Vervuilde Seine en bedwantsenplaag in Parijs: Frankrijk is een favoriet doelwit voor Russische desinformatie

Posted on May 27, 2024 by admin

Het creatiefste stukje Russisch nepnieuws dat de Franse historicus en propaganda-expert David Colon de afgelopen tijd las? „Dat de Seine is vervuild met bestrijdingsmiddelen tegen bedwantsen. En dat de autoriteiten nu sjoemelen met watertests omdat beloofd is dat vanaf de Olympische Spelen in de Seine gezwommen kan worden.” Colon vond dit fake news-bericht, opgemaakt in de stijl van de Franse krant Le Figaro, begin april op een pro-Russisch Telegram-kanaal.

Je zou er haast om lachen, maar het nepbericht toont dat „de Russen haarfijn aanvoelen welke onderwerpen leven in Frankrijk”, zegt Colon telefonisch. Hij is verbonden aan de Parijse universiteit Sciences Po en bracht in september het boek La Guerre de l’Information uit, over de ‘informatieoorlog’ die Rusland voert tegen Frankrijk en andere westerse landen. Met de Telegram-post adresseert Moskou bestaande zorgen over de waterkwaliteit van de Seine en de haalbaarheid van de Olympische Spelen, evenals de onder Parijzenaren welbekende angst voor bedwantsen.

De Telegram-post is maar één van de talloze nepnieuwsberichten over Frankrijk die het Kremlin de afgelopen maanden verspreidde. Andere nepberichten gaan over de oorlog in Oekraïne. Zo gingen er artikelen rond over Frankrijk dat heimelijk militairen naar het front zou sturen. En in een deepfake-uitzending van France24 werd verteld dat president Emmanuel Macron een bezoek aan Kyiv had afgezegd omdat Oekraïners zogenaamd van plan waren hem te vermoorden.

Moskou springt ook graag in op de polariserende oorlog in Gaza. En niet alleen online: in februari bleek dat door Moskou betaalde Moldaviërs davidsterren hadden gespoten op de muren van Parijs om de angst over antisemitisme aan te wakkeren. Colon: „Poetin doet er alles aan maatschappelijke spanningen te doen toenemen.”

Hoeveel destabiliserende acties het Kremlin precies heeft uitgevoerd, is niet te kwantificeren. Onduidelijk is hoe groot het deel is dat (nog) niet aan het licht is gekomen, zegt onderzoeksjournalist Nicolas Quénel, schrijver van het vorig jaar uitgebrachte boek Âllo, Paris? Ici Moscou (‘Hallo Parijs, hier is Moskou’, over de Russische pogingen Frankrijk te ondermijnen). Volgens Quénel is sinds het begin van de oorlog in Oekraïne een „significante stijging” waar te nemen in het aantal pogingen om de publieke opinie in Frankrijk te beïnvloeden. Dit nam verder toe sinds Macron afgelopen maanden een strengere toon aansloeg ten opzichte van Moskou.

Het laatste jaar ontdekte de Franse overheidsdienst Viginum, die onderzoek doet naar buitenlandse inmenging, twee grote beïnvloedingsacties. In juni 2023 onthulde de dienst dat er 335 actieve domeinnamen zijn die media nabootsen en nepnieuws verspreiden. En in februari dit jaar meldde Viginum het bestaan van nog eens minimaal 193 pro-Russische websites die massaal nepnieuws verspreiden. Ook is bekend dat Rusland influencers benadert om nepnieuws te delen – en er zijn mensen die dat al dan niet bewust vrijwillig doen.

Lees ook
‘Een kleine dosis nepnieuws kan helpen tegen de verspreiding van desinformatie’

‘Chaos creëren’

Het doel is het „fragiel maken van onze democratische staat”, zegt propaganda-expert Colon. „Het Kremlin wil het vertrouwen in instituties, de politiek, de media en de wetenschap afbreken.” Ook probeert Moskou „verwarring en chaos” te zaaien zodat men grip op de realiteit verliest. „Het Kremlin wil dat burgers niet meer goed kunnen inschatten wat waar is, zodat ze minder overwogen politieke keuzes maken.”

Het moet ertoe leiden dat men kritischer wordt op de Franse staat en zijn steun aan Oekraïne, zegt Quénel. „Als wij vooral bezig zijn met onze interne problemen, hebben we minder tijd om ons met Rusland en Oekraïne te bemoeien.” Om dezelfde reden steunt het Kremlin anti-systeempartijen, in Frankrijk bijvoorbeeld het radicaal-rechtse Rassemblement National (RN) en het radicaal-linkse LFI, die minder kritisch zijn op de Russische agressie. De voormalige Russische president Dmitri Medvedev riep begin februari op Telegram op tot het aanwenden van „alle mogelijke manieren” om dit soort partijen verkozen te krijgen bij de Europese verkiezingen.

