De schade die storm Gabrielle vanaf zondag heeft veroorzaakt in Nieuw-Zeeland is groot. Vooral het Noordereiland is zwaar getroffen. Honderdduizenden huizen zitten zonder stroom, en vele woningen zijn verwoest door overstromingen en aardverschuivingen. Terwijl inwoners en autoriteiten de schade beginnen op te meten, komt ook de frustratie. „Ik ben nog nooit zo verdrietig en kwaad geweest over de decennia die we verloren hebben aan ruzies over het wel of niet bestaan van klimaatverandering”, aldus klimaatminister James Shaw.
De Noorse schilder Edvard Munch stond ziek en vermoeid op een brug, uitkijkend over een fjord, en zag de zon ondergaan. „De wolken waren rood… als bloed… Het was alsof er een schreeuw door de natuur ging”, zo beschreef hij de ervaring ooit.
Op zoek naar verven die precies die emotie konden overbrengen, kwam Munch bij het schilderen van De Schreeuw onder meer uit bij cadmiumgeel, dat sinds de jaren 1840 op de markt was. Het pigment bevat kristallen van cadmiumsulfide. Ze reflecteren een intens, helder geel licht.
Helaas bleek het door Munch gebruikte cadmiumgeel minder stabiel dan gedacht. In de versie van De Schreeuw die hij rond 1910 maakte, en die in het Nationaal Museum in Oslo hangt, is het geel in de lucht en in de nek van de persoon valig wit geworden. En in het water is het dik aangebrachte cadmiumgeel gaan schilferen, zo schreven chemici die de verf onderzochten, en vier jaar geleden hun resultaten in Science Advances presenteerden.
Munch blijkt twee soorten cadmiumgeel te hebben gebruikt. In een ervan was het cadmiumsulfide slecht gekristalliseerd. Bij hoge luchtvochtigheid en afwezigheid van licht bleek het te oxideren tot cadiumsulfaat en -sulfiet. Deze degradatie van cadmiumgeel is ook aangetoond in werken van Matisse, Van Gogh, Miró, Picasso en James Ensor.
En dat terwijl het pigment nog zo was aangeprezen door Friedrich Stromeyer, hoogleraar metallurgie aan de universiteit van Göttingen en ontdekker van het element cadmium. Stromeyer had in 1817 een verdacht zinkoxide toegestuurd gekregen van farmaceutisch inspecteur J.C.H. Roloff – zinkoxide was destijds als medicijn vrij verkrijgbaar. Stromeyer vond in het monster een nog niet eerder beschreven element. Hij gaf het de naam cadmium, naar het zinkerts calamine, dat ook wel cadmia fornacea werd genoemd. Een jaar later ontstond een vete tussen zeker zes andere mannen die claimden de ontdekker van het element te zijn. Op zijn elementenwebsite schrijft historicus Peter van der Krogt dat de geschiedenis van de ontdekking van cadmium „nogal moeilijk” is.
Herlaadbare batterijen
In zuivere vorm is cadmium een zacht, zilverwit metaal. Vaak komt het als bijproduct mee bij het mijnen van zinkertsen. Cadmium is toegepast in herlaadbare nikkel-cadmiumbatterijen, maar die worden langzaam vervangen door nikkel-metaalhydride en lithium-ionbatterijen. Het element wordt ook veel toegepast in coatings die ijzer en staal tegen corrosie beschermen. En in de regelstaven in kerncentrales, om de splijtingsreactie te reguleren.
En cadmium is toxisch. Dat kwam halverwege vorige eeuw aan het licht toen in de buurt van de Kamioka-zinkmijn in Centraal-Japan bij veel mensen de nieren aangetast en de botten broos bleken. De lokale arts Noboru Hagino wist na onderzoek aan te tonen dat cadmium de oorzaak was, en dat mensen het via de rijst, die in vervuilde bodem werd verbouwd, binnenkregen.
Naast botten en nieren kan cadmium ook de longen aantasten. En het staat te boek als kankerverwekkend. Drie jaar geleden heeft de Europese voedselveiligheidautoriteit (EFSA) het maximale toelaatbare niveau voor cadmium in een hele serie voedingsmiddelen verlaagd dan wel vastgesteld, waaronder allerlei fruit, groente en noten, maar ook bijvoorbeeld chocolade en babyvoeding.
Hoewel het officiële onderwijsprotest was afgeblazen door vakbonden FNV en AOb, zijn er donderdag toch honderden actievoerders bijeen gekomen in Utrecht om te demonstreren tegen de aanstaande kabinetsbezuinigingen op het hoger onderwijs. De gemeente had demonstranten afgeraden om alsnog te protesteren.
Demonstranten tonen spandoeken en borden met teksten als „Schoof snijdt, wij bloeden”, „Kennis is blijkbaar te woke ofzo” en „Onderzoek boven onderwijs.” Aan de rand van het Moreelsepark, waar de demonstratie plaatsvindt, staat een tiental agenten.
„We staan hier om twee redenen: één om ons demonstratierecht op te eisen en twee om te demonstreren tegen de bezuinigingen in het onderwijs”, zegt een spreker op het podium. „Wij vonden het belachelijk dat de demonstratie bij het minste of geringste werd afgezegd en hebben daarom de organisatie overgenomen.”
