Vijf-ballen-regen: Pygmalion laat Bach glinsteren van het leven, en Black Country, New Road viert grenzeloos hun bestaan

Posted on by admin

Je kunt de ‘Hohe Messe’ weer voor het eerst horen

Het zou kunnen dat je het gemist hebt, maar voor echt levende oude muziek moet je tegenwoordig bij het Franse ensemble Pygmalion van dirigent Raphaël Pichon zijn. Hun elan, hun jeugdige speellust, hun behandeling van de muziek – niet alsof het driehonderd jaar oude relicten zijn die je op fluweel moet tentoonstellen, maar alsof het net bedacht is en zij trots de première mogen spelen. Een vergelijkbaar gevoel moeten de concerten van de oudemuziekpioniers in Nederland halverwege vorige eeuw hebben opgeroepen. Zet hun liveoptredens in de buurt in je agenda. Zéker als je de afgelopen jaren bij een Nederlands oudemuziekensemble hebt gedacht ‘niks voor mij’. Grote kans dat de gedachte dan omslaat in ‘Oh, zó’.

Zolang ze niet in de buurt zijn, kun je jezelf tevreden houden met hun opnames. Het is verrukkelijk dat er nu ook een opname is van Bachs ‘magnus opus’, zijn Mis in b-klein.

Die mis, die de romantische bijnaam ‘Hohe Messe’ kreeg, is eigenlijk een allegaartje, maar wel een van de mooiste die er zijn. De delen ontstonden in verschillende tijden, voor verschillende gelegenheden. Het ‘Sanctus’ componeerde hij al in 1724, het ‘Kyrie’ en ‘Gloria’ in 1733, maar wanneer hij besloot die samen te bundelen en ‘af’ te maken met de rest van een Mis (met een ‘Credo’, ‘Hosanna’ en ‘Benedictus’, en ‘Agnus Dei’) is onduidelijk. Waarschijnlijk pas kort voor zijn dood in 1750. Hij spitte daarvoor door al zijn eerdere composities en recyclede de muziek die hij het beste vond. Nu zou een ‘best off’ Bach an sich al een traktatie zijn geweest, maar het echte ‘wonder’ van de Hohe Messe zit hem erin dat je nergens hoort dat het een allegaartje is; Bach heeft er een subliem bij elkaar passend geheel van weten te maken. Bach zelf heeft een uitvoering hoogstwaarschijnlijk nooit gehoord.

Of je het stuk nou nog nooit of al honderd keer gehoord hebt, nu kun je ernaar luisteren alsof het voor het eerst klinkt. Vanaf de extreem trage, bijna uitgespuugde eerste Kyrie-uitroep ontvouwt zich een hyperkleurrijke opname met enorme contrasten. In het ‘Gloria’ knalt het vuurwerk net niet uit je speakers. Halverwege het ‘Laudamus te’ komt de tekst zo mooi uit de stilte kruipen, dat het bijna áchter je speakers lijkt te gebeuren. De snelheid van het ‘Cum Sancto Spiritu’ is schier belachelijk, komisch, maar het staat (respect voor de zangers!). In het ‘Credo’ klinken de contrabassen als een jazzy walking bass. De plotselinge zachtheid als het koor ‘sepultus est’ zingt in het ‘Crucifixus’ is van een andere wereld. Oh en wist je dat Jezus herrees in een schietstoel? Dat is uitstekend te horen in de overgang naar het ‘Et resurrexit’. De kleurverandering in de stemmen waar voor het eerst ‘et expecto’ klinkt in het ‘Confiteor’ werkt magnetiserend; waarna je in het daadwerkelijke ‘Et expecto’ in een carnaval belandt. Het ‘Sanctus’, op ‘normaal’ tempo, glinstert van het leven.

De opname is krachtig, ruw van korrel, en hoe traag (soms ronduit sleeeepend) Pichon ook gaat, nergens verslapt de spanning ook maar een beetje. In solo’s en duetten van sopraan Julie Roset, mezzo Beth Taylor, alt Lucile Richardot, tenor (hoewel, zeg maar gerust bariton) Emiliano Gonzalez Toro en bas Christian Immler, klinkt het orkest steeds als een wakker motortje. Één uur en vijftig minuten vliegen als een emotionele rollercoaster voorbij.