Nu zijn Russische beïnvloedingscampagnes in Frankrijk niets nieuws – ook tijdens de Koude Oorlog deed de toenmalige Sovjet-Unie er alles aan om Franse zieltjes te winnen. Een verschil is dat die strijd ideologisch gedreven was. „Het Rusland van Poetin heeft geen ideologische limieten”, zegt Colon. „Het Kremlin stuurt nu ook tegenstrijdige berichten en complottheorieën de wereld in – zo lang het maar tot verwarring en chaos leidt.”

Ook de schaal waarop Rusland nu probeert te beïnvloeden is anders. Door het internet is het makkelijker en goedkoper grote groepen mensen te bereiken. De huidige beïnvloedingscampagnes vinden echter niet alleen online plaats, benadrukt Quénel. „Bij de Amerikaanse verkiezingen van 2016 was internet het zwaartepunt, met trollenfabrieken die nepnieuws verspreidden. Maar de laatste jaren zien we een terugkeer van ouderwetse technieken.” Denk aan acties zoals met de davidsterren en het omkopen van journalisten en politici.

Alle westerse landen die Oekraïne steunen worden geraakt – zo onthulde Duitsland in januari een desinformatiecampagne op X waarbij nepaccounts ruim een miljoen Duitstalige tweets stuurden over zaken als vermeend wanbestuur door bondskanselier Olaf Scholz. En Moskou wil niet alleen de opinie in die landen beïnvloeden. Colon: „Moskou wil aan de Russen een beeld laten zien van westerse naties als decadente landen die eigenlijk helemaal niet democratisch zijn, waar de deep state aan de touwtjes trekt, waar chaos en geweld aan de orde van de dag zijn.”

Matrassen met bedwantsen staan aan een straat in Parijs, oktober 2023.

Een voorbeeld hiervan is de angst om de (in realiteit beperkte) bedwantsenplaag in Parijs vorige zomer, die Rusland volgens de Franse veiligheidsdiensten online aanwakkerde. Quénel: „Het Kremlin laat aan Russen zien: kijk, Frankrijk is maar een vies land. Zo erg is het niet in Rusland.”

Frankrijk als favoriet doelwit

Frankrijk is een lievelingsdoelwit voor de beïnvloedingscampagnes. Hoe veel vaker Frankrijk wordt geraakt dan andere landen, is om eerdergenoemde reden niet te zeggen. Maar een indicatie is dat Frans een van de meest gebruikte talen is op de pro-Russische Telegramkanalen, zegt Colon.

Een reden hiervoor is het relatief lage vertrouwen dat Fransen hebben in politici en de media, waardoor zij sneller bereid zijn die in twijfel te trekken dan inwoners van landen waar het vertrouwen groter is. „Het Kremlin volgt opinieonderzoeken over dit soort thema’s met aandacht”, zegt Colon. Volgens Quénel speelt ook mee dat Franse media niet zijn uitgerust op het herkennen en behandelen van nepnieuws. „Dat zag je met de davidsterren: Moskou hoefde alleen een paar tags te plaatsen en daarna wierpen de Franse media zich erop.”

Maar vooral is Frankrijk van oudsher minder kritisch op Rusland dan andere westerse landen en daardoor vatbaarder voor pro-Russisch nepnieuws. „Onder Franse politieke elites, van radicaal-links tot radicaal-rechts, bestaat er een fascinatie voor Rusland”, zegt journalist en Ruslandkenner Elsa Vidal, die onlangs het boek La Fascination russe (‘De Russische Fascinatie’) uitbracht.

Lees ook
Zo manipuleert het Kremlin de Russische presidentsverkiezingen

Die fascinatie is tastbaar in Frankrijk. Russische schrijvers zijn in elke boekwinkel te vinden; ook auteurs die uitgesproken pro-Poetin zijn, worden in sommige boekwinkels nog altijd verkocht. Ook op politiek vlak zijn er tal van banden tussen Franse politici en Rusland. Van oud-premier François Fillon, die zich meermaals lovend over het Rusland van Poetin uitsprak en tot het begin van de oorlog voor Russische bedrijven werkte, tot het Rassemblement National dat miljoenen leende van een Russische bank (deze lening is inmiddels afbetaald).

Een in steen vastgelegd symbool van de sterke diplomatieke banden tussen Moskou en Parijs is het met gouden koepels bekroonde Russisch-orthodoxe culturele en religieuze centrum dat sinds 2016 aan de Seine schittert, op steenworpafstand van de Eiffeltoren en het Élysée. Het centrum, door de Franse pers omgedoopt tot Sint-Vladimir, was een cadeau van voormalig president Nicolas Sarkozy aan Poetin in 2007. Vidal: „Parijs wilde laten zien dat Frankrijk Rusland ziet als voorkeurspartner.”

Het toont ook een zekere naïviteit: al in 2011 waarschuwden de Franse veiligheidsdiensten dat Moskou het centrum kon gebruiken om nabijgelegen werkplaatsen van politieke kopstukken af te luisteren. Volgens Le Monde is daarop antiafluisterapparatuur in de buurt geïnstalleerd.