Onrust Amsterdam
Woensdag schreef de Utrechtse burgemeester Sharon Dijksma in een brief aan de gemeenteraad dat ze de organiserende partijen had geadviseerd om het onderwijsprotest af te gelasten. De lokale autoriteiten zouden „concrete informatie van buiten de stad” hebben ontvangen waaruit zou blijken dat een „pro-Palestina organisatie voornemens is de demonstratie te kapen”, schreef Dijksma. „Uit de informatie blijkt tevens dat geweld hierbij niet wordt geschuwd.”
Lees ook
Protest tegen bezuinigingen hoger onderwijs afgelast om geweldsdreiging
Woordvoerders van de gemeente en politie willen tegenover NRC niet verder in detail treden over deze geweldssignalen van de politie. Vermoedelijk speelt de onrust in Amsterdam een rol bij de zorgen over de verschillende groepen die op het protest in Utrecht af zouden komen.
Naast het onderwijsprotest, had een groep pro-Palestinademonstranten zich aangemeld: zij noemen het oneerlijk dat het kabinet bezuinigt op onderwijs en tegelijkertijd investeert in defensie en daarmee de Israëlische oorlog zou steunen.
‘Gezwicht voor autoriteiten’
Vanwege het gemeentelijke advies besloten vakbondsbestuurders van FNV en AOb om het protest, dat met zesduizend deelnemers het grootste hoger onderwijsprotest ooit moest worden, af te gelasten. Dit tot onvrede van groepen die ook betrokken waren bij de organisatie.
De pro-Palestijnse actiegroep Dutch Scholars for Palestine zegt verontwaardigd te zijn over het „totale gebrek aan transparantie en bewijs vanuit de politie.” De groep noemt het „onbegrijpelijk” dat de vakbondsbestuurders niet zouden hebben doorgevraagd tijdens het gesprek. Ook de socialistische jongerengroep ROOD vindt dat de vakbonden zijn „gezwicht” voor de druk van lokale autoriteiten. De actiegroepen riepen woensdag online op om ondanks de afgelasting toch te protesteren. Aan die oproep is duidelijk gehoor gegeven.
“We zijn niet bang dat de demonstratie wordt gekaapt”, zegt geschiedenisstudent en ROOD-lid Carlos van Eck (24) namens de organisatie. “We hebben goed contact met pro-Palestijnse groepen en geen enkele indicatie dat er zo’n dreiging is.” Volgens Van Eck wordt geprobeerd om studenten en pro-Palestijnse demonstranten tegen elkaar uit te spelen, “maar we zijn solidair”.
Het kabinet gaat komende maanden op zoek naar een alternatief voor de btw-verhoging op cultuur, sport en media. Die toezegging deed minister Eelco Heinen (VVD) tijdens het debat over het Belastingplan 2025. In aanloop naar de voorjaarsnota, de tussentijdse bijstelling van de begroting, onderneemt hij die zoektocht naar het geld waarmee het terugdraaien van de verhoging kan worden betaald.
Heinen beloofde dit nadat hij dinsdag onder druk werd gezet door oppositiepartijen D66, CDA, ChristenUnie en SGP. Die dreigden tegen het héle belastingplan te stemmen, waarin het kabinet regelt hoe het 425 miljard aan inkomsten vergaart. De tegenstem van de vier partijen maakt in de Tweede Kamer niet uit, dáár heeft het kabinet een meerderheid, maar in de Eerste Kamer niet. Daar is hun steun hard nodig.
Nota bene: de belofte van Heinen is geen garantie dat de btw-verhoging daadwerkelijk van tafel is. De minister zei dat de financiering breed moet worden gedragen in de Tweede kamer en niet mag afwijken van de lijn die de coalitiepartijen hebben vastgelegd in het hoofdlijnenakkoord.
Lees ook
‘Je verdient straks nog maar 1,31 euro aan de verkoop van één boek’
Boekwinkels
Maar de coalitiepartijen, vertegenwoordigd door Wendy van Eijk (VVD) en Nicolien van Vroonhoven (NSC), beloofden in het debat hun uiterste best te doen om Heinens belofte waar te maken. Van Eijk verontschuldigde zich bovendien. Afgelopen tijd was ze, naar eigen zeggen, misschien te weinig op zoek gegaan naar manieren om de btw-verhoging van tafel te krijgen, terwijl de zorgen daarover al wel evident waren.
Van Eijk doelde mogelijk op pogingen van de oppositie om de btw-verhoging terug te draaien. Afgelopen maanden was Hans Vijlbrief (D66) op pad gestuurd om manieren te vinden waarop de btw-verhoging ongedaan te maken. Die zoektocht ging moeizaam. Twee weken geleden moest hij bekennen dat zijn zoektocht, voorlopig, was mislukt.
Sinds bekend werd dat het kabinet voornemens was de btw te verhogen, kon de maatregel op veel protest rekenen. Bekende Nederlanders en sporters bezochten meermaals de Tweede Kamer om te protesteren. Ook vreesden onder andere boekenwinkels voor hun voortbestaan.
Lees ook
Waarom moet het geld per se bij kunst en boeken vandaan komen?