Rahul Gandolahage

Onweerstaanbare viering van Black Country, New Road

‘Look at what we did together, BCNR, friends forever!” Ze zongen het met ongelooflijk aanstekelijk plezier op het livealbum dat Black Country, New Road in 2023 uitbracht, Live At Bush Hall. En met reden: de band bestond nog, ze speelden gigs, er was plezier, er was vriendschap, er was muziek. Een viering van het simpele feit dat de band uit Cambridge nog bestond.

Met reden. Na twee bejubelde art-pop albums, waarmee ze de prijzen, eindejaarslijstjes en vergelijkingen met Radiohead aan elkaar regen, stapte frontman Isaac Wood plots op. Of eigenlijk nog eerder: vier dagen voor de release van Ants From Up There in 2022 werden mentale problemen hem te veel. De uitgebreide tour viel in het water, de band moest zich heruitvinden. Dat lukte wonderwel, bleek met Live at Bush Hall en het geweldige concert dat ze dat jaar op Best Kept Secret gaven. Ze pakten de draad op met nieuwe songs, zonder Woods licht-ironische praatzang te vervangen: verschillende bandleden namen de zang op zich en dat maakte zowel voortzetting als vernieuwing tegelijkertijd mogelijk.

„Hoe dat moet zonder Wood? Deze muzikale multitaskers redden het wel”, schreef Jan Vollaard nog in 2022. Dat hij gelijk had, blijkt des te meer op Forever Howlong, het eerste studioalbum zonder hem. Een tijdloos album, dat in 1970 gemaakt had kunnen zijn, en net zo makkelijk in 2070. Het is een geweldige, meeslepende mix van progressieve kamerpop, folk en een beetje alternatieve rock, een zelfgeschapen universum waarin invloeden van David Bowie, Kate Bush, Black Midi, the Beatles en Radiohead zweven. Wat overblijft is genreloos, en grenzeloos.

Een groot verschil met de eerste twee albums is dat er is geschreven én wordt gezongen door de drie vrouwen in de nu zeskoppige band: Tyler Hyde (ook bas), Georgia Ellery (ook viool), en May Kershaw (ook toetsen). „Het is een kleine encyclopedie” van vrouwelijkheid, zeiden ze erover tegen Pitchfork. Op dezelfde manier is er muzikaal ook veel veranderd: elke song is speels en toch zelfverzekerd, liefdevol en uitdagend. Het hoekige, nerveuzige van voorheen heeft plaats gemaakt voor onweerstaanbare warmte en positivisme.

Het door Ellery gezongen ‘Two Horses’ is een hoogtepunt, en een ritje in een draaimolen van verlangen, liefde, mysterie, angst en wanhoop. Het begint gloeiend als een kooltje, tot het nummer ontvlamt in een weelderige, rondzwaaiende musical – de interessante man die ze op reis ontmoette bleek niet te vertrouwen, doodde haar paarden, en wat moet zij nu? De songs erna doen er niet voor onder. ‘Mary’, met in harmonie gezongen pijnlijke pestpartijen op een school, en het prachtige ‘Happy Birthday’, waarin de stem van Tyler Hyde glinstert en glittert. En ook ‘For the Cold Country’, met de onnadrukkelijk prachtige stem van May Kershaw, is een parel.

Deze multitaskers hebben zich inderdaad gered, en meer: Black Country, New Road is niet langer de band die je vooral bewondert, maar nu ook een waar je ook echt ontzettend van kunt genieten.

Peter van der Ploeg



Pop
Elton John & Brandi Carlile Who Believes in Angels?