Anti-Amerikaans

De wat coulante houding tegenover Rusland heeft vooral te maken met hoe in Frankrijk naar de Verenigde Staten wordt gekeken, zegt Vidal. „Na de Tweede Wereldoorlog werd de positie van de VS als problematischer gezien dan die van de Sovjet-Unie. Dat sentiment is gebleven bij de politieke elites, van wie velen in die periode opgroeiden.”

Frankrijk was wantrouwig tegenover de VS omdat zij hun macht in Europa wilden uitbreiden, volgens Parijs ten koste van de soevereiniteit van Europese landen. Frankrijk en de VS botsten sindsdien op tal van vlakken – van de noodzaak tot dekolonisatie tot de rol van de NAVO en de oorlog in Irak. Ook steekt het dat de Amerikanen de heldenstatus van generaal Charles de Gaulle, die het Franse verzet vanuit Londen leidde en Frankrijk na de Tweede Wereldoorlog weer op de rit kreeg, niet erkenden.

Diezelfde De Gaulle, met wie Franse politici van ieder pluimage zich nog altijd graag identificeren, zag Moskou als een van zijn belangrijkste partners. In een wereld waarin de VS een tweestrijd afschilderden tussen zichzelf en de Sovjet-Unie, maakte Moskou ook plaats voor Frankrijk, dat een derde, stabiliserend blok wilde zijn. Ook op het gebied van sociaal beleid lag en ligt Frankrijk dichter bij de communistische Sovjet-Unie dan bij de kapitalistische VS. De Franse Communistische Partij was niet zonder reden lange tijd zeer populair.

„Russische diplomaten weten hoe belangrijk deze geschiedenis wordt gevonden in Frankrijk, net als de herinnering aan het gezamenlijk vechten tegen de nazi’s tijdens de Tweede Wereldoorlog”, zegt Vidal. „Die gedeelde geschiedenis herhalen zij continu om het beeld te schetsen dat onze landen een gedeeld lot hebben.”

Davidsterren op een muur in het veertiende arrondissement van Parijs, oktober 2023.

Ook maakt Moskou slim gebruik van andere overeenkomsten: beide landen hebben een verleden als een grootmacht – en rouwen om het verlies daarvan. En cultureel gezien zijn er overeenkomsten. „Beide landen zijn polen van culturele invloed. Daarin is Rusland als een soort spiegel voor ons”, aldus Vidal. De Amerikaanse cultuur is in Franse ogen jong en oppervlakkig.

De voorliefde voor Rusland duurde lang voort, ook tot ver na de eerste verkiezing van Poetin in 2000. Jacques Chirac (president van 1995-2007) gaf Poetin een Légion d’Honneur, de hoogste Franse onderscheiding. Nicolas Sarkozy (2007-2012) verkocht hem Mistral-gevechtsvliegtuigen en gaf Moskou de kans het culturele centrum te openen. François Hollande (2012-2017) was een uitzondering. Tijdens zijn ambtstermijn annexeerde Rusland de Krim en sloot het zich aan bij de strijd van de Syrische dictator Bashar al-Assad tegen zijn eigen bevolking. Hollande moest zich wel kritisch opstellen en annuleerde bijvoorbeeld de Mistral-deal die Sarkozy eerder sloot.

Macron deed sinds zijn verkiezing in 2017 ondanks alle signalen dat het Rusland van Poetin een imperialistisch en wreed land is, een stapje terug. Hij wilde de banden normaliseren, nodigde Poetin in 2017 uit op het kasteel van Versailles – diplomatiek een signaal van waardering – en sprak over Rusland als een „verlichtingsmacht” die Europese waarden deelt. Ook na het begin van de oorlog was Macron de enige westerse leider die lange tijd de lijnen openhield. Vidal: „Macron gelooft dat persoonlijke contacten diplomatieke crises kunnen oplossen en hij dacht dat hij met zijn charme Poetin kon overtuigen.”

Lees ook
Voor de nieuwe Macron zijn er geen grenzen aan de steun voor Oekraïne

Verkiezingen

Inmiddels weet Macron dat Poetin geen betrouwbare partner is en spreekt hij zich steeds luider uit tegen de oorlog en voor steun aan Oekraïne. Hierbij speelt mee dat de Fransen ondanks hun Ruslandlievende geschiedenis overwegend tegen Poetin en zijn oorlog zijn. Vidal: „Bij deze oorlog is zo duidelijk wie de agressor is, dat de Fransen zich natuurlijk achter Oekraïne scharen.” Dit geldt ook voor politici die eerder met Poetin wegliepen, zoals RN-voorvrouw Marine Le Pen.

