebben geen last van de neiging tot hagiografie van hun oudere tegenspelers en pleiten er onder andere voor om ook ruimte te maken voor de dronemoorden in Jemen, Syrië en Afghanistan waarvoor Obama verantwoordelijk was.

Prein vertegenwoordigt ondertussen de archetypische witte centrist, die zijn zwarte medemens graag het zwijgen oplegt om ‘polarisatie’ te voorkomen. Zo ontpopt Duizend aanslagen op de Obama’s zich steeds meer als een aanklacht tegen zichzelf: een pleidooi tegen kunstenaars en politici die zich te veel gelegen laten liggen aan de vraag of de ‘witte meerderheid’ aanstoot neemt aan anti-racisme en zwart zelfbewustzijn. Daarmee blijft de vraag echter: waarom dan niet al vanuit dat zelfbewustzijn vertrekken, in plaats van eerst nog zoveel ruimte te bieden aan een perspectief dat de makers zélf achterhaald en oninteressant vinden? Duizend aanslagen op de Obama’s maakt vooral hongerig naar een stuk waar vanaf moment één al de verpletterende kracht van de laatste vijf minuten wordt omarmd.

Uitgeefconcern VBK wil de Engelstalige boekenmarkt veroveren met ‘Dutch Stories’, vertaald door AI

admin
October 4, 2024
0

„Altijd al gedroomd om in het Engels gelezen te worden?” Met deze woorden begon VBK, het grootste uitgeefconcern van Nederland, deze week een bericht aan auteurs. VBK wil zijn schrijvers makkelijker toegang geven tot de Engelstalige markt en biedt hen aan om hun werk door AI te laten vertalen. Het concern, bestaande uit dertien uitgeverijen waarvan Atlas Contact en Ambo|Anthos de literaire vlaggenschepen zijn, hoopt internationale lezers „te bekoren met onze Dutch Stories”.

Met deze werkwijze hoopt VBK de menselijke vertaler, die tijd nodig heeft en geld kost, overbodig te maken. Nadat een Nederlandstalig werk door AI is omgezet naar een Engelstalig e-book, vindt er nog één redactieronde plaats door een mens, aldus het bericht. Hiervoor gaat VBK samenwerken met een „gerenommeerd redactiebedrijf”. Vervolgens wordt het boek gepromoot op internationale platforms als Amazon en Kobo.

VBK werd dit voorjaar overgenomen door de Amerikaanse uitgeefgigant Simon & Schuster, dat toegang zocht tot de Europese boekenmarkt. Voor de leiding van VBK was de overname onder andere aantrekkelijk omdat zij juist toegang zocht tot de Engelstalige markt. AI-vertalingen zouden een goedkope, snelle manier zijn om het werk van VBK-auteurs hiervoor beschikbaar te maken.

Het bericht, woensdag verstuurd, alarmeerde de Auteursbond, de beroepsorganisatie van auteurs en vertalers. Zij plaatste een advies op de website om niet op het voorstel in te gaan. Volgens de Auteursbond zijn vertalingen door AI „ondermaats” en wekken die „de suggestie dat literair werk door een machine kan worden vertaald, terwijl op z’n best de plot overblijft”.

Dat heeft gevolgen voor de auteur, waarschuwt de bond. Als een werk van een auteur eenmaal door AI is vertaald, zal er daarna geen andere partij meer geïnteresseerd zijn om een vertaling door een mens uit te brengen. En als lezers afknappen op een slechte vertaling, zullen zij de auteur bij een volgend werk links laten liggen, is de vrees. Wie wil doorbreken op de internationale markt heeft er volgens de Auteursbond meer baat bij een synopsis of fragment te laten vertalen. Door een mens, welteverstaan.

Feelgood

Tanja Hendriks, directeur-uitgever van Ambo|Anthos en Atlas Contact, stuurde donderdag een brief aan de auteurs om de onrust te beteugelen. Het gaat slechts om een pilot-project, schrijft ze, „bedoeld om vast te stellen wat er nodig is om met behulp van Al een vertaling te maken en om na te gaan of we van een dergelijke vertaling een succes kunnen maken binnen de digitale markt”. Telefonisch vult ze aan de waarschuwing van de Auteursbond „tendentieus” te vinden. „Er is nog geen titel verschenen en ze doen aannames over onder andere de kwaliteit, die slecht zou zijn.”

Volgens Hendriks gaat het om een beperkt aantal auteurs: „Het is niet iedere auteur gegeven om vertaald te worden”. Ook betreft het geen literair werk. Om welke titels het wel gaat is nog niet besloten, zegt ze. In elk geval gaan er auteurs meedoen van het imprint Loft, dat e-books uitbrengt van feelgood-romans en thrillers. „Het gaat om commerciële fictie en mogelijk populaire non-fictie. Als het allemaal lukt willen we aan het eind van het jaar een tiental titels verspreiden.”

David Colmer, vertaler Nederlands-Engels, ziet wel reden tot zorg. Nu zijn het nog niet-literaire titels, maar het signaal dat de vertaalstap kan worden overgeslagen is er toch mee afgegeven, vindt hij. „Overigens zou ik me ook als auteur van genreboeken [zoals feelgood en thrillers, red.] zorgen maken. Je kunt je afvragen wat erger is: niet vertaald worden of slecht vertaald worden. Als die AI-vertaling er eenmaal is, lukt het slecht om daar nog iets goeds van te maken.” Dat er maar één redactieronde is, belooft wat hem betreft niet veel goeds.

„AI gaat nooit een gelijkwaardige vervanger zijn, ook niet voor niet-literaire vertalers”, zegt Jeske van der Velden. Naast vertaler is zij redacteur van vakblad Filter. „Uitgeverijen hebben niet altijd door wat het belang van een goede vertaling is. Het is zorgwekkend dat een gerenommeerde uitgeversgroep dit voorstelt. AI is misschien in staat een leesbare tekst te maken, maar een vertaler is meer dan een tekstverwerker.”