Zomaar een nieuwe Elton John, met Americana-ster Brandi Carlile. Nog goed ook. Het album klinkt duur, zoals albums ooit duur klonken. Meteen zie je opnamestudio’s met fluweel, hout, sessiemuzikanten en een bejaarde Elton John in Gucci joggingpak achter een enorm mengpaneel voor je. De hamerende piano, melodieën en het hoge Rock-’n-roll-gehalte doen denken aan zijn beste jaren. En dankzij Carlile wordt het nooit zo schreeuwerig als zijn laatste concerten. (Ralph-Hermen Huiskamp)



Punkrock
Scowl Are We All Angels

Veel rockbands beginnen met een heel hard geluid, verliezen onderweg wat wilde haren en eindigen met een softere sound, en meestal is dat prima. Scowl, hardcore punk uit Santa Cruz, Californië, is er wel erg snel mee: op hun tweede album is de hardcore teruggebracht tot slechts een ruig randje (en kern!), maar ook hier is het prima. Heel catchy, melodieuze punkrock met de sterke stem van Kat Moss. (PvdP)



Dance
Marie Davidson City of Clowns

Wat een rust in openingstrack ‘Validations Weight’. Dromerig, etherisch… is Davidson soft geworden? Gelukkig knallen in nummer twee meteen de keiharde kicks in. „I don’t want your cash, I want your data” kreunt ze, in een griezelige afrekening met big tech. De vierkante, gortdroge techno van de producer uit Montreal is gelukkig nog even dystopisch en kil als voorheen. (PvdP)



Dance
Skrillex Fuck U Skrillex You Think Ur Andy Warhol but Ur Not!! <3

Op het vierde album van dubsteb-ADHD’er Skrillex is er tussen alle hyperactieve stuiterbeats die gieren als een bliepende arcadehal die op ontploffen staat en het melige afzeikcommentaar van de voice-over die ook alle Hollywood-trailers inspreekt („I heard that snare took him two years to make!”) welgeteld één moment van stilte: na een tergend lang uitgestelde drop klinken op het moment suprême tsjirpende krekels. (Frank Provoost)



Indie rock
Japanese Breakfast For Melancholy Brunettes (& Sad Women)

De dromerige muziek en bijpassende zangstem van frontvrouw Michelle Zauner maakt ook dit vierde album van de Amerikaanse band een geslaagd recept tegen Weltschmerz. De groep weeft een zacht fonkelend geheel uit vibrerende gitaarakkoorden en sussend klinkende zang, al heeft Zauner het ondertussen over dreigende onderwerpen als „plotting blood with incel eunuchs” (in ‘Mega Circuit’). (Hester Carvalho)

Related Posts

Romana Vrede krijgt Toneelschrijfprijs 2024 voor ‘Tijd zal ons leren’

Romana Vrede heeft de Toneelschrijfprijs 2024 gekregen voor haar tekst Tijd zal ons leren. De prijs werd op 4 april 2025 uitgereikt tijdens de opening van het Shakespeare is Dead Festival in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond, Amsterdam.

In de tekst Tijd zal ons leren eert Romana Vrede de helden onder de tot slaaf gemaakten. Zij die in opstand kwamen tegen de slavenhandel. „Stilmakende verhalen”, schreef NRC in de recensie van de voorstelling uit 2023, waarin Vrede de tekst zelf speelde.

Vrede eert ook haar moeder, die in 2020 overleed. „Die pijnlijke gebeurtenis ligt onder iedere mooie herinnering en geestige anekdote”, schreef NRC. „Elk los verhaal dat Vrede begint te vertellen, leidt onherroepelijk terug naar haar moeder, tot ze er niet langer onderuit komt het verlies bespreekbaar te maken. Wat zou zij hebben gevonden van de Nederlandse excuses voor het slavernijverleden, vraagt Vrede zich bijvoorbeeld af. Ze spreekt de woorden uit die ze nog tegen haar moeder had willen zeggen: ‘Alles wat je hebt bedacht, gezegd, gevoeld, trilt verder, voor altijd. De golven van jouw steen trillen verder in mij.’”

Volgens de jury is de tekst „zo dwingend, veelomvattend en met grote zorg en gevoel voor ritme neergeschreven, dat je bij ieder woord voelt: dit is immens belangrijk.” En: „Elk woord is vanzelfsprekend cruciaal in deze loepzuivere, persoonlijke tekst. Het is een tekst die je met tederheid, vurigheid, literaire finesse, indrukwekkende kennis van zaken en een onweerstaanbaar muzikale taal dwingt om niet langer weg te kijken van een stuk geschiedenis. Maar om het te beleven. Te herbeleven. En dan, samen, voorzichtig te helen.”