De bilaterale verhoudingen bevinden zich inmiddels op een dieptepunt – wat Frankrijk des te aantrekkelijker maakt als doelwit voor beïnvloeding. „In de aanloop naar de Europese verkiezingen zullen we een toename in beïnvloedingscampagnes zien”, zegt propaganda-expert Colon. Hij vreest voor gevolgen voor de stembusgang. „Bijvoorbeeld als in de laatste dagen voor de verkiezingen deepfakes uitkomen, zoals in Slowakije ook gebeurde, die de boel op zijn kop zetten.” Daar kwamen net voor de verkiezingen twee deepfake audiobestanden uit waarop een pro-westerse kandidaat leek te zeggen dat hij de prijzen van bier ging verhogen en ging frauderen bij de stembusgang. Vooral dit laatste nepbericht heeft mogelijk bijgedragen aan de verkiezing van zijn pro-Russische opponent Robert Fico.

Of de Frans-Russische banden weer kunnen worden zoals ze voor de oorlog waren, hangt af van de komende jaren. Vidal: „Er is iets gebroken, dus het zal niet zomaar gaan.” Hierbij speelt mee dat in Parijs het besef is ingedaald dat Rusland in Frankrijk probeert te stoken – het was een van de redenen voor de regering om vorige week TikTok te verbieden in Nieuw-Caledonië na rellen in het overzeese gebied. „Maar als Poetin vertrekt, zal een groot deel van onze elites staan te popelen om de banden weer aan te trekken.”

Uitstoot hier, effecten elders – zijn landen verplicht rekening te houden met de rest van de wereld?

admin
November 24, 2024
0

In Den Haag kan het mondiale klimaatbeleid de komende tijd een impuls krijgen die het sinds het Klimaatakkoord van Parijs (2015) niet meer heeft gehad. Twee weken lang luisteren de rechters van het Internationaal Gerechtshof (ICJ) naar tientallen vertegenwoordigers van landen en internationale organisaties, met als doel een oordeel te vellen over de verplichtingen van staten om gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen.

1. Wat staat er in deze zaak op het spel?

Op initiatief van Vanuatu, een kleine eilandengroep in de Stille Oceaan ten oosten van Australië, buigen de rechters zich over twee fundamentele vragen. De belangrijkste luidt, simpel gezegd: welke verplichtingen hebben staten volgens het internationaal recht om het klimaatsysteem en het milieu te beschermen, ten behoeve van (andere) staten en toekomstige generaties?

De tweede vraag gaat over de juridische consequenties van eventuele verplichtingen voor landen die ernstige schade hebben veroorzaakt, door de uitstoot van broeikasgassen en door het nalaten die uitstoot te reduceren. Daarbij gaat het speciaal over de gevolgen van de opwarming voor kwetsbare landen, zoals kleine eilandstaatjes. Er is ook expliciet gevraagd naar verplichtingen van landen jegens bevolkingsgroepen en individuen, nu en in de toekomst.

Het antwoord van het ICJ is een advies, het heeft geen bindende werking. Maar volgens de meeste rechtsgeleerden zal een uitspraak van het hoogste juridische orgaan van de Verenigde Naties doorwerken in landen, in onderhandelingen over mondiaal klimaatbeleid, en in de vele rechtszaken van individuen en organisaties die schade lijden door de opwarming van de planeet.

Voor Vanuatu, dat nauwelijks een meter boven de zeespiegel uitkomt en zich heel moeilijk kan beschermen tegen de stijging ervan, is dit van existentieel belang. Het eilandstaatje heeft nauwelijks bijgedragen aan de opwarming, maar voelt wel als een van de eerste landen de verregaande gevolgen.

2. Waarom buigt het Internationaal Gerechtshof zich nu over deze kwestie?

In 2019 begon een groep rechtenstudenten van de University of the South Pacific een campagne om „het grootste mondiale probleem, klimaatverandering, voor het hoogste rechtsorgaan van de wereld te brengen”. De regering van Vanuatu sloot zich aan bij dit initiatief en diende in 2021 een resolutie in bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties waarin om een antwoord van het ICJ op de twee bovengenoemde kwesties werd gevraagd.

Vanuatu wist steun voor de resolutie te krijgen van uiteindelijk 132 landen. Daarnaast spraken wereldwijd zo’n 1.500 organisaties zich uit voor de rechtszaak. Volgens internationaal jurist Margaretha Wewerinke-Singh, hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam en de Universiteit van Fiji, toont de enorme steun voor de zaak „de collectieve wens om [klimaatverandering] aan te pakken in overeenstemming met de vastgestelde juridische normen en principes van rechtvaardigheid”. Daarnaast laat het zien dat er grote behoefte is aan meer juridische onderbouwing van internationaal klimaatbeleid.

Op 29 maart vorig jaar werd de resolutie unaniem aangenomen door de Algemene Vergadering van de VN en is het hof begonnen met de voorbereiding. De belangstelling voor de hoorzittingen, die maandag beginnen, blijkt heel groot. Maar liefst 98 landen en twaalf internationale organisaties kunnen hun verhaal doen gedurende tien zittingsdagen. Op de laatste twee dagen is tijd gereserveerd voor organisaties uiteenlopend van het Pacific Islands Forum Fisheries Agency tot de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC) en de Wereldgezondheidsorganisatie.

