In de Amerikaanse staten Texas, Kansas en New Mexico is het vogelgriepvirus vastgesteld bij zieke melkkoeien. De dieren hebben koorts, verminderde eetlust en afwijkende en verminderde melkproductie. Het virus is ook aangetoond in de melk. Dat meldt het Amerikaanse ministerie van Landbouw. Het nieuws volgt op een officieel bericht van vorige week dat het virus is vastgesteld in de hersenen van geiten die waren doodgegaan aan neurologische verschijnselen in de staat Minnesota. Het zijn de eerste tekenen dat vogelgriep nu ook herkauwers ziek maakt.
Sinds 2020 circuleert er onder wilde vogels een hoogpathogene – voor kippen zeer ziekmakende – vogelgriepvariant, ooit ontstaan in Chinees pluimvee. Die variant zorgt sindsdien regelmatig voor uitbraken in pluimveebedrijven en verspreidde zich over vrijwel de hele wereld, met veel dierenleed en economische schade tot gevolg. Alleen al in Nederland werden sinds 2020 ruim 6,6 miljoen vogels geruimd.
Ook onder wilde dieren zijn de aantallen slachtoffers enorm. Naast miljoenen vogels stierven er wereldwijd ook grote aantallen zoogdieren. In Zuid-Amerika overleden in 2023 zo’n 32.000 zeeleeuwen aan het virus. Ook vossen, marterachtigen, zeehonden en grizzlyberen raakten al besmet.
Tot nu toe bleven herkauwers (hoefdieren zoals koeien, geiten en schapen) dus buiten schot. De besmettingen op de Amerikaanse melkveebedrijven zijn daarom slecht nieuws voor Europa, met zijn intensieve melkveehouderij. Een grote uitbraak in Europa, waar melk van zieke koeien niet verkocht mag worden, kan grote economische gevolgen hebben.
Verontrustend
Thijs Kuiken, vogelgriepexpert en hoogleraar bij het Rotterdamse Erasmus MC, is verrast. „Het is een raadsel”, zegt hij. „Waarom hebben we dit nog nergens in Europa gezien, ondanks enorme uitbraken in wilde en gehouden vogels? Dit roept de vraag op of er hier gevallen gemist zijn.”
Kuiken vindt de ontwikkelingen verontrustend. Maar hij brengt wel meteen een nuance aan: de zieke koeien in de VS droegen het virus bij zich, maar pathologisch onderzoek moet nog uitwijzen of het virus ook echt de oorzaak was van hun ziekte. „Het lijkt me niet onwaarschijnlijk”, zegt hij, „maar in dit stadium moeten we dit netjes formuleren.”
Hetzelfde geldt voor de besmette melk. Daarin werd genetisch materiaal van het virus aangetoond, maar er is labkweek nodig om aan te tonen of het ging om ziekmakend virus. „Dat is nog niet gebeurd”, zegt Kuiken. Maar als dit alles inderdaad wordt aangetoond, dan is dat zorgelijk, volgens hem. Vanwege de economische gevolgen, maar ook vanwege mogelijke gezondheidsrisico’s voor mensen.
„Dan zou dit een extra besmettingsroute zijn voor het virus”, zegt Kuiken. „Melkveehouders die nog geen automatische melkrobots gebruiken, komen een paar keer per dag in direct contact met hun koeien. En als de melk inderdaad besmettelijke virusdeeltjes bevat, dan zou je daarop moeten letten in de hele keten van melken, melkvervoer en behandeling in de fabriek, tot het moment van pasteurisatie.”
Mensen kunnen ziek worden van vogelgriep. Tot nu toe is dat bij de huidige variant nog nauwelijks gebeurd; van eerdere varianten van hetzelfde virus zijn wereldwijd in de laatste 20 jaar bijna 900 mensen ziek geworden, van wie de helft overleed. In 2003 stierf een Nederlandse veearts aan een ander vogelgriepvirus, dat in Nederland was ontstaan.
Besmettingen onder zoogdieren zijn ook om een andere reden zorgwekkend, aldus virologen. Bij elke zoogdierbesmetting is er namelijk een risico dat het virus verandert en eigenschappen ontwikkelt die het pandemisch kunnen maken. Dat kan gebeuren door mutaties, maar ook doordat dieren tegelijkertijd besmet kunnen raken door een vogel- en een mensengriepvirus, of een vogel- en een varkensgriepvirus. Die virussen kunnen dan genetisch materiaal uitwisselen, waardoor een gevaarlijker variant ontstaat.
Circulatie onder varkens
Tot nu toe is het vogelgriepvirus nog niet op die manier veranderd – hoewel losse mutaties in die richting al wel gezien zijn bij verschillende zoogdieren. Dat is de reden dat de circulatie van griepvirussen onder varkens in Nederland tegenwoordig strakker in de gaten wordt gehouden. Hoewel overigens nog niet strak genoeg, zo betoogde Kuiken eerder in NRC.
Is het uitbreken van vogelgriep onder koeien en geiten een groot risico voor mensen? „Voorlopig onderzoek in de VS heeft nog geen zoogdierspecifieke aanpassingen aan het licht gebracht”, reageert Kuiken nu. „Maar ik sluit niet uit dat er toch een genetische verandering is van het virus, waardoor het gemakkelijker herkauwers besmet.”
Amerikaanse overheidsdiensten hebben deze week verschillende adviezen uitgevaardigd. Consumptie van rauwe melkproducten wordt nu afgeraden. Overige adviezen gaan over monitoring (het snel opsporen van nieuwe gevallen) en bioveiligheid (zorgen dat het virus zich zo min mogelijk kan verspreiden).
Wat moet Nederland hiermee? „Allereerst zouden we hier steekproefsgewijs moeten testen of koeien antistoffen tegen dit vogelgriepvirus in hun bloed hebben”, antwoordt Kuiken. Antistoffen kunnen tot minstens een jaar na dato nog een doorgemaakte besmetting aantonen. „Daarnaast zouden we verdachte ziektegevallen onder koeien in de laatste jaren moeten onderzoeken, maar ook bijvoorbeeld plotselinge dalingen in melkproductie. En verder gewoon heel goed opletten. Altijd in je hoofd houden dat koeien dus óók besmet kunnen raken met vogelgriep.”