Tijdens de uitreiking ontving Romana Vrede een oorkonde en 10.000 euro prijzengeld. De andere genomineerden waren Giovanni Brand (voor Zanger zonder volk), Esther Duysker, voor The Story of Travis en BOG, voor BOG.2). Zij kregen elk 1.000 euro.

De jury van de Toneelschrijfprijs 2024 – met recensent Els van Steenberghe, schrijver/advocaat Rachida Lamrabet en schrijver Thomas Verbogt – beoordeelde 54 inzendingen.

De Toneelschrijfprijs wordt doorgaans in september uitgereikt, maar er was vertraging doordat organisator Fonds Podiumkunsten er vorig jaar onvoldoende tijd voor beschikbaar had.

De prijs is een gezamenlijk initiatief van Literatuur Vlaanderen, het Nederlands Letterenfonds, de Taalunie en Fonds Podiumkunsten, met steun van Sabam for Culture, het Lirafonds en deAuteurs.

Eerder winnaars waren Casper Vandeputte en Vincent van der Valk, voor Immens (2020), Mathieu Wijdeven en Raoul de Jong, voor Het waarom beantwoord (2022) en Maarten van Hinte, voor Queen of Disco (2023).


Bon Iver is bevrijd uit het labyrint van elektronicawolken en effecten, en omhelst nu de lust

Klanken die zich aan de huid lijken te plakken, zuigende echo’s en een zangstem die kronkelt als een streling. In ‘Short Story’ horen we gospelachtige stemmen roepen: „And the strain and thirst are sweet.”

Wordt hier de eenwording met God bezongen of is het de vleselijke versmelting? Vanuit welk verlangen maakte zanger-muzikant Justin Vernon, alias Bon Iver, zijn nieuwe album Sable, Fable?

Het antwoord is verrassend simpel. De ondoorgrondelijke zanger uit Wisconsin die zich al een carrière lang verstopt achter een volle baard en zijn falsetstem drenkt in priemende geluidseffecten, heeft een nieuw motto: niet meer ‘Wees onzichtbaar’ maar ‘Only got so much time to live. Let’s be sexy’. Vanuit dat idee begon Vernon (43) zo’n vier jaar geleden aan zijn vijfde album.

Anders dan op de vorige platen, 22, A Million (2016) en i,i (2019), toen hij keyboards, gitaar en rafelige echo’s hard op elkaar liet botsen, is er nu de glooiing van sensuele zang die zich verenigt met een pedal-steelgitaar of een wellustige sax. Op Sable, Fable ontstaat een warmbloedige sfeer dankzij een gorgelend orgel en dansende drums, terwijl Vernon opgewekt verslag doet van zijn lust en liefde.

Die openhartigheid over gevoelens betekent niet dat hij is teruggekeerd naar de akoestische stijl van zijn debuut For Emma, Forever Ago, uit 2008. Ook nu verpakt Vernon de sensualiteit in een laagje experiment. Hij laat akoestische instrumenten glanzen en gooit er dan een deken van stekelige effecten overheen. Binnen een liedje zwenkt hij van country-achtige gitaren naar bombastische elektronicawolken, aangenaam aangevuurd door een galopperend ritme. In bijvoorbeeld ‘Everything Is Peaceful Love’ zijn de zangpartijen euforisch, in ‘Walk Home’ klinken ze geprangd, en wordt de erotische boodschap („Pull me close up to your face/ Honey, I just want the taste”) dan weer gebracht met een vervormd, kobold-achtig stemmetje.

Terug in zijn schulp

For Emma, Forever Ago was het album dat Vernon mede dankzij de single ‘Skinny Love’ plotseling tot een internationaal populaire muzikant maakte. De zanger die hoopte ooit elk weekend in een andere kroeg in Wisconsin te kunnen optreden, moest plotseling non-stop op tournee rond de wereld.