Vanuatu hoopt dat de rechters van het ICJ in de loop van volgend jaar met hun oordeel komen.

3. Wat kan de uitspraak betekenen voor de verantwoordelijkheid voor klimaatschade?

Volgens Wewerinke-Singh, die deel uitmaakt van het adviesteam van Vanuatu, kan de uitspraak „een keerpunt in de mondiale strijd voor klimaatrechtvaardigheid” zijn.

Joie Chowdhury, advocaat bij het Amerikaanse Center for International Environmental Law (CIEL), zegt dat de uitspraak, „een steviger basis” kan leggen „onder multilaterale oplossingen” (lees: de druk opvoeren bij klimaatonderhandelingen). In een webinar zei zij deze zomer dat hiermee „landen in het mondiale Zuiden, kleine eilandstaten en kwetsbare ontwikkelingslanden extra juridische instrumenten krijgen om hun onderhandelingspositie te versterken”.

Hoogleraar internationaal recht André Nollkaemper noemde vorige week in NRC een oordeel „heel belangrijk”. Landen hebben weliswaar allerlei beloftes gedaan om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren, en ze geven vaak ook financiële steun aan kwetsbare landen, maar in feite ontbreekt een internationaal rechterlijke onderbouwing.

4. Welke politieke gevolgen kan de uitspraak hebben?

Volgens Nollkaemper kan het bijna niet anders dan dat de rechters zullen concluderen dat landen alles in het werk moeten stellen om schade in andere landen te voorkomen. En dat landen die in het verleden veel broeikasgassen hebben uitgestoten en dat nog steeds doen – dat wil zeggen: rijke, geïndustrialiseerde landen – „verplicht zijn bij te dragen aan rechtsherstel” en aan het herstellen van de schade die andere landen lijden – in de praktijk: vooral ontwikkelingslanden.

Voor kleine eilandstaten gaat het bij de vragen die in Den Haag voorliggen uiteindelijk om hun voortbestaan. Vanuatu’s minister van Klimaatverandering, Ralph Regenvanu, hoopt dat het vonnis de stemmen van de meest kwetsbare groepen zal versterken. Op de speciale website van Vanuatu over de zaak staat: „Zonder snelle en verstrekkende maatregelen zullen laaggelegen atolstaten zoals Vanuatu naar verwachting halverwege de eeuw onbewoonbaar worden, waardoor het voortbestaan van hun cultuur, hun staat en hun soevereiniteit in gevaar komt.”

‘Ik dacht dat ze seks wilde’, is geen excuus meer in Zuid-Afrika, dat een ‘pandemie’ van seksueel geweld kent

admin
November 24, 2024
0

Een jonge vrouw gehuld in een sober roze shirt en met een kort kapsel, steekt haar stevig gespalkte onderarm uit. S. zit op haar kamer in een opvang voor mishandelde vrouwen van de Nationale Opvang Beweging (NSMSA) in de Zuid-Afrikaanse provincie Gauteng. „Doet het nog pijn?”, vraagt Lisha Stevens, het hoofd van NSMSA aan de 27-jarige vrouw uit Soweto. „Bij sommige bewegingen wel, bijvoorbeeld als ik mijn baby optil”, vertrouwt S. haar toe.

Twee maanden geleden is ze door haar vriend met een ijzeren staaf geslagen, waardoor haar ellepijp is gebroken. Haar vriend misbruikte S. stelselmatig. Maar de laatste keer was de afranseling door haar partner, een evenementenopbouwer die met een alcoholverslaving kampt, wreder dan ooit tevoren, vertelt ze. „Hij heeft me ontzettend hard geslagen, eerst met een stoel en daarna met die ijzeren staaf. Toen heeft hij me zo lang gewurgd dat ik bijna bewusteloos raakte. Ik dacht dat hij me zou vermoorden,” zegt S. Haar naam wordt hier uit veiligheidsoverwegingen niet genoemd.

Sinds ze uit het ziekenhuis is ontslagen, zit ze samen met haar acht maanden oude zoontje ondergedoken in deze opvang in een buitenwijk van Soweto, met zo’n 1,3 miljoen inwoners de grootste township van Zuid-Afrika. Alleen haar zus, die haar hier naartoe gebracht heeft, weet dat ze hier woont.

Straffeloosheid

Deze maandag is het Internationale dag voor de beëindiging van geweld tegen vrouwen, de aftrap van een campagne, die belangrijk is voor zowel de regering als maatschappelijke organisaties om de acceptatie van seksueel geweld te doorbreken.

Zuid-Afrika kent een van de hoogste cijfers van seksueel geweld tegen vrouwen ter wereld. Verkrachting, huiselijk geweld en femicide zijn een plaag voor de samenleving, waar ook president Cyril Ramaphosa aan refereerde in zijn laatste State of the Union, zijn belangrijkste jaarlijkse toespraak. Het staatshoofd noemde daarin seksueel geweld in Zuid-Afrika een „pandemie” en beloofde 20 miljard rand (omgerekend zo’n 1 miljard euro) voor de bestrijding ervan.

Eerdere pogingen om via overheidsbeleid iets aan het seksueel geweld te doen – zoals een nationaal plan in 2020 – zijn nog niet succesvol gebleken.

S. met haar zoontje in de gemeenschappelijke ruimte van een opvang voor mishandelde vrouwen in Gauteng.

Eén op de zestien vrouwen heeft in 2022 fysiek en seksueel geweld ondervonden, zo blijkt uit een vorige week verschenen studie van onderzoeksinstituut Human Sciences Research Council (HSRC). 36 procent van de volwassen vrouwen in Zuid-Afrika is op enig moment in hun leven slachtoffer geweest van fysiek en seksueel geweld. Bijna een kwart van de vrouwen is in hun leven fysiek mishandeld door hun partner.

Bovendien ontkomen daders van seksuele misdrijven in verreweg de meeste gevallen aan een veroordeling. De politie registreerde tussen 2022 en 2023 meer dan 43.000 verkrachtingszaken. In diezelfde twaalf maanden werden slechts 519 verdachten voor verkrachting veroordeeld.

Baanbrekende uitspraak

Maar er gloort een sprankje hoop. ‘The Embrace Project’, een maatschappelijke organisatie die seksueel geweld bestrijdt, heeft samen met een slachtoffer van seksueel geweld een belangrijke rechtszaak gewonnen. Eind september van dit jaar oordeelde het hooggerechtshof van Johannesburg dat verdachten „subjectieve instemming” niet meer als geldige verdediging kunnen gebruiken, omdat dit in strijd is met de grondwet. Volgens het hof schendt dit het recht van het slachtoffer op onder andere gelijkheid, menselijke waardigheid, privacy en lichamelijke integriteit.

„Dit betekent dat de verdachte in een verkrachtingszaak moet bewijzen dat de vrouw instemde met seks om zich vrij te pleiten en niet langer simpelweg kan zeggen: ‘ik dacht dat ze seks wilde’,” verduidelijkt Lee-Anne Germanos Manuel, jurist en mede-oprichter van The Embrace Project.

Voordat het zover is, moet het Constitutionele Hof, de hoogste rechtbank in Zuid-Afrika, er nog over beslissen. Indien dat hof de uitspraak van het hooggerechtshof in stand houdt, zal dat enorme impact hebben, verwacht Germanos Manuel. „De verdediging van ‘subjectieve instemming’ door verdachten is één van de belangrijkste redenen waarom het ons justitieapparaat nauwelijks lukt om daders te veroordelen.”

„Kijk naar de zaak van het slachtoffer dat samen met ons deze zaak heeft aangespannen. De rechter heeft vastgesteld dat er geen instemming was voor seks en geloofde niet dat de verdachte daadwerkelijk dacht dat het slachtoffer instemming had gegeven. Toch heeft de rechter hem vrijgesproken, omdat er onvoldoende bewijs was om de claim van de verdachte te weerleggen.”

Genormaliseerd

Vlak na de uitspraak snijdt de populaire televisiesoap Skeem Saam het onderwerp van seksuele instemming aan. Een rechtbank veroordeelt een van de hoofdpersonages, Toby, voor de verkrachting van een vrouw, met wie hij eerst innig gezoend heeft. Hij zegt dat hij instemming had voor de seks, zij ontkent.

Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort

Lisha Stevens
Opvang Beweging

De uitzending veroorzaakte een storm van reacties op sociale media. Sommige berichten juichen de keuze van de Skeem Saam-makers toe, maar de meerderheid – nagenoeg allemaal mannen – reageert als door een wesp gestoken. Opmerkingen als „ze wilde juist dat hij haar verkrachtte”, „als een vrouw een valse verkrachtingsbeschuldiging doet, is de man nu de klos” en „vrouwen zullen mannen massaal afpersen” gonsden rond op X.

Lisha Stevens, provinciaal hoofd van de Nationale Opvangbeweging in Gauteng, inspecteert de spalk aan de onderarm van S.

Een groot probleem volgens onderzoeksinstituut HSRC is de houding van mannen. Zo zou 85 procent vinden dat vrouwen te gemakkelijk een aanklacht van mishandeling door een man kunnen indienen. Bijna 10 procent van de mannen schuift de schuld op de vrouw af wanneer een man haar verkracht.

Doordat seksueel geweld volledig genormaliseerd is in de Zuid-Afrikaanse samenleving is het moeilijk te bestrijden, legt Lisha Stevens van NSMSA uit. „In deze cultuur wordt het van mannen verwacht dat ze dominant zijn. Veel Zuid-Afrikanen groeien op in een gezin waar de vader zijn vrouw mishandelt en denken dus dat het zo hoort.”