Na de eerlijke inhoud van de liedjes op het debuut, over zijn gebroken hart, kroop Vernon in zijn schulp. Hij bleek, ontdekte hij, als mens niet opgewassen tegen het sterrenbestaan, met zijn lange reeksen optredens in sporthallen en de bemoeizucht van onbekenden.

Hij voelde zich opgejaagd en uitgeput, vertelde hij onlangs aan The New York Times, alsof er permanent een laars op zijn borst gedrukt stond. Die laars, én de ontmoeting met Kanye West, was wellicht de aanleiding dat zijn aanpak na For Emma… en en het daarop volgende Bon Iver, Bon Iver (2011) veranderde. Hij werkte verschillende keren met West, hun bekendste nummer is ‘Lost in the World’ op Wests experimentele hiphopalbum My Beautiful Dark Twisted Fantasy (2010), dat een mijlpaal in zijn loopbaan zou worden.

Het lied was het begin van Vernons nieuwe, claustrofobisch klinkende muziekstijl. De onopgesmukte klank van weleer werd vervangen door weerbarstige instrumentaties, gekleurd door zijn avontuurlijke productietechniek. Met behulp van Granular Synthesis kon hij geluiden in kleine stukjes opdelen en in nieuwe volgordes zetten. Met sampling, ongewone microfoonopstellingen en Auto-Tune verhulde en versierde hij zijn instrumentaties – en verdwaalde hij soms in de mogelijkheden die de hedendaagse techniek hem bood.

Lees ook

Bon Iver: Omineuze pogingen jezelf te verstoppen

Justin Vernon alias Bon Iver houdt zijn stem en gezicht verborgen.

En de luisteraar verdwaalde met hem mee. Ook in de liedteksten, die vaak abstract en onbegrijpelijk waren, met onuitsprekelijke titels als ’22 (OVER SOON)’ en ’ ‘10 dEAThbREasT’ (van het album 22, A Million uit 2016).

De beste bescherming tegen de buitenwereld vond hij in digitale vermomming: zijn prachtige falsetstem klonk nauwelijks meer als die van Justin Vernon: we hoorden een dikke laag gestapelde stemframenten, bewerkt met effecten als ‘Pitch Shifting’.

Maar dat is nu anders. Zijn stem lijkt bevrijd uit het labyrint. Die zangstem, die ooit transformeerde van briesend in een grunge-band (pre-Emma), naar kwetsbare falsetstem, naar rafelige android, staat nu weer vol in de aandacht: wankel, sensueel, streng of stroperig als honing. Soms, bijvoorbeeld in het sobere ‘Awards Season’, zelfs a capella en zonder galm.

De transformatie is niet alleen een gift voor de luisteraar, het is ook een teken van zijn herstel. Vernon heeft zijn slopende vermoeidheid inmiddels afgeschud en verbleef in een afkickkliniek om zijn sigarettenverslaving te bedwingen. Hij verhuisde van koud Wisconsin naar warm Los Angeles, waar hij incognito over straat kan en elke dag basketbalt met mensen die hem alleen maar kennen als „die gast Justin”. Zoals hij zelf zegt: hij houdt weer van zichzelf.

Dit album is daar een uiting van, volgens hem. Het is zijn meest persoonlijke album, „omdat ik het vooral voor mezelf gemaakt heb”.

Vernon, die zijn stem de afgelopen jaren leende aan liedjes van popsterren als Charli XCX en Taylor Swift, nodigde op zijn beurt artiesten uit als Danielle Haim (van Haim), Jacob Collier en gitarist Michael Gordon, alias Mk.gee, die allen passen in de swingende, vitale stijl van Sable, Fable.

Zelfs zijn teksten zijn nu verrassend direct: „Keep the sad shit off the phone/ And get your fine ass on the road!” (‘I’ll Be There’), en introspectief: „Nothing really happened like I thought it would” (‘Speyside’). En als ze ambigu zijn, dan zijn ze mooi mysterieus: „There are things behind things behind things”. De laars is weg, Justin Vernon is terug.

Bon Iver: Sable, Fable verschijnt vrijdag 11 april bij Konkurrent.