Kennisplatform Safer Spaces plaatst dit macho-gedrag in de sociale context. Hoge werkloosheid en inkomensongelijkheid zouden toxische mannelijkheid versterken. Daarnaast liet de gewelddadige geschiedenis van kolonialisme en het apartheidsverleden veel huishoudens achter zonder vaderfiguren, waardoor het risico op agressie en emotionele instabiliteit groter werd. Ook onderwijs, media en sociale druk versterken traditionele rolpatronen, aldus het platform.

Volgens Stevens praten familieleden vaak op het slachtoffer in om geen aangifte te doen en bij haar gewelddadige partner te blijven. „Daarnaast zijn veel slachtoffers van huiselijk geweld financieel afhankelijk van de dader, wat deze enorme macht geeft.”

Laksheid politie

Stevens zie hoe de aanpak van daders en bescherming van slachtoffers ook bij de politie ondermaats is. Onderzoek van het Civiele Secretariaat voor de Politiedienst (CSPS) onderschrijft dit probleem. Het overheidsorgaan, dat toezicht houdt op de politie, rapporteerde vorige maand aan het parlement dat in 2023 geen enkel politiebureau in het land voldoet aan de standaarden die in de Wet op huiselijk geweld zijn beschreven. Agenten weigeren onder andere aanklachten te registreren, zijn laks in de uitvoering van gebiedsverboden en lopen hopeloos achter met de afhandeling van zaken. Bovendien stelt CSPS vast dat agenten vaak zelf overtreders zijn. In de onderzoeksperiode van vijf maanden werden 232 agenten beschuldigd van huiselijk geweld.

We verzuipen in plastic. Durft de wereld te zeggen: genoeg is genoeg?

admin
November 22, 2024
0

Het is teruggevonden in moedermelk, in honingbijen, in hondentestikels, in appels, in het diepste van de oceaan, in wolken en in versgevallen sneeuw op Antartica. Plastic is een wondermiddel en een vloek. Na de biodiversiteitstop en de klimaattop start maandag een laatste belangrijke milieutop, een die het slotakkoord moet worden van onderhandelingen die sinds 2022 lopen. Op een VN-top in Zuid-Korea willen landen een juridisch bindend akkoord sluiten tegen plastic vervuiling.

Boven die onderhandelingen hangt één belangrijke vraag. Gaan landen afspreken dat ze minder plastic zullen produceren? Studies laten zien dat plasticvervuiling fundamenteel aanpakken niet kan zonder de losgeslagen productie ervan in te perken. Maar het politieke klimaat is er niet naar, en voorstander Verenigde Staten nam afgelopen week toch nog afstand van zo’n productieplafond.

Plastic is niet nieuw, maar de explosie van plastic om ons heen wel. Sinds 1950 is de productie ervan meer dan vertweehonderdvoudigd. De productie groeit bovendien steeds harder. Vooral in China, maar ook in andere Aziatische landen en de Verenigde Staten verrezen de afgelopen jaren nieuwe fabriekskolossen die de plastic productie verder omhoogstuwen.

Met die productie kwam ook meer vervuiling. De uitstoot van microplastics in het milieu wordt momenteel geschat op tussen de 10 en 40 miljoen ton per jaar, een hoeveelheid die tegen 2040 zou kunnen zijn verdubbeld, staat in een studie gepubliceerd in Science. Microplastics zijn in ons water gevonden, in ons eten – zoals zout, suiker, honing, bier en thee – in ons bloed en organen. Wetenschappers zien steeds meer aanwijzingen voor negatieve gezondheidseffecten.

Tegen 2050 ‚zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in de zee dan vissen, berekenden onderzoekers

Duidelijk is dat het zeeleven al lijdt onder plastic. Zo werd in de buik van één aangespoelde walvis in Spanje 29 kilo plastic gevonden: tassen, netten, zelfs een jerrycan. Vermoedelijk was al dat plastic het dier fataal geworden. Tegen 2050 ‘zwemmen’ er mogelijk meer stukken plastic in zee dan vissen, berekenden onderzoekers. Om te illustreren hoe hard het gaat: bij tellingen van The Ocean Cleanup in de Stille Oceaan bleek dat het aantal gevonden plastics in slechts een kleine zeven jaar tijd was vervijfvoudigd.

Het plasticprobleem valt niet te ontkennen, en daarom startten 175 landen in 2022 onderhandelingen met de bedoeling eind dit jaar tot een akkoord te komen. Het zou een juridisch bindend instrument moeten worden tegen plastic vervuiling. Dat pakket maatregelen zou moeten gelden voor de „hele levenscyclus” van plastics; dit werd expres zo geformuleerd zodat het de deur openzet om ook de productie van plastic aan te pakken.

EU voortrekkersrol

Bij het pleiten voor een productieplafond pakt de Europese Unie een voortrekkersrol. Maar hoeveel heeft het continent eigenlijk nog te zeggen over plastic productie? Het marktaandeel van plasticfabrieken in Europa nam af van 28 procent in 2006 naar 12 procent vorig jaar. Plastic uit Azië en de VS, gemaakt met goedkoop schaliegas of (Russische) olie, zorgt er al jaren voor dat de Europese plasticproducenten worden weggeconcurreerd. De Europese productie daalde alleen al vorig jaar met 8 procent. Onbedoeld is die Europese productiebeperking er dus al.

De EU vindt daarnaast niet alleen plastic producerende grootmachten zoals de VS en China tegenover zich. Ook oliebedrijven lobbyen actief tegen regels die de productie van plastic moeten beteugelen. „Een productieplafond gaat ons niet helpen wat betreft vervuiling en het milieu”, aldus Karen McKee, topvrouw bij oliegigant ExxonMobil tegen zakenkrant Financial Times in aanloop naar de top.

Oliereuzen zoals Saudi-Aramco, ExxonMobil en Shell investeerden samen vierhonderd miljard dollar in plasticfabrieken, zo berekende Forbes in 2020. „Soms vergeten we dat plastic gemaakt is van olie en gas”, zegt McCauley. „Nu er meer energie uit hernieuwbare bronnen komt vanwege de strijd tegen klimaatverandering, zetten olie- en gasbedrijven in op het opvoeren van de plasticproductie als plan B.”

Plastic wordt gezien als de grootste toekomstige groeimotor van de vraag naar olie. De vraag naar brandstof gaat door de opkomst van elektrische auto’s mogelijk pieken. Plastic is een levensverzekering voor fossiel.

Bij de vorige onderhandelingssessie in Canada in april waren er 196 lobbyisten van de fossiele en chemische industrie aanwezig. Meer dan de mensen die aanwezig waren namens delegaties van de Europese Unie.

Lang niet alle industrie is overigens tegenstander van een productieplafond. Bedrijven die plastic verwerken, zoals Coca-Cola en Unilever, hebben hier gezamenlijk juist voor gepleit. Een productieplafond zou goed zijn voor de recyclingindustrie, aldus een topman van Unilever tegen de Britse zakenkrant Financial Times.

Frappant genoeg is het ook de olie-industrie die recycling zegt te steunen, sterker nog: volgens critici hebben oliebedrijven de potentie van recycling jarenlang schromelijk overdreven. „Oliebedrijven houden ervan met de mythe van recycling te schermen als manier om het probleem van plastic vervuiling aan te pakken”, zegt McCauley. „Maar ze zitten ook weer niet te wachten op stevige afspraken over gerecycled plastic, want dat zorgt voor minder vraag naar fossiel plastic.”

Alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet

Recycling is in werkelijkheid weerbarstig. Wereldwijd wordt ongeveer 9 procent van het plastic gerecycled. In Europa wordt steeds mínder plastic gerecycled. En alleen al in Nederland gingen dit jaar vijf plasticrecyclers failliet.

Recyclers kunnen momenteel niet op tegen de lage prijzen van nieuw plastic, en het gemak ervan in het productieproces. Bedrijven die huisafval ophalen, schoonmaken, sorteren, en omsmelten naar gerecyclede plastic korrels, moeten concurreren met een totaal andere markt van goedkope fossiele plastics uit gigantische fabrieken in Azië en de VS. En de duurzame ambities van voedingsgiganten en verpakkingsbedrijven blijken niet groot genoeg om ook vast te houden aan gerecycled plastic als dat duurder is.

De problemen in de plastic-recyclingindustrie lijken sterk op die in de kledingindustrie. Tweederde van de nieuw verkochte kleding bestaat tegenwoordig (geheel of gedeeltelijk) uit plastic (denk aan namen als polyester, elastaan of acryl). Ook textielrecyclers (die van oude kleding nieuwe willen maken) kunnen niet op tegen fossiele goedkope materialen.

Mogelijk toch afspraken

Hoe groot de noodzaak volgens voorstanders ook, het lijkt politiek gezien volgende week niet uit te draaien op een juridisch afdwingbaar productieplafond. Over andere onderwerpen lijken de standpunten van landen minder ver uiteen te liggen. Zo zijn er plannen om afspraken te maken over beter beheer van plastic afval, meer recycling en mogelijk beter ontwerp van producten (waardoor recycling makkelijker is). Ook zouden er mogelijk afspraken gemaakt kunnen worden om vervuiling in oceanen door plastic vistouw te beperken.

De top in Zuid-Korea (trouwens zelf ook een grote plasticproducent) trekt veel minder aandacht – en regeringsleiders – dan de klimaattop van afgelopen weken. Wordt het plastic probleem misschien nog onderschat?

„Absoluut”, vindt McCauley. „Maar als er geen akkoord komt, accepteren we een toekomst waar mensen onnodig ziek worden door plastic vervuiling, een wereld waarin oceanen een plastic soep worden. Dit is een once in a lifetime kans en die mogen we niet verspillen.”