Het chanson: muziek voor wie met zijn ziel onder de arm loopt

Op de Parijse begraafplaats Père-Lachaise staat een vrouw bij het graf van Édith Piaf. Met een Spaans accent zingt de vrouw zachtjes Non, je ne regrette rien. De bloemen op het graf zijn vers. Een paar mussen hupsen wat rond over de zerken. Afgezaagd? Misschien, al is het een waargebeurde scène. Dat is nu eenmaal waar het chanson ons toe aanzet: heerlijk zwijmelen, zoals alleen de Fransen dat goed kunnen. Alhoewel, alleen de Fransen?

Het chanson is het levenslied, het lied van de troubadours. Geen genre dat zó bij een natie hoort en zo Frans voelt.

En toch wordt het genre in belangrijke mate gedragen door migranten en kinderen van migranten. Piaf had een Marokkaanse grootmoeder, de ouders van Charles Aznavour waren Armeense vluchtelingen, Jacques Brel was een Belg en Georges Moustaki een Griek. Serge Gainsbourg was de zoon van Joodse Oekraïners en Yves Montand, Serge Reggiani en Georges Brassens waren zonen van Italianen. Enrico Macias schreef ‘Adieu Mon Pays’ op de boot waarmee hij Algerije moest verlaten, en Dalida komt uit Egypte. Volgens mij is dat allemaal geen toeval: het chanson is een artistiek toevluchtsoord voor wie tussen werelden leeft, voor wie een barst in de stem heeft, en in de ziel. Voor mensen met verhalen die ze wel móéten vertellen.

Hoe klinkt het? En waar komt het vandaan?

De wortels van het chanson liggen in het Parijs aan het eind van de 19de eeuw. Meer specifiek in Le Chat Noir, het eerste cabaret ter de wereld. Beïnvloed door het opkomende realisme in de literatuur ontstond het chanson réaliste: openhartige teksten op eenvoudige composities over het rauwe stadsleven. In het interbellum groeide het chanson uit tot een persoonlijker, kwetsbaarder genre (Joséphine Bakers ‘J’ai Deux Amours’ (1930)). Tijdens de oorlog vond het patriottisme haar weg naar het chanson, gevangen in klassieker ‘Douce France’ (1943) van Charles Trenet.

Poëzie is altijd de kern van het genre geweest en gebleven, zoals de grootste dichter van allemaal Charles Aznavour het in een documentaire voor de BBC stelt: „Het Engelse lied is goede muziek en, indien mogelijk, goede tekst. Het Franse lied is goede tekst en, indien mogelijk, goede muziek.”

Na de oorlog groeide La Rive Gauche van Parijs uit tot toevluchtsoord voor getroebleerde zielen, kunstenaars en vrijdenkers. Édith Piaf vierde in rokerige cafés het bevrijde leven, door een roze bril bekeken en zonder spijt geleefd – ‘La vie en rose’ (1946), waarna Brel zijn wanhopige verdriet om minnares Suzanne Gabriello in de Franse ziel kerfde met ‘Ne me quitte pas’ (1959). Serge Gainsbourg maakte het genre meer dansbaar en provocerend (Je t’aime… moi non plus hijgt Jane Birkin in 1969) en Alain Souchon, zoon van Zwitserse ouders, voorzag het chanson van een dosis pop. Dat deed ook Étienne Daho, geboren in Algerije, die een meer synth-georiënteerde sound bracht. In andere woorden werd het chanson minder plechtig, en (zelf)kritischer.

Naar wie moet ik (nu) luisteren?

Wanneer je Aznavours definitie hanteert zijn de erfgenamen van het chanson overal. Dan past ook de Franse spoken word van bijvoorbeeld Abd Al Malik in de traditie, of de enorm populaire electrobeats van Stromae.

Recent lijkt het klassieke chanson overigens weer op te leven. Zie de muziek van de piepjonge Zaho de Sagazan, maar ook die van Clara Luciani en Barbara Pravi. Het chanson zal leven zolang er mensen in Frankrijk rondlopen voor wie verhalen vertellen de enige manier is om de ziel onder de arm vandaan te halen. Verhalen op straat, in een café of op een kerkhof in Parijs, waar iemand meer dan zestig jaar na haar dood, zachtjes zingt voor Piaf.